فرشتگان در قرآن
«جهان شناسی» در قرآن، منحصر به موجودات محسوس نیست؛ زیرا این كتاب ارجمند در میان آفریدههای الهی كه همه جزیی از گیتی هستند، از موجوداتی نیز نام می برد كه ما یارایی درك حسّی آن را نداریم. دستهای از این موجودات ملائكه (فرشتگان) هستند، به همین دلیل كه ما با حسّ خود نمی توانیم آنان را درك كنیم؛ از ویژگی های وجودی آنان و ماهیّتشان نمی توانیم آگاهی داشته باشیم مگر همانقدر كه آفریننده ی آنان در قرآن به ما معرفی فرموده است؛ آیاتی كه در این زمینه داریم دو دسته اند: دسته ای كه اوصافی كلّی را برای آنان ذكر می فرماید و دسته ی دیگر كه افعال و ویژگیهای مخصوص برخی از آنها را نام می برد.
آنچه اجمالاً از آیات شریف به دست می آید این است كه: اینان موجوداتی هستند كه نسبت به خدا عصیان نمی كنند؛ از عبادت خسته و سیر نمی شوند و پیوسته خدا را تسبیح و تقدیس می نمایند؛ نیز مأموران خداوند هستند. اینها همه یك صفات كُلّی است. نیز از آیات بر می آید كه اینان همه در یك سطح نیستند و برخی رتبه های والاتری دارند. افعالی هم كه در قرآن به آن ها نسبت داده می شود، افعال گوناگونی است كه حاكی از انواع مختلف فرشتگانست (و این معنا، گویا ظاهرتر است) و یا مربوط به مراتب مختلف وجود آنهاست.
اینك نمونه هایی از هر دسته از آیات:
فاطر (ملائكه) / 1: «الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِكَهِ رُسُلاً أُولِی أَجْنِحَهٍ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».
سپاس تنها برای الله (سزاوار) است؛ آفریننده ی آسمانها و زمین، (كه) فرشتگان را رسولانی قرار داده، دارنده ی بالهایی دو یا سه چهارگانه. (او) هر چند بخواهد بر آفرینش می افزاید. همانا خدا بر هر چیزی تواناست.
این آیه، خداوند را به عنوان كسی معرّفی می كند كه فرشتگان را رسول قرار داده است.
شاید از ظاهر آیه چنین بر آید كه همه ی فرشتگان به گونه ای، رسالت دارند. البتّه این برداشت خیلی قوی نیست زیرا ممكن است نظریه «قضیّه مهمله»[1] باشد یعنی در میان فرشتگان، رسولانی دارد و اگر دلیلی یافته می شد كه برخی از آنان، رسالتی ندارند؛ در آن صورت این آیه نمی توانست آن را نفی كند.
یَزیدُ فِی الْخَلْقِ... این جمله اشاره دارد بر اینكه، بال فرشتگان، منحصر به چهار تا هم نیست و خدا اگر بخواهد بالهای بیشتری می آفریند و چه بسا بتوان این را نیز فهمید كه فرشتگانی نیز وجود دارند كه بیش از چهار بال، دارند.
منظور از این بالها چیست؟ آیا همانند پرندگانند؟ پس سه بال یعنی چه؟ و یا اینكه منظور دیگری در بین است.؟
البتّه اگر دلیلی از خارج همراهی نكند؛ به صرف بعید بودن سه بال، نمی توانیم دست از ظاهر آیه برداریم ولی چه بسا از برخی قرائن در میان آیات دیگر بتوان به دست آورد كه این تعبیرات ممكن است، تعبیر كنایی یا مجازی باشند.