منابع و مآخذ
1. قرآن كريم.
2. نهج البلاغه، گرد آورنده: سید رضی.
3. آلوسي بغدادي، سيد محمود، 1405، روح المعاني في تفسير القرآن و السبع المثاني، بيروت، دار احياء التراث العربي.
4. ابناثیر، مبارک، 1383، النهایة، قاهر0.
5. ابنسينا، حسین بن عبدالله، 1366، حي بن يقظان، ترجمه و شرح فارسي منسوب به جوزجاني، به تصحيح هانري کربن، چاپ سوم، مرکز نشر دانشگاهي، تهران.
6. ابنفارس قزويني، ابوالحسن احمد، 1422، معجم مقاييس اللغة، بيروت، دار احياء التراث العربي.
7. ابنمنظور، جمال الدين محمد بن مكرم ، 1408، لسان العرب، بيروت، دار احياء التراث العربي.
8. رازي، ابوالفتوح جمالالدين، 1356، رَوْحُ الجِنان و رُوح الجَنان، تهران، اسلاميه.
9. البروسوي، اسماعيل، 1405، روح البيان، بيروت، دار احياء التراث العربي.
10. بيضاوي، ناصرالدين، بيتا، انوار التنزيل و اسرار التأويل، بيروت، مؤسسه شعبان.
11. الحراني، ابومحمد الحسن بن علي بن الحسين، 1367، تحف العقول عن آل الرسول، ترجمه احمد جنتي، تهران، اميرکبير.
12. حر عاملي، محمد بن حسن، 1403، وسائل الشیعة الي تحصيل مسائل الشریعة، بيروت، آلالبيت.
13. حويزي، علي بن جمعه،1373، نورالثقلين، قم، اسماعيليان
14. رازي (فخر رازی)، فخر الدين محمد بن حسين، 1417، التفسير الکبير، لبنان، دار احياء التراث العربي
15. راغب اصفهاني، حسن بن محمد، 1362، مفردات الفاظ القرآن، تهران، مرتضوي.
16. رشيدرضا، محمد، بيتا، المنار، بيروت، دارالفکر.
17. زمخشري، محمود بن عمر، بيتا، الكشاف، بيروت، دارالمعرفه.
18. الزبيدي، محمدتقي، بيتا، تاج العروس، بيروت ، مكتبه الحياة.
19. صدرالدين شيرازي (ملاصدرا)، محمد بن ابراهيم، 1366، الشواهدالربوبيه، ترجمه جواد مصلح، تهران، سروش.
20. ، 1363، مفاتيح الغيب، تهران، مولي.
21. طباطبايي، سيّد محمدحسين، 1364، الميزان، تهران، دفتر انتشارات اسلامي.
22. طبرسي، ابو علي الفضل بن الحسن، 1349، مجمع البيان، تهران، فراهاني.
23. طبري، محمد بن جرير، 1363، تاريخ طبري (تاريخ الرسل والملوک)، ترجمه ابوالقاسم پاينده، تهران، اساطير.
24. طريحي، فخرالدين، 1395، مجمع البحرين، تهران، المرتضویة.
25. عاملي (شيخ بهايي)، بهاءالدين محمد، 1363، کشکول، ترجمه بهمن رازاني، تهران، ارسطو.
26. قرطبي، محمد بن احمد، 1381، جامع احكام القرآن، بيروت، دارالفكر
27. قطب، سيد محمد، 1362، في ظلال القرآن، ترجمه محمدعلي عابدي، تهران، انقلاب.
28. قمي، عباس ، 1363، سفینة البحار، تهران، فراهاني.
29. فيومي، احمد بن محمد، بيتا، المصباح المنير، مصر، محمدعلي صبيح و اولاده.
30. کربن، هانري، 1358، ارض ملکوت، ترجمه سيد ضياءالدين دهشيري، تهران، مرکز ايراني مطالعه فرهنگها.
31. کليني، محمد بن يعقوب، 1405، الکافي، بيروت، دارالاضواء.
32. كلبي، ابومندز هشام بن محمد، 1364، الاصنام (تنكيس الاصنام)، ترجمه محمدرضا جلالي نایيني، تهران، نو.
33. مجلسي، محمدباقر، 1403، بحارالانوار، بيروت، دار احياء التراث العربي.
34. مدني شیرازی (سید علی خان کبیر)، علي خان بن احمد، 1368، رياض السالكين، قم، موسسه نشر اسلامي
35. محمدي ريشهري، محمد، 1377، ميزان الحکمة، قم دارالحدیث.
36. مصطفي، ابراهيم و ديگران، 1418، المعجم الوسيط، تهران، مؤسسه الصادق.
37. مکارم شيرازي، ناصر و ديگران، 1376، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامية.
38. ميبدي، ابوالفضل رشيدالدين، 1368، کشف الاسرار و عدۀ الابرار، (معروف به تفسير خواجه عبدالله انصاري)، مشهد، آستان قدس رضوي.
39. ميرزا خسرواني، عليرضا، بيتا، تفسير خسروي، تهران، چاپ دکتر سيد مهدي بديعي.
40. نجفي، محمد حسن، 1363، جواهر الكلام في شرح شرايع الاسلام، قم، دار الكتب الاسلامية.
41. نسفي، ابوحفص نجمالدين عمر، 1353، تفسير نسفي، تصحيح دکتر عزيزالله جويني، تهران، بنياد فرهنگ ايران.
42. نصر، سيد حسين، 1356، جشننامه هانري کربن، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامي.
43. الهروي، محمد شريف نظامالدين احمد، 1363، انواريه، ترجمه و شرح حکمة الاشراق سهروردي،متن انتقادي و مقدمه حسين ضيايي، به اهتمام آستيم، تهران، اميرکبير.
44. Encyclopedia of Religion and Ethics, 1981.
45. The New Encyclopedia Britannica, 1994,. Chicago.
46. The World Book encyclopedia, 1995, Chicago, World Book.
پی نوشتها:
* مربي دانشگاه الزهرا(س)
تاریخ دریافت: 25/2/87 تاریخ پذیرش نهایی: 21/5/87
1-1. اعتقاد به جن در عربستان، شمال آفريقا، مصر، سوريه، ايران و فرهنگ عمومی تركي از زمانهاي خيلي دور وجود داشته است. علاوه بر اين، جن موضوع اصلي ادبيات گستردهاي است كه يكي از نمونههاي آن داستانهاي هزار و يك شب ميباشد. در هند و اندونزي هم جن در تصورات و اذهان مسلمين وجود دارد كه اين حضور، در توصيفات قرآن و ادبيات عرب منعکس است.( Britannica,1994: 556)
اعراب باستاني به غير از خدايان، به ارواح پستتر هم اعتقاد داشتند. شيطان و ايل او به تصورات خدايان دروغين، روح ميبخشند و همچنين جن، كه ويژگي اصلي آنها اين است كه از ماده واحدي ايجاد شدهاند. Eneyclopedia of Religion and Ethics, 1981: 675) )جن و پري موجودات افسانهاي هستند كه برآمده از فرهنگ عمومی اروپاي غربي هستند. اين موجودات از قدرت جادويي خود براي مقاصد خير و شر استفاده ميكنند و انواع متفاوتي از آنها در مناطق مختلف زندگي ميكنند، مانند براوني (Brownies) پيكسز (Pixies) و بوكاس (Buccas) در انگليس، گوبلينز (goblins) در فرانسه، كوبولدز (kobolds) در آلمان، الوز (elves) و ترولز (trolls) که در كشورهاي اسكانديناوي وجود دارند. در فرهنگ عمومی هاوايي داستانهايي از موجودات افسانهاي نظير جن و پري به چشم ميخورد كه نام آنها منهون (menehoune) است و در فرهنگ عامه ژاپني قصههايي در مورد موجودي به نام كاپا (kappa) وجود دارد..:(ر.ک :ر.ک)
2-. سورههاي انعام، اعراف، هود، حجر، اسراء، كهف، نمل، سجده، سبأ، صافات، فصلت، احقاف، ذاريات، الرحمن، جن و ناس
3-. بحث جن در روایات در انتهای همین مقاله میآید.
4- ديو، اهريمن و جنشناسي، به دليل ثنوي بودن مذهب زرتشتيان، نقشی اساسي در ميان پارسيان. دارد نيروهاي متضاد خير و شر در جنگ دایمي هستند و در رأس ارواح خبيث، انگر مئينو يا اهريمن قرار دارد كه به شدت خبيث است و روح خبيث ديگر، جهي (Jahi) است كه معرف فحشا و مخرب انسانيت ميباشد.
در آيين يهود نيز به ارواح شريري مانند مزيقين (mazzighin) و ليليت (Lilith) روح شريره مؤنثي اشاره شده است كه آدم علاوه بر خدا با ليليت هم ازدواج كرد و فرزنداني كه از آنها متولد شدند جن و “shedin” بودند كه به اشكال متفاوت وجود داشتند.
5-. در پنج آيه از قرآن، واژه جانّ به معناي جن يا نوعي از انواع جن آمده است. (حجر، 15؛ رحمن، 15، 39، 56 و 74)