تعریف دین از منظر گوناگون

[نصرالله عاشق خداومولا]

یهودیت


در آیین یهود نیز بارها بشارت ظهور ماشیح (mashiah) آمده است.[۶۴] “در آن روز سرور بزرگ مکائیلی خواهد ایستاد و … از خوابندگان در خاک زمین (مردگان) بسیاری بیدار خواهند شد بعضی در جهت حیات ابدی و بعضی برای شرمساری و حقارت ابدی”.[۶۵]


در این کلام به بحث رجعت در زمان ظهور مهدی (عج) که در عقاید اسلامی نیز مورد تأیید است اشاره شده است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

مسیحیت


پیروان دین مسیح (کاتولیک ها، ارتودکس ها، پروتستان ها) نیز در انتظار منجی موعودند. “و چون فرزند انسان در جلال خود جمع خواهد آمد، جمیع ملائکه مقدسه بر کرسی بزرگ خود قرار خواهد گرفت…”.[۶۶]


“و من از پدر سؤال می کنم و تسلّی دهنده ای دیگر به شما عطا خواهد کرد تا همیشه باشد؛ یعنی روح راستی که جهان نمی تواند او را ببیند…”.[۶۷]

[نصرالله عاشق خداومولا]

زرتشت


پیروان این آیین منتظر سه موعودند که هر یک به فاصلۀ هزار سال از یک دیگر ظهور خواهند کرد که همگی از فرزندان زرتشت خواهند بود که سومی (استوت ارته) آخرین موعود است.


“فر کیانی نیرومند مزدا آفریده را می ستاییم؛ … در هنگامی که گیتی را نو سازد… در آن هنگام که مردگان اگر برخیزند و به زندگان بی مرگی روی کند…”.[۶۸]

[نصرالله عاشق خداومولا]

۲ شخصیت والا و منتخب:


در تمام ادیان شخصیت منجی موعود در جایگاهی ممتاز واقع شده، اما اسلام در رأس این ادیان ویژگی های فوق العاده ای برای حضرت مهدی (ع) درنظر گرفته است.


از دیدگاه اسلام (به ویژه تشیع) منجی دوران آخر در اوج ویژگی های مثبت انسانی و برگزیدۀ ویژه خدا است. عصمت، واسطۀ فیض الاهی، دریچۀ نزول مواهب و برکات خداوند، محور هستی و باعث آرامش نظام هستی از جمله شاخصه های برجسته ای است که اسلام به حضرت ولی عصر (عج) منسوب می دارد. در سایر ادیان نیز همواره از جلال و شکوه موعود به زیبایی یاد شده است که گوشه ای از آنها در خلال متون منقول در این یادداشت قابل برداشت است.


۳ حکومت جهانی


بیشتر ادیان بزرگ حکومت منجی را حکومتی فراگیر و جهان گستر دانسته اند، به طوری که همۀ ملل، ادیان و فرهنگ ها زیر یک پرچم و با خوشی و رضایت مندی اجتماع خواهند کرد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

اسلام


“او خدایی است که رسولش را با هدایت و دین حق فرستاد تا بر تمام ادیان غالب گردد، اگرچه مشرکان خوش نداشته باشند”.[۶۹]


از این آیه برداشت می شود با ظهور مهدی (عج) نور اسلام به سراسر دنیا تابیده و تمام افراد بشر یا سر تسلیم و فرمان برداری فرود می آورند، یا در زیر تیغ عدالت هلاک خواهند گشت و پرچم اسلام در همه جا برافراشته و عزت مند خواهد گشت.


یهود


در زبور داود (ع) آمده است: “ای خدا، شرع و احکام خود و ملک و احکام خود را به ملک زاده عطا فرما تا … از دریا تا دریا و از نهر تا نهر تا دورترین نقاط زمین سلطنت کند…”.[۷۰]


مسیح


“… همۀ قبایل نزد وی جمع خواهند آمد…”.[۷۱]

[نصرالله عاشق خداومولا]

۴ عدل و صلح جهانی


برقراری عدل و صلح جهانی و برچیده شدن سلطۀ ظلم و جور مبحثی است که غالباً هر جا که از منجی صحبت به میان آمده مورد تأکید بوده است.


اسلام


مبارک ترین بشارتی که به مؤمنان داده شده وعدۀ حکومت بر زمین، غلبه بر ظلم و جور و زندگی ایده آل و آرمانی به دور از ترس و وحشت و در اوج امنیت و رضایت است؛ “خداوند وعده داده آنان را خلیفۀ زمین گرداند… و دینی که برایشان پسندیده است استوار و نیرومند گرداند و ترسشان را به ایمنی تبدیل کند… تا تو را عبادت کرده و شرک نورزد”.[۷۲]


یهود


“و او قوم تو را به عدالت داوری خواهد نمود و مساکین تو را به انصاف … و ظالمان را زبون خواهد ساخت… در زمان او صالحان خواهند شکفت… و جمیع امّت های زمین او را خوشحال خواهند خواند”.[۷۳]


“… کیست که عدالت او را نزد پاهای وی می خواند… و او را بر پادشاهان مسلّط می گرداند…”.[۷۴]


در آیین هندو نیز آمده است: “چرخش روزگار به پادشاهی عادل در آخرالزمان می رسد که …”.[۷۵]


۵٫ صالحان و مظلومان وارثان زمین


این موضوع نیز در غالب ادیان مطرح شده است و امید همه به روزی است که جبهۀ به ظاهر قوی و قدرت مند ظلم در هم شکند و مظلومان و مستضعفان به قدرت برسند.


اسلام


“ما اراده کردیم که بر ضعفای زمین منت نهاده، پیشوا و وارث زمینشان گردانیم”.[۷۶]


“ما بعد از آن که در تورات نوشته بودیم در زبور نوشتیم که بندگان شایستۀ ما وارث زمین می شوند”.[۷۷]


یهود


زبور “… اما متوکلان به خدا وارث زمین خواهند شد… اما متواضعان وارث زمین شده از کثرت سلامتی متلذذ می شوند… صدیقان وارث شده ابداً در آن ساکن خواهند بود”.[۷۸]


زرتشت


“… که به سوشیانت پیروزمند و به سایر دوستانش تعلق خواهد داشت… تباهکار نابود خواهد گردید و فریفتار رانده خواهد شد”.[۷۹] سوشیانت همان منجی است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

وجوه افتراق


در این جا تنها به دو نکته از اساسی ترین تفاوت ها بین مکاتب و ادیان نگاهی اجمالی خواهیم داشت.


هویت منجی و القاب وی


نوع بشر در همۀ ادوار تاریخ به دنبال معبود و سرپرستی برای پناه و پرستش می گشته اما غالباً به بیراهه و انحراف رفته و به ذات احدیت شرک ورزیده است. بحث منجی موعود نیز چنان اهمیت و جایگاهی برای ایده آل های بشر دانسته که همواره منتظر پیروزی و ظفرمندی حق بوده، اما باز اغلب در مورد شناخت منجی موعود دچار اشتباه شده و در حیطۀ گنجایش ذهنی اش افرادی را نامبرده است؛ مثلاً اسلام ناب منجی موعود را حضرت مهدی (عج) می داند آخرین امام معصوم که هم اکنون زنده و از دیده ها پنهان است. در اسلام اسامی و القاب متعددی برای آن حضرت ذکر شده است، تا آن جا که تنها در یک کتاب به ۱۸۲اسم اشاره شده است.[۸۰]


نام غالب در آیین یهود “ماشیح” است. مسیحیان نیز منتظر ظهور حضرت مسیح اند و اغلب از القاب “شیلو، روح راستی، پسر خدا و پسر انسان” در کتب مقدس نامبرده شده است.[۸۱]


زرتشت نام آخرین سوشیانس (منجی) خود را “استوت ارته” نامیده است. در آیین هندو “کالکی” نجات بخش موعود است و … .

[نصرالله عاشق خداومولا]

۲ جایگاه و توجه ادیان به موعود منتظر


متأسفانه مسئلۀ ظهور منجی اگرچه بسیار مهم و حیاتی است، اما در ادیان غیر اسلام توجه کافی بدان نشده و به اندازۀ کافی مورد بحث قرار نگرفت. پیروان این ادیان غالباً به همین اندک مباحث هم توجه نداشته و به کلی این بحث در حاشیه قرار داده اند و هیچ مسئولیتی را متوجه خود نمی دانند. در این میان اسلام ناب، هم عظمت و جایگاه رفیع منحصر به فردی برای حضرت مهدی (عج) درنظر گرفته و هم برای منتظران ظهور مسئولیت های خطیر و سنگینی را در باب انتظار فرج درنظر گرفته است. از منظر اسلام همین بس که وجود مبارک حضرت مهدی (عج) شخصیتی است معصوم (عاری از هرگونه خطا و عصیان)،[۸۲] واسطۀ فیض الاهی،[۸۳] و دریچۀ رحمت حق، همچنین باعث وجود آرامش جهان که اگر لحظه ای زمین از وجودش خالی شود، زمین تمام اهلش را در خود فرو خواهد برد.[۸۴]

[نصرالله عاشق خداومولا]

جمع بندی


اگرچه در بیان شباهت ها بیان شد که تمام ادیان و مکاتب منتظر ظهور منجی اند، منتظر روزگاری سرشار از عدالت و مهر و دور از ظلم و جورند، اما چنان چه در تفاوت ها ذکر شد، غالباً پیروان این ادیان به بیراهه رفته و در مورد عظمت وجودی، هویت و شخصیت منجی موعود و همچنین وظایف خود در دوران غیبت و قبل از ظهور موعود دچار غفلت و گمراهی شده اند.


امید که با تمسک به قرآن کریم این چشمۀ زلال حقیقت و روشنایی بتوانیم هرچه بهتر در کسب معارف الاهی کوشا باشیم.


وظیفه پیروان سایر ادیان در اطاعت از ولی فقیه
پیروان سایر ادیان که قانون اساسی کشور را پذیرفته اند یا با حکومت اسلامی قرارداد دارند، در محدودۀ قانون اساسی یا قرارداد مزبور ملزم به اطاعت از ولی فقیه هستند. البته این امر در عالم اثبات و الزام خارجی است که حکومت در این دایره می تواند آنها را ملزم به اطاعت نماید و الا در عالم ثبوت از آن جا که تمام آحاد انسانی مکلف به تکالیف شرعی اسلامی هستند، اطاعت از ولی فقیه مطلقاً بر تمام آحاد جامعه چه مسلمان و چه غیر مسلمان لازم است.[۸۵]

[نصرالله عاشق خداومولا]

منابع:


[۱]. ر.ک: جان هیک، فلسفه دین، ص ۲۳ – ۲۲ ترجمهى بهرام راد، ویراسته‏ بهاء الدینى خرّمشاهى، انتشارات بین المللى الهدى، تهران، ۱۳۷۲٫


[۲]. Family Resemblance


[3]. جان هیک، فلسفه دین، صص ۲۴ – ۲۳٫


[۴]. دین شما براى خودتان، و دینِ من براى خودم. کافرون، ۶٫


[۵]. در حقیقت، دین نزد خدا همان اسلام است. آل عمران، ۱۹٫


[۶]. ر. نمایه: مراحل دین


[۷]. برای مطالعه بیشتر و آگاهی از مراحل دیگر دین مراجعه شود به : مبانی کلامی اجتهاد، هادوی تهرانی، مهدی، ص ۳۸۳- ۳۸۹٫


[۸]. معروف است که براهمه برای ابطال نبوت گفته‏اند که تعالیم انبیا یا مطابق عقل است یا خلاف عقل و شقّ سومی ندارد: اگر مطابق عقل است، عقول ما کفایت می‏کند و آمدن نبی لزومی ندارد و اگر خلاف عقل است، ما به چیزی که خلاف عقل باشد، نیازی نداریم. قائلان به نبوت در مقابل این ادعا، شقّ سومی را مطرح می‏کنند و می‏گویند: تعالیم انبیا(ع) فوق عقل است.


[۹]. مائده، ۱۷، ۷۲ و ۷۳٫


[۱۰]. در این خصوص نگا:به تفسیر موضوعی قرآن کریم، از حضرت آیة‏الله جوادی آملی، ج ۶، ص ۴۱ ـ ۱۲۳قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اوّل، ۱۳۷۶ش.


[۱۱]. در این باب نگا: معارف اسلامی، دکتر محمدجواد باهنر، ص ۷۹ ـ ۸۱، ۱۲۱ ـ ۱۲۳ و ۱۲۴ ـ ۱۶۰، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، پاییز ۱۳۶۱٫


[۱۲]. مجموعه آثار، ج ۲، ص ۱۸۱٫


[۱۳]. جوادی آملی، عبدالله، شریعت در آینه معرفت، ص ۱۱۱ و ۱۱۲ با تلخیص.


[۱۴] مثنوی معنوی، دفتر اول، ص۵۳


[۱۵]. آیت الله شاه آبادی (ره)، استاد عرفان حضرت امام خمینی (ره).


[۱۶] آل عمران، ۱۹٫


[۱۷]. علمای اخباری و آثاری که نگاشته اند، در راستای این دیدگاه فهمیده می شوند.


[۱۸]. اقتباس از جواب ۲۹۴۶ (سایت اسلام کوئست: ۳۱۷۵).


[۱۹]. قرآن می فرماید: «یُطافُ عَلَیْهِمْ بِصِحافٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ أَکْوابٍ وَ فیها ما تَشْتَهیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ وَ أَنْتُمْ فیها خالِدُونَ»


زخرف، ۷۱٫


[۲۰] آل عمران، ۱۹٫


[۲۱] نحل، ۹۶٫


[۲۲] روم، ۳۰٫


[۲۳] شوری، ۱۳٫


[۲۴] شریعت در آینه ی معرفت ، ص ۱۱۸ الی ۱۲۰ با تلخیص.


[۲۵] مائده، ۴۸٫


[۲۶] همان.


[۲۷] آل عمران، ۱۰۳٫


[۲۸] نجم، ۸ – ۹٫


[۲۹] مائده، ۳٫


[۳۰] شریعت در آینه ی معرفت، ص ۱۱۸ تا ۱۲۰ با تلخیص.


[۳۱] کشف الغطاء، کتاب الجهاد، ص ۳۹۱٫


[۳۲] آل عمران، ۴۲٫


[۳۳] شریعت در آینه ی معرفت، ص ۱۲۲ و ۱۲۳٫


[۳۴]. نحل، ۳۶٫


[۳۵]. تفسیر نمونه، ج ‏۱۱، ص ۲۲۲٫


[۳۶]. فاطر، ۲۴٫


[۳۷]. مؤمنون، ۴۴٫


[۳۸]. تفسیر نمونه، ج ‏۱۴، ص ۲۴۵٫


[۳۹]. بینه، ۱٫


[۴۰]. ر. ک: جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن، ج ۶، (سیره پیامبران در قرآن)؛ تفسیر نمونه، ج ‏۲۷، ص ۲۰۲٫


[۴۱]. نحل، ۳۶٫


[۴۲]. تفسیر نمونه، ج‏۱۱، ص۲۲۱٫


[۴۳]. ر.ک: شهید مطهری، اسلام و مقتضیات زمان، ج ۱، ص ۵۶۳٫


[۴۴]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۱۸۰، ح ۵۴۰۷، انتشارات جامعۀ مدرسین، قم، ۱۴۱۳ ق.


[۴۵]. بقره، ۲۵۳، “تلک الرسل فضلنا بعضهم علی بعض”.


[۴۶]. آل عمران، ۸۴؛ بقرة، ۱۳۶ و ۲۸۵، “لا نفرق بین أحد من رسله”.


[۴۷]. غافر، ۷۸، “و لقد أرسلنا رسلا من قبلک منهم من قصصنا علیک و منهم من لم نقصص علیک”.


[۴۸]. نحل ۴۳، انبیاء ۷، “فسئلوا أهل الذکر إن کنتم لا تعلمون”، در مورد مطالب بیان شده، مطالعه پاسخ ۵۴۶ (سایت اسلام کوئست: ۵۹۶) نیز می تواند اطلاعات بیشتری در اختیارتان قرار دهد.


[۴۹]. محمد، ۱۵، “مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتی‏ وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فیها أَنْهارٌ مِنْ ماءٍ غَیْرِ آسِنٍ وَ أَنْهارٌ مِنْ لَبَنٍ لَمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَ أَنْهارٌ مِنْ خَمْرٍ لَذَّةٍ لِلشَّارِبین‏…”.


[۵۰]. غاشیه، ۱۶- ۱۲٫


[۵۱]. زخرف ۷۱؛ فصلت ۳۱، “…لکم فیها ما تشتهی أنفسکم و لکم فیها ما تدعون”.


[۵۲]. ق، ۳۵، “لهم ما یشاؤن فیها و لدینا مزید”.


[۵۳]. آل عمران، ۳۳، “أن الله اصطفی آدم و نوحاً و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین”.


[۵۴]. بقره، ۱۲۴، “قال إنی جاعلک للناس إماماً قال و من ذریتی…”؛ ابراهیم، ۴۰، “رب اجعلنی مقیم الصلاة و من ذریتی”.


[۵۵]. نساء، ۵۴، “أم یحسدون الناس علی ما آتاهم الله من فضله، فقد آتینا آل ابراهیم الکتاب و الحکمة و …”.


[۵۶]. بقره، ۱۲۵ و ۱۳۳ و ۱۳۶ و ۱۴۰ و … .


[۵۷]. انعام ۸۶؛ اعراف ۸۰؛ هود ۷۷ و … .


[۵۸]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۳۷۶ و ۳۷۵ (به نقل از مجمع البیان طبرسی)، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ق.


[۵۹]. بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۳۸۴، ح ۹٫


[۶۰]. آل عمران، ۶۸، “إن أولی الناس بإبراهیم للذین اتبعوه و هذا النبی و …”.


[۶۱]. علامه مجلسی (رضوان الله تعالی علیه) صد و سی آیه از قرآن را مربوط به حضرت مهدی (ع) دانسته و آنها را تفسیر روایی کرده اند و تنها بالغ بر سیصد روایت با مضمون «یملأ الارض عدلاً و قسطاً» آورده اند.


[۶۲]. «خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده اند و عمل شایسته انجام داده اند وعده داده که آنان را خلیفۀ زمین گرداند.


[۶۳]. بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶٫


[۶۴]. در «گنجینه ای از تلمود» چندین آیه از شخصیت «ماشیح» بحث به میان آورده (آبراهام کهن، فریدون گرگانی، ص ۳۵۴-۳۵۲٫ به نقل از فصلنامه تخصصی انتظار موعود، شماره ۱۵، فصل ۶، سال ۱۳۸۴ هجری شمسی.


[۶۵]. کتاب مقدس، کتاب دانیال نبی، ترجمه فاضل خان همدانی، ص ۱۵۶۷، بند ۳-۱٫ به نقل از درسنامه مهدویت، خدا مرد سلیمیان، ص ۲۴، ۱۳۸۵٫


[۶۶]. همان، انجیل متی، باب ۲۵، بند ۳۳-۳۱٫ کتاب مقدس، دارالسلطۀ لندن، ۱۹۱۴٫


[۶۷]. انجیل یوحنا، ۱۴: ۱۷٫


[۶۸]. ر.ک: یشتها ۲: ۳۴۹٫ به نقل از همان منبع، پاورقی ۴، ص ۱۶۰٫


[۶۹]. صف، ۹ و توبه، ۳۳٫


[۷۰]. به نقل از امید سبز، محمد علی فرزی خراسانی، ص ۷۷٫


[۷۱]. انجیل متی، باب ۲۵، ص ۶۰، بند ۳۳-۳۱٫


[۷۲]. نور، ۵۴٫


[۷۳]. زبور داود (ع)، مزامیر ۷۲: ۱۸-۲؛ ۹۶: ۱۳-۱۰٫


[۷۴]. کتاب مقدس، عهد عتیق، کتاب اشعیای نبی، ص ۱۰۳۱ و ۱۰۵۷٫ به نقل از همان منبع، پاورقی ۴، ص ۱۴۰٫


[۷۵]. برگرفته از امید سبز، ص ۷۶٫


[۷۶]. قصص، ۴٫


[۷۷]. انبیاء، ۱۵۰٫


[۷۸]. کتاب مقدس، مزامیر داود، مزمور ۳۷، بندهای ۳۷-۹٫


[۷۹]. یشتها، ص ۱۶۰٫


[۸۰]. نجم الثاقب، ص ۱۳۲-۵۵٫


[۸۱]. انجیل یوحنا، باب ۴۱، آیه ۲۶؛ ۱۶: ۱۳-۷؛ ۷: ۲؛ ۱۹: ۸٫


[۸۲]. معصوم بودن: سلیم بن قیس می گوید: از سلمان شنیدم که می گفت: گفتم یا رسول الله هر پیغمبری وصی داشته وصی شما کیست؟ فرمود: شهادت می دهم ای سلمان که علی بن ابی طالب وصی من است… و اوصیائم پسرم حسن و حسین و بقیه از فرزندان حسینند. آنها با قرآنند و قرآن با آنها است از هم جدا نمی شوند مانند این دو انگشت… هر کس از آنها اطاعت کند از خدا اطاعت کرده است و هر کس اطاعت نکند خدا را اطاعت نکرده، همه شان هادی و مهدی اند، و نازل شدن این آیه دربارۀ من و دربارۀ برادرم و دخترم فاطمه و دربارۀ پسرم و اوصیاء یکی بعد از دیگری که فرزندان من و فرزندان برادرم می باشند («انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً» اتدرون ما الرجس یا سلمان قلت لا قال الشک لایشکون… مطهرون معصومون من کل سوء، آنها از هر ناپاکی پاکیزه و از هر بدی معصوم اند. سپس حضرت دست مبارک بر حسین (ع) زد و فرمود مهدی امتم … از فرزندان این است امام فرزند امام و عالم فرزند عالم و وصی فرزند وصی است… (کتاب سلیم بن قیس، ص ۴۲۹).


[۸۳]. … بکم فتح الله و بکم یختم و بکم ینزل الغیث، مفاتیح الجنان، زیارت جامعه، ص ۵۴۸٫ به وسیلۀ شما خداوند باب رحمت ها را می گشاید و به وسیله شما امر را به پایان می برد و به وسیلۀ شما باران را فرو می فرستد.


[۸۴]. لو لا الحجة لساخت الارض باهلها، کافی، ج ۱، ص ۱۷۹٫