راههاي شناخت صفات خدا
راههاي شناخت صفات خدا
دانشمندان اسلامی راههائی را جهت شناخت خدای متعال بیان کردهاند:
الف) عقل:
عقل مي‌تواند وجود موجودي را كه غني بالذات است، اثبات كند. هنگامي كه بدين امر دست يافت براي اثبات بسياري از صفات ثبوتيه و سلبيه خداوند نيز توانايي مي‌يابد؛ زيرا هر صفتي كه موجب نقص ذات غني بالذات شود، بايد از او سلب گردد. در كتاب تجريدالاعتقاد، از همين روش براي اثبات بسياري از صفات سلبي و ثبوتي بهره جسته است، كه به برخي از آنها اشاره ميشود.
کلام خواجه نصيرالدين طوسي
واجب الوجود بودن خداوند دلالت مي‌كند بر اينكه:
1) خداوند متعال همواره بوده و باقي است زيرا واجب الوجود آن است كه وجود براي او ضروري بوده و عدم بر او روا نباشد.
2) خداوند شريك ندارد؛ زيرا اگر او شريك داشته باشد آن شريك هم واجب الوجود است. پس در واجب الوجود بودن مانند يكديگرند. البته هر يك خصوصيتي دارد كه ديگري ندارد. بنابراين هر دو مركب مي‌شوند و تركيب نشانه ضعف و فقر مي‌باشد. بنابراين خدا شريك ندارد.
ب) فطرت:
فطرت راهي است كه با گذر از آن مي‌توان به شناخت پاره‌اي از صفات الهي مانند يگانگي دست يافت فطرت انسان خداوند را يگانه و يكتا مي‌داند و شريك و چند خدايي را برنمي‌تابد.
ج) مطالعۀ جهان طبيعت:
براي مثال از مطالعه و بررسي نظم در جهان هستي، حيوانات و گياهان و حتي خود انسان آشكار مي‌گردد كه ناظم و خالق هستي بر اساس سنخيت بين علت و معلول بايد از صفت علم و حكمت و قدرت برخوردار باشد. و همچنين از انسجام و وحدت حاكم بر جهان هستي مي‌توان به وحدت و توحيد خالق و ناظم هستي پي برد.
البته چنين استنباطي براساس قاعدۀ عقلي صورت مي‌گيرد ولي تفاوتي كه با راه نخست دارد اين است كه در راه عقل تمام مقدمات آن عقلي است ولي در اين راه برخي از مقدمات از مشاهدۀ جهان هستی اخذ ميشود و نتيجه مي‌گيريم كه جهان منظم است. قرآن و روايات نيز بر اين راه تأكيد مي‌كنند. قرآن مي‌فرمايد:
« إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِّأُوْلِي الألْبَابِ » (آل‌عمران/190)
مسلماً در آفرينش آسمان‌ها و زمين و آمد و رفت شب و روز، نشانه‌هايي براي خردمندان است.
د) كشف و شهود باطني:
انسان بر اثر تكامل روحي و معنوي و كسب فضايل و تقوا به جايي مي‌رسد كه مي‌تواند بسياري از حقايق از جمله، صفات جمال و جلال الهي را از طريق مشاهدۀ قلبي درك كند. چنانچه آيات زير بر آن گواهي مي‌دهد:
« يِا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَاناً » (انفال/29)
«اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا پروا داشته باشيد براي شما وسيله‌اي جهت جدا ساختن حق از باطل قرار مي‌دهد.»
« وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا » (عنكبوت/69)
«آنانكه در راه ما (با خلوص نيّت) تلاش كنند، قطعاً به راههاي خود، هدايتشان خواهيم كرد.»
ه) مراجعه به آيات و روايات:
منبع هميشه جوشان قرآن و سنّت، حقايق بسيار ژرف و معارف گسترده‌اي را در زمينه خداشناسي و شناخت اوصاف الهي در اختيار بشر قرار مي‌دهد. معارفي كه عقل آدمي به تنهايي از شناخت آن ناتوان است و يا آنكه با دشواري فراوان به درك آن نايل ميشود.
بهره‌گيري از قرآن و روايات براي شناخت اوصاف الهي بر پذيرش مقدماتي استوار است؛ از جمله اثبات وجود خدا، اثبات رسالت پيامبر گرامي اسلام (ص) و اثبات برخي از صفات الهي مانند صدق كه اعتبار قرآن در گرو آن است.براي نمونه، مي‌توان به آيات زير اشاره كرد:
« هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاء الْحُسْنَى يُسَبِّحُ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ » (حشر/23-24)
«او خدايي است كه معبودي جز او نيست، حاكم و مالك اصلي اوست، از هر عيب منزّه است، به كسي ستم نمي‌كند، امنيّت بخش است، مراقب همه چيز است، قدرتمندي شكست‌ناپذير كه با ارادۀ نافذخود هر امري را اصلاح مي‌كند و شايستۀ عظمت است خداوند منزه است از آن چه شريك براي او قرار مي‌دهند. او خداوندي است خالق، آفريننده‌اي بي‌سابقه، و صورت‌گري (بي‌نظير) براي او نام‌هاي نيك است آنچه در آسمان‌ها و زمين است تسبيح او مي‌گويند و او عزيز و حكيم است.»
منابع:
1) علّامه حلّي؛ كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم.
2) محمد رضايي، محمد؛ الهيات فلسفي، قم، بوستان كتاب، چاپ اول، 1383، صص 137-146.
3) سبحاني، جعفر و محمد رضائي، محمد؛ انديشه اسلامي، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهارم، 1385، ج 1، صص 91-95.
4) سعيدي، محمد و ديواني، امير؛ معارف اسلامي، قم، دفتر نشر معارف، چاپ نود و سوم، 1385، ج 1، صص 62-63.
نقل قول
