قساوت قلب و سلب توفیقات عبادی و معنوی
یکی دیگر از آثار شوم گناه و معصیت ، سختی دل ، بی میلی به عبادت و سلب توفیقات معنوی است ، که خود باعث سود نبردن از تلاش های معنوی و هدر رفتن زحمات عبادی انسان است; و عامل بزرگی برای اتلاف عمر ، عقب افتادن از میدان کمال و معنویّت ، فرو رفتن در لجنزار شهوت و مادیّت و بهره نجستن از عمر گران مایه و اوقات طلایی خویش است . اوقات گران بهایی که هر ثانیه اش برای یک مؤمن طالب کمال ارزشمند است .
به عنوان نمونه : یکی از آثار قساوت و سختی دل ، خشک شدن اشک چشم است . در حالیکه اشک چشم ، از خوف خدا باشد یا از شوق او ، در فراق امام زمان (علیه السلام)باشد یا در مصیبت پدران گرامی او (علیهم السلام) ; دارای ارزش والایی است که با هیچ چیز قابل مقایسه نمی باشد تا آن جا که امام صادق (علیه السلام)می فرمایند :
ما مِنْ شَیْء إِلاّ وَ لَهُ کَیْلٌ اَوْ وَزْنٌ إِلاّ الدُّمُوع فَاِنَّ القَطْرَهَ مِنْها تُطْفِئُ بَحاراً مِنْ نار ، فَاِذا إِغْرَوْرَقَتِ الْعَیْنُ بِمائِها لَمْ
یُرْهِقْ وَجْهَهُ قَتَرٌ وَلا ذُلَّهٌ فَاِذا فاضَتَ حَرَّمَهُ اللهُ عَلَی النّارِ وَ لَوْ اَنَّ باکِیاً بَکی فی اُمَّه لَرُحِمُوا . (1)
هر عملی پیمانه یا وزنی از نظر ارزش و ثواب دارد ، به جز اشک ها که یک قطره اشک ، دریاهای آتش را خاموش می کند ، و زمانی که اشک در چشم حلقه می زند ، آن چهره را دودِ آتش و خواریِ عذاب فرا نمی گیرد . و آن گاه که اشک بر گونه ها جاری می گردد خدا آن چشم را بر آتش حرام می کند . و اگر گریه کننده ای در میان امّتی گریه کند همه آن ها مورد ترحّم قرار می گیرند .
با این فضیلت و تأثیر شگرفی که اشک چشم در زندگی فردی و اجتماعی دارد گناه باعث خشک شدن اشک چشم می شود و خشکی چشم نتیجه قساوت دل است .
امیرالمؤمنین (علیه السلام) در سخن پرباری به اصبغ بن نباته فرمودند :
ما جَفَّتِ الدُّمُوعُ إِلاّ لِقَسْوَهِ القَلُوبِ ، وَ ما قَسَتِ القُلوبُ إِلاّ لِکَثْرهِ الذُّنُوبِ . (2)
اشکها خشک نمی شود مگر به خاطر قساوت دل ها ، و دل ها را قساوت نمی گیرد مگر به خاطر زیادی گناهان .
این نمونه ای است از سلب توفیق نسبت به اعمال عبادی و کمالات معنوی که خود عقوبت بزرگی برای مؤمن به شمار می رود .
امام صادق (علیه السلام) در سخنی زیبا ، به نمونه دیگر این نوع عقوبت گناه که توفیق نیافتن بر نماز شب و مناجات با خدای مهربان در سحرگاهان است اشاره کرده و می فرمایند :
إِنَّ الرَّجُلَ یُذْنِبُ
الذَّنْبَ فَیَحْرِمُ صَلاهَ اللَّیْلِ ، وَ إِنَّ الْعَمَلَ السّیْئَ أَسْرَعُ فی صاحِبِه مِنَ السِّکّینِ فِی اللَّحْمِ ! . (3)
به راستی که مرد گناه می کند و به خاطر آن از نماز شب محروم می گردد . چرا که عمل بد در صاحب آن ، از چاقو در گوشت زودتر اثر می گذارد .
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) نیز ، با عنوان جامع تری به این نکته ( سلب توفیقات معنوی و علمی ) اشاره می فرمایند :
إِتَّقُوا الذُّنُوبَ فَاِنَّها مُمْحِقَهٌ لِلْخَیْراتِ ، وَ إِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیْنسی بِهِ الْعِلْمَ الَّذی کانَ قَدْ عَلِمَه ، وَ إِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَمْتَنِعُ بِهِ مِنْ قِیامِ اللَّیْلِ ، وَ إِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَحْرِمُ بِهِ الرِّزْقَ وَ قَدْ کانَ هَیِّناً لَهُ . (4)
از گناهان بپرهیزید که کارهای خیر را نابود می کند . یقیناً بنده ای گناه می کند و به خاطر آن علمی را که فرا گرفته از یاد می برد ; و بنده ای گناه می کند و به خاطر آن از بیداری سحر و خواندن نماز شب باز داشته می شود ; و بنده ای گناه می کند و به خاطر آن از رزق و روزی ای که برایش آماده گشته محروم می گردد .
1 وسائل الشّیعه ، ج 15 ، ص 227 ; کافی ، ج 2 ، ص 482 .
2 بحارالأنوار ، ج 70 ، ص 354 .
3 بحارالأنوار ، ج 70 ، ص 330 .
4 السعه و الرزق ، ص 5 ; بحارالأنوار ، ج 70 ، ص 377 ;
عده الداعی ، ص 211 .