جنبش امل و امام موسي ‏صدر (قسمت اول )

[ملکوت* گامی تارهایی *]

4. در سطح عامة مردم‏
موسي‏ صدر مردي بود بلند قامت و خوش‏ سيما با چشماني سبز، سخنوري توانا با لهجه‏اي ايراني، جذاب و شيك‏پوش و با موهايي كه از زير عمامة سياهش به يك‏سوي پيشاني پهنش ريخته بود. در برخورد با مردم بسيار ساده بود. او توان آن را داشت كه دربارة همه­چيز صحبت كند. از اين رو، در ميان همه مردم جاي داشت و در اين ‏مورد حكايت­هاي زيادي وجود دارد. بسياري گواهي مي‏دهند كه او در خانه‏اي را مي‏زد (در روستا و يا محله‏اي فقيرنشين يا اشرافي) و اجازه ورود مي‏خواست. با اهل خانه‏ همنشين مي‏شد و با آنان چاي مي‏نوشيد. سپس از آنچه براي شام موجود بود بي‏تكلف ‏مي‏خورد، حتي اگر يك قوطي كنسرو ماهي باشد ­... اگر ديروقت بود، از اينكه در ­رختخواب كهنه بخوابد ابايي نداشت يا اينكه حتي تا سپيده­‏دم با صاحبخانه به گفتگو بنشيند. سپس نماز و نوشيدن چاي با كشيدن يك سيگار ­­... و خداحافظ.
مردم او را با اين صفات مي‏شناسند و بي‏تعارف از آن سخن مي‌گويند. در مقابل، كساني بودند كه موسي‏صدر را با اين گفته كه اين رفتارها درخور مرديبا موقعيت وي ‏نبود، ملامت مي‌كردند. ولي رفتار وي در طول زندگيش چنين بود. مردم ‏اعتقاد دارند كه اينها صفات رهبران و روحانيان راستين است، ولي ديگران فكر مي‏كنند كه اينها تحركات سياسي عمدي بوده است!

[ملکوت* گامی تارهایی *]

5 . با حكمرانان‏
از نظر شيعه، روابط با حكام، مشكوك، نامطلوب و يا اصولاً غيرضروري است. بعضي مي‏گويند حاكم لازم است با افراد صاحب‏نظر رايزني كند. از اين رو، در لبنان ‏روحانياني را مي‏ديديد كه وقتي يك حاكم يا يك مسئول با آنان سخن مي‏گويد، وحشت مي‏كنند. بسياري از آنان از حضور بر سر سفره مسئولان اجتناب مي‏كردند، زيرا موارد اشتراك تا بدان حد نيست كه آنان در يك جا گرد هم آيند. بدين‏سبب، آنان ‏در رسانه‏هاي تبليغاتي ناشناخته، اما در علم و معرفت شاخص‏اند.
هنگامي كه موسي ‏صدر به لبنان آمد، اين‏قاعده را درهم شكست. وي معتقد بود اين ‏وظيفة اوست كه اگر درِ خانه حاكم به رويش بسته باشد، از جا بركند و نظرش را بازگويد و رسالت خويش را به مردم و مسئولان منتقل كند. سيد در گشودن اين درها موفق بود تا آنجا كه اين امر جزو بديهيات به شمار مي‏آمد.
اين مسأله حكايتي دارد؛ پيش از جنگ داخلي، مقامات محلي شهر صور يك‏ جوان ملي‏گرا را به اتهام اخلال در امنيت بازداشت كردند. بسياري از سياستمداران و معتمدان براي آزادي وي دخالت كردند، اما تأثيري نداشت. امام پس از درخواست‏ خانوادة بازداشت­شده براي ميانجيگري، با فرماندار صور تماس گرفت و خواستار آزادي آن جوان، با قيد كفالت شد. فرماندار صور با تعجب به امام گفت:
ولي ‏امام! او يك كمونيست است.
پاسخ موسي ‏صدر اين بود:
اين برادر و فرزند من است.
بدين‏سان با وساطت وي جوان كمونيست آزاد شد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

نزاكت‏
امام موسي ‏صدر، بنابر توصيف يكي از دستيارانش، مردي با سعه صدر و بسيار بانزاكت بود. منظور از نزاكت، نزاكت ايراني است كه ضمن ابراز تعارف چه­بسا با شما هم­عقيده نباشد، ولي به­خاطر رضاي شما مستقيماً از اظهارنظر مخالف خودداري ‏مي‏ورزد، و بدون اينكه اعلام نمايد، شواهد و مداركي دال بر اشتباه موضع شما ارائه مي‏دهد.
همه به فروتنيش گواهي مي‏دهند. او در استقبال از كسي كه خواستار ديدار او بود، ترديد روا نمي‌داشت و خود، اول سلام مي‏كرد. هميشه مي‏كوشيد با لبخندي بر لب مردم را تا آستانة در همراهي كند. در ديدارهاي وي از منازل مستمندان، عنايت خاص او به‏شركت در احساسات انسانيشان مشهود بود، كه از خلق و خوي صحابه و بعضي ازخلفا حكايت دارد.
به‏رغم تمام حملات مغرضانه، مي‌كوشيد به اعتبار هيچ­كس خدشه‏اي وارد نكند. همواره مي‌گفت:
اگر كسي خود را حريف من بداند، من اينگونه ‏نيستم.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

امام موسي‏ صدر، مردي دمكرات‏
1. انتخابات مجلس اعلاي شيعيان در 1975 نقطه عطفي در تاريخ ‏اين مجلس بود. البته اگر اوضاع لبنان غيراز اوضاع كنوني مي‏بود. اين انتخابات شاهد نبرد واقعي ميان جريانات سياسي، اجتماعي و فكري كشور بود. فعاليت­هاي شيعيان در نتايج به دست آمده، نمايانگر آن است. در بيشتر كرسي­هاي هيئت مدني مجلس، چپ‏گرايي با استفاده از اسم امام موسي صدر به مجلس راه يافت. با وجود اينكه امام مي‏دانست، ليست ديگري بر ضد ليست وي وجود دارد، كوشيد تا انتخابات در جوي‏ دمكراتيك و سالم انجام گيرد. بنا به ابتكار عمل شخصيش، به هنگام ديدار با حاضران ‏در ساختمان مجلس با سيد سرحان نامزد ليست مخالفان ملاقات كرد و بي‏درنگ به ‏وي گفت:
اي ابوعلي، شما بر ضد ليست من نامزد شده‏ايد، ولي خواهش مي‏كنم چنانچه شكايتي داريد به من مراجعه كنيد، زيرا من همان­گونه كه دلسوز اين عمامه هستم، دلسوز دمكراسي نيز هستم.
در عمل اغلب نامزدهاي مخالف موفق شدند، ولي اين امر مانع از آن نشد كه امام ‏موسي‏صدر از هماوردان خود در آن دوره استقبال نكند و در تمام امور با آنان ‏به مشورت ننشيند. اين برخورد، عملاً وي را بالاتر از همگان و براي همگان قرارداد.
2. هنگام شعله‏ور شدن جنگ داخلي و اعلام آمادگي همه گروه­ها براي ارائه‏ راه‏حل از طريق انتشار مقالات، امام از يكي از اعضاي مجلس خواست، مقاله‏اي‏ ارائه دهد تا پيش از آگاهي افكار عمومي از آن، مورد بررسي قرار گيرد. آن عضو، مقاله كاملي آماده كرد كه باعث شد، امام صدر مقاله مختصر خود را كه قبلاً تهيه‏ كرده بود، كنار بگذارد و خواستار بررسي مقاله نويسنده و اظهارنظر دربارة آن شود. هنگام بررسي مقاله، يكي از اعضا به پاره‏اي از نكات مندرج در آن اعتراض كرد وپاره‏اي از بندهاي آن را بشدت مورد انتقاد قرار داد. اين امر موجب شد كه نويسنده ‏مقاله رفته‏رفته از نظريات خود عدول كند. امام كه وضع وي را چنين ديد، گفت:
برادر­! نويسنده مقاله شما هستيد و وظيفه داريد كه در برابر همگان از آن دفاع كنيد. من‏ به هيچ نظري پا‏يبند نخواهم بود مگر اينكه همگي ما نسبت به آن متقاعد شويم. شما ديديد كه من مقاله‏ام را كنار گذاشتم تا نوشته شما بررسي شود كه به نظر من با در نظرگرفتن ملاحظات برادران قابل قبول است.
اين اشاره به يك بررسي حياتي و دمكراتيك بود كه ‏در نتيجه همگان به مقاله‏اي دست يافتند كه بيانگر ‏نظراتشان باشد.
گفتيم كه امام، بدون قرار قبلي به خانه‏هاي مردم مي‏رفت، و مردم نيز بدون ترديد به سوي وي مي‏شتافتند. واقعه‌اي كه ذكر مي‌كنم نمونه زيبايي از رفتار آن مرد است. در فصل‏ چيدن مركبات جنوب، يكي از دوستداران امام با ده صندوق ليمو و موز كه دراتومبيلش جاي داده بود، به عنوان تقديم ميوه نوبر به منزل امام آمد. امام از آن مرد تشكر كرد و دستور داد ميوه‏ها را در ميان
خانه‏هاي مستمنداني كه قبلاً با آنان ديداركرده بود، توزيع كنند به طوري كه تنها بوي ليمو نصيب وي شد. در آن زمان شماري ازدوستدارانش نزد وي بودند. ديروقت بود و­او ليوان­هاي چاي را يكي پس از ديگري به ‏مهمانان تعارف مي‏كرد، تا اينكه بعضي از آنان از فرط گرسنگي به خود پيچيدند. امام‏ چون چنين ديد از جا برخاست و به آشپزخانه رفت. در بازگشت به آنان پيشنهاد صرف شام كرد. يكي از آنان كه قصد داشت براي امام مزاحمت ايجاد نكند گفت: «حضرت امام امشب براي شام چه داريد؟» امام موسي‏صدر با لهجة ايراني گفت: «­بتاتا»، (منظور بطاطا يعني سيب‏زميني) ... آنگاه همگان ترجيح دادند دعوت مرحوم سيد هاشم ‏معروف الحسني را فوراً اجابت كنند و به منزل وي بروند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

نسب امام‏
امام سيد موسي‏ صدر فرزند سيد صدرالدين فرزند سيد اسماعيل فرزند سيد صدرالدين ‏فرزند سيد صالح شرف‏الدين از جبل‏ عامل جنوب لبنان است. سيد صالح شرف‏الدين در 112ه.ق در روستاي شحور3 زاده شد و در همان‏جا اقامت گزيد. وي كه از علماي جليل‏ القدر به ­شمار مي‏رفت، مالك مزرعه‏اي به نام «شدغيت» در نزديكي روستاي «معركه» بود، و فرزندش‏ سيد صدرالدين در همين مزرعه زاده شد.
سيد صالح شرف‏الدين از سوي احمد جزار مورد ستم واقع شد. اين امر در چارچوب حمله فراگير جزار براي سركوب علماي شيعه جبل ‏عامل صورت گرفت. سربازان جزار سيد هبه‌الدين فرزند بزرگ سيد صالح را در بيست­و­يك­سالگي به قتل ‏رساندند. اين جنايت را در برابر چشمان پدرش در روستاي شحور مرتكب شدند. سپس سيد صالح را هم دستگير كردند كه مدت نه ماه در بازداشتگاه عكا بسر برد تا اينكه موفق شد به عراق بگريزد و در نجف ‏اشرف اقامت گزيند.
سيد محمد برادر سيد صالح نيز در نجف ‏اشرف به وي ملحق شد و همسر و دو فرزند برادر را به نام­هاي سيد صدرالدين و سيد محمدعلي به همراه خود به نجف ‏آورد. سيد صدرالدين فرزند سيد صالح از علماي به­نام شد و با صبيه مجتهد بزرگ، شيخ‏ كاشف‏الغطا وصلت كرد. سپس اصفهان را براي اقامت خود برگزيد. وي صاحب پنج فرزند شد كه جملگي از علماي دين بودند. كوچك­ترين آنها سيد اسماعيل، اصفهان را ترك گفت و در نجف ‏اشرف اقامت گزيد و به نام «سيدصدر» شهرت يافت و مرجعيت‏ عام شيعه از آنوي شد. سرانجام وي در 1338 ه.ق در گذشت و چهار فرزند پسر از وي به جاي ماندند كه همه از علماي دين شدند.
نخستين آنان سيد محمد مهدي صدر يكي از مراجع بزرگ كاظمين بود كه در انقلاب عراق مشاركت فعال داشت.4
دومين فرزند، سيد صدرالدين (­پدر امام ‌سيد موسي صدر­) در جواني رهبري‏ حركت مترقي ديني را برعهده داشت و نام وي با نهضت ادبي عراق گره خورده بود. سپس به ايران مهاجرت كرد و در خراسان اقامت گزيد و با بانو صفيه، صبيه سيد حسين قمي مرجع شيعيان ازدواج كرد. آنگاه شيخ عبدالكريم حائري ‏يزدي مرجع عام شيعيان وي را به قم فرا خواند تا او را در ادارة حوزه علميه ياري ‏دهد. سيد صدرالدين از بانيان بزرگ حوزه و مرجع پرآوازه‏اي شد كه به تأسيس ‏سازمان­هاي علمي، ديني، اجتماعي و بهداشتي پرداخت و سرانجام در 1954م وفات‏ يافت.




پی نوشتها
1. در سال 1978م
2. اكثريت قريب به اتفاق شيعيان كه‏ شمار آنان به صدها هزار نفر مي‏رسيد در اين منطقه سكونت داشتند.
3. از توابع شهرستان صور در جنوب لبنان.
4. عموزادة وي سيد محمد صدر به نخست‏وزيري ‏عراق رسيد و يكي از رهبران بزرگ انقلاب عراق بود. وي، بر مناطق سامرا و دُجِيْل ‏زعامت داشت.
استاد سيّد هادي خسروشاهی