امامزادگان عون و زید(ع)

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

امامزادگان عون و زید(ع)
آستان متبرکه امامزادگان عين علي و زين علي (علیهما السلام) در بخش مرکزی شهرستان تبریز بر بالاي بلندترين قله كوه سرخاب واقع در شمال شهر تبريز كه مرتفع و مشرف به همه شهر تبریز است قرار گرفته است. مربوط است بناي ساختمان بقعه شامل سه باب اتاق و يك مقبره مسجد گونه، يك ايوان، دو مناره تو پُر و پنج ستون سنگي است. در بناي بقعه سنگ سرخ كوه سرخاب و اندكي آجر بكار رفته است. ستون هاي ايوان از سنگ سفت كبود است. سبك بنا شيوه ايلخاني دارد، بقعه در قرن نهم و دهم هجري قمري و هنگام حيات درويش حسين كربلائي بسيار آباد بوده است. در زمان تسلط قشون عثماني به ويراني گرائيده و در زمان شاه عباس صفوي تجديد بنا يافته است. ملا حشري تبريزي در كتاب «روضه الطهار» اين تعمير را چنين توصيف كرده است: « …در اين اوان كه شهنشاه ممالك ستان جهانبان ايران و توران به توفيق الملك المنان فتح آذربايجان نمود، زيارت آن شاهزادگان فرمود، ديد كه مزار اين دو بزرگوار در زمان مخالفين منهدم گشته به ساختن عمارت عالي در آن مكان فيض نشان فرمان داد و در اندك زمان عمارتي را كه با كيوان برابري و همسري مي نمود به اتمام رسانيد.
خلف خاندان آل عبا شاه عباس، شاه والا جاه
بهر عون علي و زيد علي آن دو نسل علي ولي الله
كرد عالي عمارتي انشاء كه ز ماهي كشيد سر تا ماه
يافت از پر براق خان اتمام هم ز اقبال شاه و لطف اله
ديد حشري چو آن عمارت گفت بهر تاريخ او «عمارت شاه»
تجديد بنا و عمارتي كه به فرمان شاه عباس و به وسيله پير بداق خان در بقعه عون علي به عمل آمده بود در نتيجه زلزله زمان شاه حسين و زلزله سال 1193 هـ.ق شكست برداشته و قسمتي از آن فرو ريخته و بنا به نوشته محمد رضا طباطبائي مولف تاريخ «اولاد اطهار» در اواخر قرن سيزدهم هجري قمري دوباره بوسيله امين لشكر قهرمان ميرزا مرمت يافته و حتي راه همواري بر آن بقعه احداث گرديده است. قريب هشتاد سال پيش نيز يك تعمير اساسي از طرف امير لشكر اسماعيل خان والي آذربايجان و فرمانده قشون شمال غرب در آن بنا بعمل آمده كه در سنگ نبشته منصوب به ديوار ايوان بقعه بدان اشاره است.
آخرین تعمیر و مرمت بقعه مذکوردر سال 1380 از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان انجام شده است. اما بنای کنونی بقعه در فضایی بسیار مناسب و در عرصه ای به مساحت 968 متر قرار دارد. ابعاد بقعه 23/50×35 متر بوده و متشکل از گنبدخانه، مسجد، ایوان شمالی، ایوان جنوبی و اتاق های دور تا دور بقعه است. بنا با استفاده از ملاط سنگ سرخ و آجر ساخته شده است و لایه ی بین سنگ ها بندکشی شده است. نمای جنوبی بقعه، نمای اصلی بوده و مشرف به شهر است. دو میل (مناره ی توپُر) بر لبه ی دیوارهای غربی و شرقی قرار دارند و بین این دو دیوار، ایوان جنوبی با شش ستون سنگی قرار گرفته است. ستون ها به صورت منشوری و دارای سر ستون های سنگی خوش تراش و مقرنس کاری است و پا ستون ها به شکل مکعب مربع هستند. سقف در نمای بیرونی هم بیرون زدگی دارد و به شکل قوس نیم دایره ای بر روی ستون های مذکور سوار شده و رواق کوچکی را به وجود آورده است.
بر روی دیوار شرقی سنگ حجاری شده ای دیده می شود که عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم 1287» بر روی آن حک شده و سنگ دیگری که جمله ی «یاعلی مدد 1287» بر روی آن قابل مشاهده است.
تابلوی آبی رنگی بر بالای قوس وسطی نصب شده که عبارت در آستان مقدس امامزادگان عون علی و زید علی (علیهما السلام) بر روی آن نوشته شده است. کف بقعه یک پله بالاتر از سطح رواق و ورودی آهنی بقعه از نمای جنوبی تعبیه شده و به روی کفشکن باز می شود. سردر ورودی به صورت طاق گچی و مقرنس کاری است. دو قبر در قسمت جنوبی قرار دارد؛ قبر شرقی مربوط به عون بن علی و قبر غربی مربوط به زیدبن علی است. هر کدام از قبرها در ابعاد 1/80×4 متر بوده و ارتفاع آن ها 1/30 متر است. بدنه ی قبرها با سنگ های مرمری نماکاری شده و ورودی هر کدام ضریح آلومینیومی قرار دارد. کف بقعه با فرش و پتو مفروش شده است.
دور تا دور بقعه نُه اتاق قرار دارد که هر کدام ورودی مستقل از محوطه و کارآیی جداگانه ای دارند. ایوان شمالی به صورت رواق با پنج دهانه به صورت طاق اجرا شده است.
هم اکنون بقعه امامزادگان عون بن علی و زیدبن علی از اماکن متبرکه تبریز بوده و محوطه ی آن در سالهای اخیر تبدیل به تفرجگاه شده و دسترسی با آن از طریق مسیر آسفالته به سهولت امکان پذیر است. در 50 متری بقعه بنای یادبود شهدای گمنام هشت سال دفاع مقدس ساخته شده است.
هم اکنون بقعه مذکور دارای امکانات رفاهی و بهداشتی بوده و در طی سال های گذشته تولیت حفط و نگهداری آنجا را برعهده ی مرحوم سیدمحمد لقایی (فرزند کربلایی میرآقا) و پسرانش بوده است.