عیاری که در قرآن اعلام شده مبنی بر اینکه مؤمنان را از اثر سجدههایشان میتوان
شناخت، آیا باعث تحریک حس نفاق و ریاکاری در بین افراد نمیشود؟
پرسش
آیه 29 سوره فتح که میگوید «مؤمنان را از اثر سجدههایشان میتوان شناخت»، آیا باعث تحریک
حس نفاق و ریاکاری در بین مؤمنان نمیشود؟
پاسخ اجمالی
در آیه 29 سوره فتح میخوانیم: «محمد، فرستاده خداست؛ و کسانى که با او هستند در برابر
کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند؛ پیوسته آنان را در حال رکوع و سجود میبینى
در حالى که همواره فضل خدا و رضاى او را میطلبند؛ نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان
است؛ این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است».
در این آیه مبارکه، خداوند در مقام توصیف پیامبر اسلام(ص) و یاران واقعی حضرتشان است. اولین
ویژگی آنان شدت عمل در برابر کفار و رحمت و مهربانیشان با یاران و مسلمانان است. در وصف بعدی،
خداوند آنان را انسانهایی معرفی میکند که همواره در حال عبادت خداوند بوده و همه اعمالشان
برای او میباشد و دائم در رکوع و سجود و همیشه به دنبال فضل و رضایت پروردگارشان هستند.
بعد از این توصیفات، قرآن نشانهای برای آنان بیان میکند که همان وجود اثر سجده در صورتهای
آنان است: «سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُود».
«سیما» در اصل به معناى علامت و هیئت است، خواه این علامت در صورت باشد، یا در جاى دیگر
بدن، هر چند در استعمالات روزمره فارسى به نشانههاى صورت و وضع ظاهرى چهره گفته مى شود.
به تعبیرى دیگرى "قیافه" آنها به خوبى نشان مىدهد که آنها انسانهایى خاضع در برابر خداوند و
حق و قانون و عدالتاند، نه تنها در صورت آنها که در تمام وجود و زندگى آنان این علامت منعکس
است.[1]
با توجه به مطالب بالا؛ چند معنا برای اثر سجود در آیه میتوان گفت:
1. یکی از آشکارترین معانی برای این قسمت از آیه، همان وجود نشانههای سجده در پیشانی
است.[2]
2. یکی دیگر از معانی اثر سجود که در روایات آمده، اثری است که بیداری شبها جهت مناجات
و اقامه نماز در جسم انسان میگذارد. این اثر میتواند همان اثر بیخوابی باشد و یا میتواند آن
نورانیتی باشد که بر اثر نماز و سجده در سحر نصیب انسانهای شب زندهدار میشود. در روایتی
از امام صادق(ع) درباره این قسمت از آیه سؤال میشود و حضرت میفرماید: «مراد از این آیه، اثری
است که به دنبال شب زندهداری در جسم انسان مشاهده میشود».[3] در روایات دیگر، اقامه
برخی از نمازها (مثل نماز شب) از دلایل نورانیت صورت و وجه بیان شده است.[4]