ویژه نامه گرامیداشت دهه فجر انقلاب اسلامی ایران {شکوه پیروزی}

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

چه مژده ای زیباتر از آمدن بهار
در پی یک زمستان تار و طولانی؟!

چه بشارتی شیرین تر از بشارت خورشید
در پی یک شب سرد و تاریک؟!

چه پیامی نیک تر از پیام زلال آب
برای لبانی تشنه و خشکیده؟!

چه نوایی برتر از بشارت «جاء الحق» و «زهق الباطل»؟!
قسم به شب پوشیده!

که روز خواهد درخشید و بهاری ترین روز هستی ،
بر صحیفه ‏ی شب تار و طولانی ، مُهر پایان خواهد زد .

[نرگس منتظر]

دلایل پایداری انقلاب اسلامی ایران

پیروزی انقلاب اسلامی سرآغاز تحولات گسترده عمیق و فزاینده در ایران و بسیاری از کشورهای جهان شد این حادثه بزرگ قرن، بسیاری از معاملات سیاسی جهان و منطقه را به نفع مستضعفان تغییر داد و موج حرکت‌های آزادی‌بخش و استکبارزدایی سراسر جهان را موجب شد پیروزی انقلاب اسلامی موجب درهم شکسته شدن هیمنه استکبار جهانی گشته و ثابت کرد چگونه بسیاری از ناممکن‌ها با اراده جمعی یک ملت و با توکل به خداوند متعال ممکن شده و یک رژیم تا دندان مسلّح و برخوردار از حمایت‌های همه جانبه قدرت‌های بزرگ با دست خالی مردم به زانو در آمده، انقلاب اسلامی موجب مجد و عظمت اسلام و احیای هویت دینی امت اسلامی و منشأ رشد معنویت‌گرایی شد؛ تأثیرات انقلاب اسلامی ایران با گذشت ربع قرن از حیات پربرکت آن به گونه‌ای است که نیکسون رئیس جمهور آمریکا معتقد بود «جهان اسلام در قرن بیست و یکم یکی از مهم‌ترین میدان های زورآزمایی سیاست خارجی آمریکاست».[1]

عواملی که با وجود دشمنی‌ها و کینه‌توزی‌های دشمنان انقلاب سبب تداوم پیروزی انقلاب اسلامی شده را باید در ویژگی‌های خاص انقلاب اسلامی ایران جستجو نمود که عمده‌ترین آنها از این قرار است:


1. اسلامی بودن انقلاب و تکیه بر مذهب:

تکیه بر ارزش‌های دینی و پی‌اندازی حکومتی برخاسته از متن دین و سازگار با آرمانی‌ترین اهداف و انتظارات بشر، از اساسی‌ترین ویژگی‌های انقلاب اسلامی است که عامل اصلی انقلاب اسلامی محسوب می‌شود؛
مرحوم امام می فرمایند:
«اسلام و حکومت اسلامی پدیده الهی است که با به کار بستن آن سعادت فرزندان خود را در دنیا و آخرت به بالاترین درجه تأمین می‌کند و قدرت آن دارد که قلم سرخ به ستمگریها و چپاولگریها و فسادها و تجاوزها بکشد و انسانها را به کمال مطلوب خود برساند.»[2]
بنابراین انقلاب اسلامی تا وقتی در خط صحیح اسلام ناب با دقت حرکت کند و مردم روحیه دفاع از اسلام و ارزش‌های اسلامی را زنده نگه دارند، هیچ قدرتی نمی‌تواند نظام جمهوری اسلامی را از حرکت به سمت هدفهای خود باز دارد.
از جلوه‌های اسلامی بودن انقلاب اسلامی این است که مشروعیت حکومت برخاسته از اراده خداوند است «زیرا اساساً هیچ‌گونه ولایتی جز با انتساب به اذن الهی، مشروعیت نمی‌یابد، هر چند همراه با مقبولیت باشد.»[3] و این مشروعیت الهی حکومت، حقانیت حکومت و حاکم اسلامی را در گرو پایبندی به موازین اسلامی قرار می‌دهد و نه خواست مردم هر چند حکومت اسلامی برای تحقق عینی و فعلیت بخشیدن به احکام دینی پذیرش مردم را لازم دارد و باید اسباب و عوامل رضایت مشروع مردم را فراهم کند.
بنابراین پیروزی انقلاب اسلامی پابرجاست چون مشروعیت حکومت از ناحیه خداوند است و این مشروعیت تا زمانی که پایبندی به موازین اسلامی و الهی باقی باشد، پابرجاست.

[نرگس منتظر]

2. مردمی بودن انقلاب:

از خصوصیات انقلاب اسلامی ایران این است که با خواست و اراده مردم همراه است «قیام جمعیتی بزرگ و یکدل و یک جان با حرکتی پر تلاش و هدفدار و هماهنگ روی خط رهبری مکتبی، در اوج پاکی و صفا و ایثار، ذوب شده در اسلام و رهبر، یکی از خصائص ممتاز انقلاب اسلامی است که تاریخ آن را کمتر بخود دیده است.»[4]
مقام معظم رهبری می فرمایند:
انقلاب اسلامی دو خصوصیت استثنایی داشت یک خصوصیت اینکه مبنای این انقلاب ارزشهای دینی و اخلاقی و معنوی بود و خصوصیت دیگر این بود که انقلاب بر پایه اراده و خواست مردم در تشکیل و اداره حکومت باقی ماند»[5]


3. رهبری صادقانه و حکیمانه:

بی‌شک صداقت، صراحت، شجاعت، سازش ناپذیری، از جان گذشتگی، صلابت و قاطعیت، ‌عشق به اسلام، مقام عرفانی، وارستگی، ‌شخصیت والای علمی و فقاهتی و سادگی معنی‌دار زندگی امام در ارائه الگوی رهبری مؤثر بوده است، ولی آنچه که مهمتر از این شاخص‌های برجسته، امام را به عنوان اسوه قرار داده و به وی نقشی برتر از یک رهبر انقلاب بخشیده این است که «ندای امام از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و از ژرفای روح این ملت برمی‌خاست، مردمی که در طول چهارده قرن حماسه محمد‌ صلی الله علیه و آله، علی علیه السلام، زهرا سلام الله علیها، حسن علیه السلام، حسین علیه السلام، زینب سلام الله علیها، سلمان و ابوذر .... و صدها هزار شخصیت اسلامی دیگر را شنیده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از حلقوم این مرد شنیدند او را آئینه تمام نمای فرهنگ و هویت اسلامی خود که تحقیر شده بود دیدند.»[6]
پس رهبری انقلاب اسلامی در چارچوب ولایت فقیه که تداوم امامت است از عوامل مهم پیروزی و تدام موفقیت انقلاب اسلامی محسوب می‌شود، لذا باید گفت
«اصل ولایت فقیه و پیوستن همه راه‌های اصلی نظام به مرکز ولایت، نقطه درخشان نظام اسلامی است این اصل همان ذخیره پایان‌ناپذیری است که باید مشکلات نظام جمهوری اسلامی را در حساس‌ترین لحظات و خطرناک‌ترین گردنه‌های مسیر پر خطر جمهوری اسلامی حل کند و گره‌های ناگشودنی را بگشاید.»[7]
در واقع «یک انقلاب در حد کمال مطلوب سه رکن اساسی دارد که عبارت است از:
برخورداری از یک ایدئولوژی و مکتب پویا و انقلابی، مشارکت گسترده، فعالانه و ایثارگرانه مردم از همه طبقات، ظهور و نهادینه شدن رهبری مورد قبول عموم مردم با ویژگی‌های شخصی همچون نبوغ، اقتدار، صلابت و جسارت در تصمیم‌گیری، انقلاب اسلامی در هر سه رکن از تمامیت و عظمت بی‌نظیری برخوردار بوده است.
حفظ ویژگی‌های این سه رکن اساسی اقتدار نظام و انقلاب، می‌تواند هم‌چنان عامل تداوم و توسعه آن گردد و هر نوع آسیبی که به این سه رکن وارد آید موجبات زوال تدریجی و انحطاط انقلاب را فراهم خواهد کرد.»[8]

[نرگس منتظر]

4. اهداف بلند انقلاب اسلامی و تکیه بر نیازهای واقعی و فطری مردم:

انقلاب اسلامی در همه‌ ابعاد فردی و اجتماعی، داخلی و خارجی، سیاسی و اقتصادی و فرهنگی اهداف بسیار بلندی برای حکومت ترسیم نموده است که این اهداف مأخوذ از قرآن و سنت بود و در شعارهای مردم تجلی یافته بود؛
استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی، حاکمیت ارزش‌های الهی و نفی سلطه شرق و غرب، عدالت اجتماعی و... انقلاب اسلامی با تکیه بر نیازهای فطری واقعی مردم اهداف بلند نظام را در اصل سوم قانون اساسی در طی شانزده بند تبیین نموده که به راستی هر بیننده‌ای را مجذوب جامعیت خویش می‌سازد که به کار بستن این اهداف تضمین‌کننده سعادت نسل حاضر و تمامی نسل‌های آینده خواهد بود،
لذا مقام معظم رهبری می فرمایند:
«اگر یک حرکت تاریخی همچون انقلاب اسلامی شعارهایش بر نیازهای ذاتی انسان نظیر عدالت‌خواهی، استقلال، آزادی واقعی، مبارزه با فقر، فساد و تبعیض و دفاع از مظلوم مبتنی باشد، به شرط آن که مسئولان و مردم به وظایف خود عمل کنند؛ هیچ‌گاه پیر نخواهد شد و همواره جوان و پویا و پرنشاط خواهد بود.»[9]


5. دستاوردهای بزرگ انقلاب اسلامی و جلوه‌های کارآمدی نظام جمهوری اسلامی:


دستاوردهای عظیم انقلاب اسلامی برای اسلام و مسلمین در داخل کشور و خارج از کشور بی‌نظیر بوده است.
سرنگونی نظام شاهنشاهی و استمرار نظام جمهوری اسلامی، استقلال و تحمّل در اصول و رفتارهای سیاست خارجی، احیای اسلام و آوردن مذهب به متن زندگی مردم و بازگرداندن اسلام به صحنه جهان،‌ دفاع از حقوق همه مسلمانان و بیداری و آگاهی بخشیدن به آنان، آشکار شدن ابعاد سیاسی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حکومتی اسلام راستین و توانائی‌ها و جامعیت مذهب شیعه و از بین بردن خودباختگی و ایجاد روحیه خودباوری در ملت ایران و مسلمانان جهان، شکستن هیمنه و ابهت قدرتهای بزرگ و ... نمونه‌‌ها و بخشی از سرفصل‌ها و عناوین مهم دستاوردهای انقلاب اسلامی است.
همچنین مقایسه‌ای اجمالی بین وضعیت اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی قبل از انقلاب با پس از پیروزی انقلاب؛ گواه کارآمدی نظام جمهوری اسلامی و پیشرفت سریع انقلاب، علی‌رغم برخی کاستی‌ها و مشکلات اقتصادی و اجتماعی است.
تصوّر درست دستاوردهای انقلاب و کارآمدی انقلاب اسلامی، ضرورت تداوم انقلاب را تصدیق می کند و بررسی شناخت و احساس‌ کارآمدی نظام اسلامی اقبال بیشتر به سوی انقلاب، عشق و علاقه، دلبستگی و وابستگی به انقلاب را پدید می‌آورد.
پس درک دستاوردهای انقلاب، درک ارزش و اهمیت انقلاب، تبیین کارآمدی نظام و کارهای بزرگی که انجام شده، امیدواری به آینده روشن، آمادگی برای قدردانی و شکر نعمت انقلاب را با کوشش در راه تداوم آن به همراه دارد.

[نرگس منتظر]

6. وحدت و یکپارچگی ملی:

وحدت ملی، از عوامل مهم پیروزی انقلاب اسلامی وحدت و یکپارچگی مردم بود که در سایر انقلاب‌ها کمتر دیده می‌شود و اسلام تنها چیزی بود که این یکپارچگی را بوجود آورد و جز این اگر شعار و شعور دیگر حاکم بود بی‌شک به این وحدت لطمه وارد می‌آورد و به اختلاف نظر می‌کشاند، به دلیل اسلامی بودن نهضت بود که همه گروه‌های مختلف در یک مسیر و یک صف قرار گرفتند.

همین عامل پیروزی، عامل تداوم آن نیز هست، یکپارچگی و وحدت مردم در صحنه و تأکید بر پیاده شدن ارزش‌ها و معیارهای اسلامی و تبعیت از رهبری:
عاملی است که سبب پویائی و کارآمدی نظام و تداوم آن خواهد شد.

مرحوم امام در وصیت‌نامه الهی سیاسی خویش چنین می فرمایند:
«بی‌تردید رمز بقاء انقلاب اسلامی همان رمز پیروزی است و رمز پیروزی را ملت می‌داند و نسل های آینده در تاریخ خواهند خواند که دو رکن اصلی آن انگیزه الهی و مقصد عالی حکومت اسلامی و اجتماع ملت در سراسر کشور با وحدت کلمه برای همان انگیزه و مقصد... توصیه اینجانب به مسلمین و خصوص ایرانیان به ویژه در عصر حاضر آن است که در مقابل این توطئه‌ها عکس‌العمل‌ نشان داده و به انسجام و وحدت خود به هر راه ممکن افزایش دهند و کفار و منافقان را مأیوس نمایند.».[10]

بنابراین انقلاب اسلامی و پیروزی آن پابرجاست، زیرا انقلاب اسلامی نظامی است اسلامی، دینی و مردمی، دارای رهبری شایسته که بر تأمین نیازهای واقعی مردم همت گماشته و اهداف بلندی را فراروی خود قرار داده و با وحدت کلمه و انسجام ملی به سمت دستیابی به این اهداف حرکت می‌کند و در این راه دستاوردهای بزرگی در داخل و خارج کشور به دست آورده و به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته؛
که البته راه طولانی تا رسیدن به نقطه آرمانی و تحقق کامل اهداف انقلاب اسلامی پیش رو داریم که انشاء الله با مدد الهی و همت مسئولین نظام و مردم غیرتمند کشور مشکلات برطرف شده و وصول به این اهداف ممکن خواهد شد.

[نرگس منتظر]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شهید مطهری(ره)، پیرامون انقلاب اسلامی، انتشارات صدرا، 1368.
2. ویژگی‌های انقلاب اسلامی در آینه نگاه مقام معظم رهبری، تهران، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، 1380.
3. منوچهری محمدی، انقلاب اسلامی زمینه‌ها و پیامدها، نشر معارف 80، ص 279 تا 292.
4. جمعی از نویسندگان، انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن، نشر معارف 1377، ص 199 تا 214.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. ریچارد نیکسون، فرصت را از دست ندهید، ترجمه حسین وقسی نژاد، انتشارات طرح نو، 1371،‌ص 256.
[2]. صحیفه نور، ج 21، ص 176.
[3]. مصباح یزدی، محمدتقی، کتاب نقد، شماره 7، ص 168.
[4]. عمید زنجانی، عباسعلی، گزیده انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، تهران، کتاب طوبی، 1376، ص 18.
[5]. حدیث ولایت، ج 3، ص 249 و 250.
[6]. مطهری، مرتضی، پیرامن انقلاب اسلامی، انتشارات صدرا، 1368، ص 119.
[7]. حدیث ولایت، ج 3، ص 136.
[8]. محمدی، منوچهر، انقلاب اسلامی زمینه‌ها و پیامدها، انتشارات معارف، 1380، ص 282.
[9]. روزنامه جمهوری اسلامی، 19/5/81.
[10]. صحیفه نور، ج 21، ص 176 و 177.
منبع

[نرگس منتظر]

انقلاب اسلامي به‌عنوان يك پديدة سياسي، اجتماعي و به عنوان آخرين انقلاب قرن، انقلابي است كه معادلات جهاني را تحت تأثير خود قرار داد و وقايع و تحولات آن، بسياري از تحليل‌گران را شگفت‌زده نمود و بازتاب اين انقلاب به گونه‌اي بود كه روزنامه‌ تايمز مي‌نويسد: «اوج‌گيري خيزش مذهب و انقلاب سراسر جهان را در نورديد و دنياي غرب به دليل انقلاب ايران بار ديگر اسلام را كشف كرد.»[1]
و اين روزنامه با وقوع انقلاب اسلامي ايران هم چنين مي‌نويسد: «براي اولين بار يك كشور مسلمان به طور موفقيت‌آميزي قدرت‌هاي بزرگ غربي را به مبارزه طلبيد و آنان را تحقير كرد.»[2] انقلابي كه نوام چامسكي متفكر معاصر آمريكايي از آن به اين گونه ياد مي‌كند كه انقلاب اسلامي ايران اولين عبور از خط قرمز آمريكا بود و ايران در سال 1979 از خط قرمزها گذشت، سرپيچي كرد و مستقل شد[3] و ساموئل هانتينگتون مي‌گويد:
«پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1979 در ايران مي‌تواند به عنوان نقطه آغاز جنگ پنهان تمدن‌هاي غرب و اسلام در نظر گرفته شود.».[4]
در بهمن ماه 1357 تحولي عظيم و شگرف در تاريخ ايران بلكه جهان اسلام و حتي جهان بشريت رخ داد كه متفكران و تحليل‌گران علوم سياسي، تاريخ نگاران و سياستمداران دنيا را به حيرت و تعجب واداشت و آن به خاطر پيروزي اسلام در ابعاد ايدئولوژيكي سياسي و فرهنگي آن، و غلبه فرهنگ و تمدن بزرگ اسلام بود اينكه[5] انقلاب ايران اين همه شگفتي آفريد و پيروزي‌هاي پي در پي و سريع را كسب نمود و ملتي با دست خالي چنين ارادة خارق‌العاده‌اي پيدا كرد،
همه آن را مي‌توان از اسلام و تشيع ديد و بر آن مباهات كرد و يكي از مسائل مهمي كه نظر اغلب تحليل‌گران انقلاب اسلامي ايران را به خود جلب كرده و ناظران خارجي را به حيرت انداخته بود. اين واقعيت بود كه چگونه در اين انقلاب به ناگهان تمامي مردم تقريباً هم‌زمان و هماهنگ سربرداشته و قيام كردند و هم‌صدا خواستار تحول و تغيير اساس حكومت، يعني سقوط رژيم شاه و بر قراري حكومت اسلامي شدند.[6]
اين همان چيزي است كه در باره آن مي‌گويند: اين اراده جمعي يك جنبه تئوريك دارد كه كمتر به چشم ديده شده است و به قول ميشل فوكو «مانند خدا يا روح شايد هرگز به چشم ديده نشود، اما در تهران و در تمام ايران چنين ارادة جمعي ملّتي مشاهده شد و يك عينيت مطلقاً روشن و ثابت باقي مانده است.»[7]
و اين همان نكته جالبي است كه آرنولد توين‌بي مورخ معروف انگليسي تنها كسي كه (در دنياي غرب) تجديد حيات و عظمت تمدن اسلام و برقراري حكومت اسلامي را با عنوان پان اسلاميسم از ديدگاه خود پيش‌بيني كرده بود[8]
به آن اشاره كرده بود و اين همان تعبيري است كه ديليپ هيرو، نويسنده هندي: «بسياري از مفسران، ايران را به عنوان يك نمونه‌اي از احياء اسلامي كه جهان اسلام را در طول دهه(‌هاي) گذشته در بر گرفته بيان مي‌كنند.»[9]؛
او در خصوص موفقيت و پيروزي انقلاب اسلامي مي‌گويد: «يك شگفتي (حتي) براي انقلابيون بود، همان‌طوريكه براي شاه و حاميان خارجي‌اش بود.»[10] و «ظهور امام خميني ـ رحمت الله عليه ـ به عنوان رهبر بلامنازع حركت انقلابي و شگفتي عمدة ديگري بود.»[11]

[نرگس منتظر]

بدون ترديد بايد گفت با وقوع انقلاب اسلامي در ايران، دنيا شاهد رخداد و يك معجزه الهي بود و اين واقعيت است كه امام خميني ـ رحمت الله عليه ـ بدين گونه برآن تأكيد داشتند كه : «در يك تحول روحي در جامعه پيداشد كه من غير از آن كه بگويم يك معجزه بود، يك اراده الهي بود، نمي‌توانم اسم ديگري رويش بگذارم.»[12]
و به راستي «انقلاب اسلامي عظيم‌ترين انقلاب تاريخ است و همه مي‌دانيم اين كار عظيم در پرتو عظمت شخصيت امام خميني ـ رحمت الله عليه ـ پا گرفت»[13] و اين همان چيزي است كه برخي نويسندگان به آن اشاره كرده‌اند كه در حقيقت «انقلاب اسلامي ايران در ذات خود هيچ شباهتي با انقلاب‌هاي ديگري كه در قرن حاضر به وقوع پيوسته نداشته است»[14]؛
رابرت كالستون دانشمند كانادايي از جمله نويسندگاني است كه به انقلاب اسلامي از اين ناحيه نگاه كرده است و مي‌گويد:
«از نظر من كه يك غربي و فرد غير مسلمان هستم، اين معجزه است كه يك انقلاب مكتبي و الهي بتواند در جهان امروز اين طور تحقق پيدا كرده و در جهت استقرار عدالت به پيش برود، اين انقلاب بدون شك از جانب خداوند حمايت مي‌شود.»[15] بنابراين منشاء بسياري از شگفتي‌ها و سر رشتة عمدة ناباوري‌هاي تحليل گران غربي، الهي بودن اين پديده است، همان‌طوري كه تدا اسكاچپول مي‌نويسد:
«سقوط رژيم شاه و آغاز نهضت انقلابي ايران از 1977 تا 1979، يك شگفتي ناگهاني براي ناظرين خارجي بود. از دوستان شاه، گرفته تا رونامه‌نگاران و دانشمندان علوم سياسي و اجتماعي و ... همه ما حوادث انقلاب را با حيرت و ناباوري نظاره مي‌كرديم، از همه انقلاب ايران پديده‌اي كاملاً خلاف قاعده و طبيعت بود.[16]»
از سوي ديگر ميشل فوكو انقلاب اسلامي ايران را يك انقلاب فرامُدرن خوانده و هم‌چنين معنويت گرايي سياسي را لقب تحليل خود از انقلاب اسلامي قرار داده است و مي‌گويد:
«حكومت اسلامي از يك طرف، حركتي براي ارائه نقش دائمي و تعريف شده به ساختارهاي سنّتي جامعه اسلامي و از جانب ديگر ، راهي براي وارد كردن ابعاد معنوي در زندگي سياسي بود.[17]
مايكل فيشر هم به اين انقلاب معنوي اشاره مي‌كند و مي‌نويسد:
«براي ايشان (امام خميني) انقلاب صرفاً يك انقلاب سياسي و يا اقتصادي نبود، بلكه يك انقلاب معنوي هم بود كه مي‌بايست ارزش‌ها و معيارهاي حاكم بر دولت و رفتارهاي اجتماعي را تغيير دهد.»[18]
و «انقلاب امام خميني حتي سير تطوري انسان را تغيير داد»[19] و جهانيان هم‌چنان تحت تأثير انقلاب معنوي او قرار دارند.»[20]
و اين اعجاز و معنويت انقلاب ريشه در آن چيزي دارد كه حامد الگار انديشمند مسلمان آمريكايي به آن متذكر مي‌شود و مي‌گويد:
«ريشه انقلاب به موضوع امامت در ديدگاه شيعه و مسأله غيت امام عصر ـ عج الله تعالي فرجه الشريف ـ و پيامد‌هاي سياسي آن عقيده، ارتباط دارد كه تجلي عيني اعتقاد به نيابت است.»[21]
در همين راستا ميشل فوكو دربارة انقلاب اسلامي و مكتب تشيع و رهبري آن مي‌گويد:
« تشيع با تكيه بر موضع مقاومت و انتقادي سابقه‌دار خود در برابر قدرت‌هاي سياسي حاكم و نفوذ عميق در دل انسان‌ها توانست نقش آفريني نموده و مردم را عليه رژيمي كه از مجهزترين ارتش‌ها را دارد و مورد حمايت آمريكا و ديگران برخوردار بوده را به خيابان بياورد.»[22] او درباره نقش رهبري شيعه، يعني امام خميني ـ رحمت الله عليه ـ مي‌گويد: «شخصيت آيةا... خميني ـ رحمت الله عليه ـ پهلو به افسانه مي‌زند، هيچ رهبري سياسي، نمي‌تواند ادعا كند كه مردمش با او پيوندي چنين نيرومند دارند.»[23]
و اين پيوند مسلماً به خاطر مكتب تشيع و اعتقاد راسخ مردم به تشيع و رهبري آن مي‌باشد. تدا اسكاچپول درباره تشيع و نقش آن در انقلاب مي نويسد: «انقلاب اسلامي توسط مجموعه‌اي از شكل‌هاي فرهنگي و سازماني ريشه‌دار و اسلامي شيعي و اسطوره بنيادين تشيع، يعني امام حسين ـ عليه السلام ـ و شبكه مساجد و روحانيت و ... به گونه‌اي هوشيارانه ساخته شد.».[24]
مرحوم حميد عنايت از انديشمندان مسلمان ايراني هم‌ چنين آورده است: «اسلام شيعي منبع اصلي و زمينه‌ساز انقلاب اسلامي‌ بوده است، لذا تشيع را مي‌توان همان عنصري دانست كه انقلاب ايران را از ساير انقلاب‌هاي عصر ما متمايز مي‌كند و به همين علت بايد ويژگي‌هاي آن را در همين امر جستجو كرد.» و اين هماني است كه حامد الگار به آن توجه كرده است و مي‌گويد «مي‌بينم كه تمام حوادثي كه در پيشبرد انقلاب مؤثر بوده است جنبه اسلامي و ديني داشته و اطاعت اكثريت قاطع مردم از دستورهاي حضرت امام راحل بي‌نهايت مهم بوده است ...
و يكي از علل اين‌كه انقلابي شبيه انقلاب ايران را تا به حال در هيچ كدام از كشورهاي اسلام شاهد نبوده‌ايم، وجود همين رهبري و نقش رهبري علما و روحانيون بوده است، يعني در مكتب تشيع مسأله تقليد و اطاعت از مرجع جامع‌الشرايط البته در مسائل ديني بسيار مهم است.»[25]
دكتر منصور معدل استاد دانشگاه انگلستان معتقد است كه «ويژگي اصلي انقلاب ايدئولوژي است.
تصور انقلاب ايران بدون توجه به نقش اسلام شيعي در ايجاد و تداوم جنبش انقلابي 57 و تأثير آن در شكل‌گيري پيامدهاي انقلابي بسيار مشكل است.»[26]

[نرگس منتظر]

البته سرگين بابورين، سياستمدار برجسته روسي علاوه بر مذهب جنبه ديگر را هم مورد توجه قرار داده و به آن اشاره مي‌كند كه:
«انقلاب اسلامي نه تنها يك جنبش بزرگ مذهبي، بلكه تحول سياسي همراه با عدالت اجتماعي، استقلال و آزادي براي مردم بود.»[27] و پروفسور حامد الگار همينطور به لحاظ ديگر متذكر مي‌شود كه:
«اين انقلاب در عين حال كه ريشه در ديانت و مذهب اسلام داشت از سوي ديگر كاملاً با همكاري و همدلي توده مردم ايران اتفاق افتاد.»،[28]
يعني «مردم ايران به يك حكومت مذهبي احساس نياز مي‌كردند»[29]
يا به قول تدا اسكاچپول: «انقلاب ايران آشكارا آن‌قدر مردمي بود و آن‌قدر روابط سياسي و بنياد‌هاي فرهنگي ‌ـ‌ اجتماعي و اقتصادي ـ اجتماعي را در ايران تغيير داد كه حقيقتاً نمونه‌اي از انقلاب‌هاي اجتماعي ‌ـ ‌تاريخي بزرگ ‌مي‌باشد»[30] لذا اين واقعيت غير قابل انكار مي‌باشد، كه نفوذ و حكومت مذهب بر قلب‌هاي مردم بود كه اين تحول و آرزو‌هاي ديرينه‌اي چون استقلال و آزادي را به ارمغان ‌آورده و انقلاب اسلامي را به عنوان نمونه‌اي از انقلاب‌هاي اجتماعي ‌ـ ‌تاريخي بزرگ به شمار آورد و اين تحول بزرگ،
يعني انقلاب اسلامي اين انديشه را كه معتقد بود دنياگرايي در حال به تحليل بردن مذهب است و هيچ چيز نمي‌تواند مانع آن شود را باطل كرده و ديدگاه برخي چون فرانتس فانون كه درباره تأثير مثبت مذهب در جنبش‌هاي اجتماعي بدبينانه نگاه مي‌كردند، را باطل كرده [31]
را بطور عيني اشتباه و نادرستي آن را آشكارا ظاهر نمود.
پس به‌طور مسلم مي‌توان اظهار داشت: «شكل انقلاب و سرعت اجراي آن مديون سنت اعتراضي مذهبي مردم بود.»[32] و افزون برآن همانطور كه ميشل جانسون درباره انقلاب ايران اظهار داشت كه: «مي‌توان به طور حتم گفت كه انقلاب ايران نخستين پيروزي مسلمين بر غرب، از قرن 16 به اين طرف محسوب مي‌شود و نكته اين جاست كه اسلام عامل هدايت كننده اين انقلاب بوده و هيچ يك از اسم‌هاي غربي در آن نقشي نداشتند.»[33]
در واقع همانطور كه اشاره كرديم اين انقلاب عظيم عظمت خود را از اسلام و مكتب تشيع دارد و اين همان امري است كه حتي ناظران غربي هم نمي‌توانند آن را انكار كنند از جمله پروفسور ويليام بيمان معترف است كه امام ـ رحمت الله عليه ـ «با عقايد مذهبي كه غرب آن‌ها را كهنه و قرون وسطايي مي‌دانست جهان را تكان داد.»[34]

نتيجه چه نويسندگان داخلي و چه خارجي كه مطالعه بي‌طرفانه‌اي در مورد انقلاب ايران انجام داده‌اند به اين امر اعتراف دارندكه عنصر مذهبي شيعي در جاي جاي انقلاب حضور و ظهور داشته و دارد و در مجموع با همه ديدگاه‌ها و نظرات مثبت و يا منفي كه از ناحيه غرب مطرح گرديده است، نقش اساسي و كليدي معنويت و تشيع را كه باعث حدوث و بقاء و ماندگاري انقلاب و بازتاب جهاني شده است را مي‌توان گوشزد نمود و برآن تأكيد فراوان داشت.

[نرگس منتظر]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. عصر امام خميني ـ رحمت الله عليه ـ ميراحمدرضا حاجتي، قم، انتشارات دفتر تبليغات حوزه علميه قم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . حاجتي، مير احمد رضا، عصر امام خميني، بوستان كتاب، ص 32، و ر.ك: امام و انقلاب در آيينه انديشه جهان، روابط عمومي بهزيستي مازندران، ص 71 و 72.
[2] . همان، ص 32 و ر.ك به روزنامه جمهوري اسلامي، 19/11/68.
[3] . ر.ك: روزنامه رسالت، 16/4/81 ،ص 11.
[4] . به نقل از روزنامه رسالت ، 13/3/83.
[5] . محمدي، منوچهر، تحليلي بر انقلاب اسلامي، تهران، انتشارات اميركبير، 1378، ص 18.
[6] . همان، ص 100.
[7] . كلر برير، پير بلانشه، ايران: انقلاب به نام خدا، ترجمه قاسم صنعوي، ص 255، ر.ك: محمدي، منوچهر، همان، ص 102.
[8] . محمدي، منوچهر، همان، ص 21 (به نقل از كتاب تمدن در بوته آزمايش، آرنولدتوين‌بي، 1947).
[9] . ديلپ هيرو، مقدمه كتاب ايران تحت حكومت روحانيان Iran under the Ayatollahs ر.ك: محمدي، منوچهر، همان، ص 222.
[10] . همان، ص 217.
[11] . همان، ص 218.
[12] . موسوي خميني، سيد روح الله، صحيفه نور، 23/2/58.
[13] . فريدي، روزنامه اطلاعات 13/4/68 0ر.ك: حاجتي، ميراحمدرضا، پيشين، ص 33.
[14] . هدي، محمد حسين، خاورشناس مقيم اتريش، كيهان، 25/11/72؛ ر.ك: عصر امام خميني، همان، ص33.
[15] . رك: عصر امام خميني، همان، ص31.
[16] . ر.ك: انقلاب اسلامي و چرايي و چگونگي رخداد آن، تدوين نهاد نمايندگي مقام رهبري در دانشگاه‌ها، نشر معارف، 1380، ص 14.
[17] . ر.ك: همان ص 148و 149.
[18] . ر.ك: محمدي، منوچهر، پيشين، ص 160، و ر.ك: به مايكل فيشر، ايران در منازعه مذهبي تا انقلاب ص 190.
[19] . لينسر (پروفسور اتريشي)، كيهان هوايي، 25/7/73، ر.ك به عصر امام خميني، همان، ص 28.
[20] . آنتونيو مدانو، (نويسنده اسپانيايي) ر.ك عص امام خميني ص 28.
[21] . حامدالگار، انقلاب اسلامي در ايران به نقل از انقلاب اسلامي و ريشه‌هاي آن، مأخذشناسي توصيفي، ص48.
[22] . انقلاب اسلامي، چرا و چگونگي رخداد آن. همان ص 148و 149.
[23] . همان.
[24] . تدا اسكاچپول، اسلام شيعي در انقلاب ايران (P248-1982) به نقل از محمدي، منوچهر، انقلاب اسلامي، نشر معارف، 1381، ص 276.
[25] .حامد الگار، روزنامه رسالت، 20/11/79، ص16.
[26] . معدل، منصور، طبقه، سياست و ايدئولوژي در انقلاب، مركز بازشناسي اسلام و ايران.
[27] . هفته‌نامه صبح صادق، 20/11/82، ص 3.
[28] . حامد الگار، روزنامه رسالت 21/3/83، ص 17.
[29] . همان.
[30] . تدا اسكاچبول، پيشين.
[31] . معدل، منصور، پيشين، ص 173.
[32] . مايكل فيشر، ‌پيشين، ص 190.
[33] . ر.ك: به عصر امام خميني ـ رحمت الله عليه ـ ، همان، ص 32.
[34] . ر.ك: همان، ص 28.

منبع