جنبش امل و امام موسي ‏صدر (قسمت دوم )

[ملکوت* گامی تارهایی *]

انتخابات 1969
گفتيم كه شارل حلو قانون تأسيس مجلس را در 1967 به تصويب رساند. ولي ‏نخستين انتخابات در 23/5/1969 (يعني يك سال­و­نيم بعد) برگزار شد. در ‏اين مدت، محافل و نهادهاي شيعة لبنان درجهت شكل‏گيري مجلس اسلامي، شاهد ماجراهاي فراواني بودند. در انتخابات آن هنگام كه پس از درگيري سخت با شعار تحريم هيئت ديني مجلس برگزار شد، وضع به همين قرار بود. زيرا از ميان 115 عضو هيئت شرعي، تنها پنجا­ه ­و­هشت تن از علما در انتخاباتي كه در سالن يونسكو به رياست ‏رئيس پارلمان، مرحوم صبري حماده و احمد اسماعيل، نماينده امام صدر، برگزار شد، شركت داشتند. رأي‏دهندگان پنجاه و يك نفر بودند كه هفت تن از ­آنان برگة سفيد دادند. سرانجام افراد زير ­از ­سوي هيئت شرعي علما برگزيده شدند: سيد محمدعلي ‏امين، سيد نورالدين نورالدين، شيخ موسي شراره، شيخ عبدالامير قبلان، سيد ­محمدباقر ابراهيم، شيخ محسن سبيتي، شيخ سليمان يحفوفي، سيدعلي فضل‏اﷲ، سيد حسين‏ حسيني، شيخ خليل ياسين، شيخ سليمان آل ‏سليمان و سيد عباس ابوالحسن.
در شامگاه انتخابات به بهانه ارائه ليست ائتلافي، تلاشي براي به تعويق انداختن آن ‏صورت گرفت. اين تلاش از سوي محمود عمار، محمد صفي‏الدين و عبداللطيف‏ الزين بنا به دستور علمايي كه در مكان انجمن «هدايت و ارشاد» در بيروت به رهبري شيخ‏ حسين خطيب گرد آمده بودند، هدايت مي‏شد.
نمايندگان سه گروه براي در ميان گذاشتن اين فكر با امام موسي ‏صدر ديدار كردند. ولي وي به آنان اطلاع داد كه مسأله نياز به مشورت با ديگران دارد و بايد آنان را متقاعد كنيد تا همگي يك ليست داشته باشيم. به هر حال اين تلاش ناكام ماند و انتخابات هيئت شرعي به شرح بالا صورت گرفت. در مورد هيئت مدني، رأي‏دهندگان 484 نفر بودند كه 12 نفر به اين اسامي انتخاب شدند: دكتر عدنان ‏حيدر، دكتر احمد ذروه، زيد زين، سميع فياض، عباس فرحات، توفيق مرتضي، عباس بدرالدين، بهيج منصور، محسن سليم، محمد سنج و حسن حاج. دكتر­عدنان‏ حماده و نبيه ‏بري (وكيل دادگستري)، هريك 164 رأي مساوي به دست آوردند و براساس اصل «كبرسن»، حماده به جاي بري به عضويت انتخاب شد. رياض ‏طه (دبيركل‏مطبوعات)، نبيه‏ بري (رئيس كنوني جنبش امل) و رضا تامر (سياستمدار سرشناس) از نامزدهايي بودند كه در انتخابات مجلس آن روز سخت شكست خوردند.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مكان مجلس در حازميه‏
با اينكه مجلس تأسيس شده بود، اما مكان ثابتي نداشت. از اين رو امام هيئتي به نام«‏بيت‏الطائفه» تشكيل داد. احمد اسماعيل، حاج ‏يوسف بيضون و بهيج منصور اعضاي ‏اجرايي اين هيئت بودند. مأموريت اين افراد آماده ساختن مركزي براي مجلس و تهيه تجهيزات و نظارت بر شعبه‏ها و تأمين منابع مالي آن بود.
پس از انتخاب چندين مكان از جمله دارالافتاء جعفري در منطقه بئرحسن وساختمان ديگري در راه فرودگاه، بالاخره مكان كنوني در حازميه برگزيده شد كه ‏جامعه فرهنگي جهاني قصد داشت آن را براي خود اختصاص دهد. ولي در برابر 650 هزار ليره‏ لبناني آن را به مجلس واگذار كرد. اين واگذاري زماني صورت پذيرفت كه موجودي صندوق ‏مجلس تنها 130 هزار ليره بود (60 هزار ليره كمك شيخ مهدي تاجر، سفير سابق ‏امارات در لندن، 20 هزار ليره كمك يوسف حمود نماينده پارلمان و 50 هزار ليره‏ قيمت يك دستگاه اتومبيل كه از سوي محمد خاتون مهاجر لبناني اهدا شده بود). باقيمانده مبلغ نيز به صورت وام به نام نزديكان مخلص امام موسي ‏صدر به ثبت رسيد.
انفجاري كه امل از آن زاده شد
در 6/7/1957 صداي انفجار مهيبي در فضاي يكي از بلندي­هاي روستاي‏ عين‏البنيه در شهرستان بعلبك پيچيد.
به ‏رغم آنكه در آن روزها بسياري از مناطق لبنان صحنه انفجارهاي مشابه و شايد هم شديدتر بود، و به‏رغم اينكه اين انفجارها خسارت، ويراني، مرگ و كوچ اجباري را درپي داشت، اما ماهيت انفجار بعلبك متفاوت بود. زيرا در همان حال كه به تلفات ‏جاني اشاره مي‏كرد، از زايش يك چيز تازه خبر مي‏داد كه امام‏ صدر آن را مي‏خواست‏ و مخفيانه در حد توان براي تحقق آن كوشيد، تا بيانگر شيوه‏اي باشد كه وي از مدتي ‏پيش بدان روي آورده بود؛ يعني آنگاه كه عبارت «سلاح زينت مردان» را تكرار مي‏كرد. بدين گونه گروه­هاي مقاومت لبنان (­افواج المقاومه اللبنانيه) و مخفف آن، «امل» سربرآورد.
آيا انفجار و تلفات جاني آن دليل كافي بود تا امام صدر برگه اعلام­نشده‏اش را نابهنگام رو كند؟ يا اينكه عوامل ديگري در اين تصميم‏گيري خطرناك نقش داشته ‏است؟
بيشتر اعضاي مجلس اعلاي شيعيان، كه بيش از چهار ماه از انتخابات‏ جديد آن نگذشته بود، اتفاق‏نظر دارند كه امام در گفتگو و ديدارهايش با هيئت اجرايي مجلس ‏ در مورد ضرورت تشكيل شبه نظاميان ويژه مجلس، به روال ‏معمول نزد پاره‏اي فرقه‏ها، متقاعد نشده بود. بلكه در مقابل آنان مي‏گفت كه اين‏ شبه‌نظاميان ميهن را به ويراني خواهند كشيد، و شيعيان در اين عمل شركت نمي‏كنند. امام وقتي در سخنراني­هايش به تهيه سلاح دعوت مي‌كرد، يك شعار داشت و آن مسلح شدن براي نبرد برضد اسرائيل و بازگردانيدن فلسطيني­ها به سرزمينشان بود، تا هيچ‏فلسطيني آواره، نه در جنوب و نه در ديگر مناطق باقي نماند.
امام تكرار مي‏كرد:
من چشمداشت­هاي اسرائيل را در جنوب ‏لبنان، فراسوي آب و زمين مي‏بينم. اسرائيل مي‏خواهد فلسطينيان را در لبنان اسكان ‏دهد و به مسأله‏شان پايان بخشد. آنان براي بازگشت به سرزمينشان سلاح به دست‏ گرفته‏اند و بايد در اين مهم در كنار آنان باشيم.
وي در 1975 در يكي از خطبه‏هاي‏ نماز جمعه مسجد «الصفا»ي مدرسه عامليه اين مطلب را كه از راديو لبنان نيز پخش‏شد، تكرار كرد.
افزون بر اين، تهيه سلاح از نظر امام نمايانگر قدرت عملي محرومان بود كه خود نمايندگي آنان را بر عهده داشت. در آن زمان، دولت چندان با وي موافق نبود، زيرا سياستمداراني را مي‏پذيرفت كه با سيد موسي صدر اختلاف داشتند و حضور او را در لبنان، پايان دوران زمامداري خويش مي‏پنداشتند.
از اينها گذشته، جنگ داخلي لبنان در چند منطقه آغاز شده بود. اطلاعاتي‏ از منابع گوناگون به امام مي‏رسيد كه اين جنگ تمام لبنان را در­برخواهد گرفت و هيچ‏ فرقه‏اي جان سالم به در نخواهد برد، و همگان بايد به فكر دفاع از خود باشند.حكومت هم با وضعي كه داشت نه تنها ناتوان­تر از آن بود كه در مقام دفاع از گروهي ‏برآيد، بلكه هرج و مرج سياسي آشكار و رو به گسترش از تجزيه و فروپاشي حكايت ‏مي‏كرد.
مجموعة اين عوامل امام را بر آن داشت تا قيام مسلحانه محرومان را اعلام كند. اما ديگر عواملي كه عزم امام را راسخ­تر مي‏كرد، عبارت بودند از:
1. جريانات داخلي تشكيلات شيعه كه موافق نبودند شيعيان به جنگ مسلحانه‏­ كشانده شوند. تا به­گمان خويش دستاوردهاي آنان بر باد نرود. در تشريح اين امرخواهيم ديد:
الف) شماري از روحانيون نمي‏خواستند دين را با سياست بياميزند و منطقي‏ متفاوت با منطق امام صدر و نقش سياسي او داشتند. اين گروه به دليل فعاليت­هاي سياسي‏ از وي دوري مي‏گزيدند.
ب) شماري ديگر از توانگران شيعه جنگ را برخلاف مصالح خود و موجب‏ تعطيلي كارهايشان مي‏دانستند. افزون بر اينكه بيم داشتند هزينه‏هاي جنگ به آنان ‏تحميل شود.
ج) شماري از سياستمداران نسبت به نقش امام صدر در گذشته به ديده ترديد مي‏نگريستند. چنين مي‏پنداشتند كه وي قصد دارد آنان را كنار گذارد، تا چه رسد به ‏اينكه در اين روزها وي صاحب شبه نظاميان مسلح شود.
2. در مجلس شيعيان پرسش­هايي درباره رابطه حركت مسلحانه با مجلس مطرح ‏شد. بايد دانست، در ميان اعضاي مجلس كساني بودند كه مجلس را به سمت حركت‏ مسلحانه سوق مي‏دادند. امام در آن موقع به اين امر اعتراض مي‏كرد. وقتي از وي ‏سؤال شد كه چرا اكنون تغيير موضع داده است؟
بي‏پروا گفت:
مخالفت من در شرايط خاصي بود كه اكنون تغيير يافته است. اگر اشتباه كنيم بايد از اشتباهمان دست برداريم.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

پی نوشتها
5. دوران رياست جمهوري سليمان فرنجيه كه در سپتامبر1970 آغاز شد.
6. مرکز فرهنگي ـ حرفه­اي الزهراء
7. دايي شيخ ‏امين الجميل و رئيس جمهوري اسبق لبنان
8. نمايندة سابق و بنيانگذار مدارس و انجمن­هاي ‏اسلامي در­جنوب و­ساير مناطق لبنان.
9. مرحوم آيةالله سيد­رضا صدر.
استاد سيّد هادي خسروشاهي