ابن تیمیه متولد 664 و متوفای 728 است. او فرقه سلفیه را بنیان گذارد، ولی هیچ یک از علمای اهل سنت تفکر او را نپذیرفتند. با مرگ او، افکارش نیز مرُد؛ زیرا از قرن هشتم تا دوازدهم در میان اهل حدیث هیچ مدافعی نداشت، بلکه تمام اهل سنت مخالف او بودند و حتی چند تن از آنان در ردّ او کتاب نوشتند. در قرن دوازدهم دوباره تفکر سلفی ابن تیمیه توسط سه نفر مطرح شد:
الف. محمد بن عبدالوهاب
در نجد محمد بن عبدالوهاب، بر اساس تفکرات ابن تیمیه مکتب وهابیت را بنیان گذارد. وهابیت، از سال 1160 تا 1235 هجری، در عربستان، تاخت و تاز داشته و هفت یا هشت فقیه از فقهای حنبلی اهل حدیث به فتوای آنان اعدام شدند.16 محمد بن عبدالوهاب می گفت یا نظر من را بپذیرید، یا اعدام می شوید. تا این که امپراتوری عثمانی به سال 1235 هجری، آنان را از بین برد. دوباره به سال 1319 انگلیسیها برای اینکه امپراتوری عثمانی را تجزیه کنند به کمک آل سعود می آیند و پول و اسلحه در اختیار عبدالعزیز می گذارند تا دوباره وهابیت احیا شود. از آن زمان - 18 سال قبل از جنگ جهانی اول - تاکنون وهابیت توسط آل سعود حمایت شده و اکنون این گرایش سلفی افراطی کم تر از 50 میلیون پیرو دارد.
ب. شاه ولی الله دهلوی
شخص دیگری که تفکر سلفی ابن تیمیه را به جریان انداخت، شاه ولی الله دهلوی بود. پس از وی نوه اش شاه عبدالعزیز دهلوی، کتابی نوشت به نام رسالةالتوحید و تقویة الایمان. مباحث این آثار بسیار شبیه کتاب التوحید محمد بن عبدالوهاب است.
افکار او در هند پخش شد و پس از قیام 1857 میلادی، شماری از علمای اهل سنت مکتبی پایه گذاردند، به نام دیوبندیه و در روستایی به همین نام، مدرسهایی ساختند و این فرقه به نام همان روستا مشهور شد.
مکتب دیوبندیه، آمیخته ای از مکتب ماتریدیه، صوفیه و سلفیه ابن تیمیه است. پس از دهلوی شخصی به نام کاندهلوی بر اساس این مکتب سازمانی تأسیس کرد به نام "جماعة التبلیغ". کار ابتکاری سازمان این بود که از گروه های مختلف مردم: تاجر، کارمند، کاسب و... می خواست که در هر ماه سه روز تبلیغ بروند، بدون آن که از کسی پول، غذا یا امکاناتی برای خود درخواست کنند و یا بپذیرند.
سازمان جامعةالتبلیغ، هشتاد سال پیش این طرح را اجرا کرد و عده ای بر اساس احساس دینی، ماهی سه روز برای تبلیغ به روستاها می رفتند. این کار سریع گسترش یافت و مدیریت کلان پیدا کرد. اکنون مرکز آن در کراچی است و سالانه یک مجمع عمومی در کویته پاکستان برگذار می شود. در سال 2004 حدود سه و نیم میلیون مبلّغ در این مجمع شرکت کردند.
اکنون روش کار آنان این است که شبهای جمعه در مساجد اعلام می کنند: آیا کسی هست که دین خدا را یاری کند؟ نام کسانی که حاضر به همکاری هستند، در دوره های سه، ده یا چهل روزه برای اعزام نوشته می شود. افرادی که مایل باشند بیش از چهل روز به تبلیغ بروند، باید مورد تأیید سازمان مرکزی باشند. افرادی که اعزام می شوند در تمام مدت تبلیغ، هیچ گونه ارتباطی؛ حتی ارتباط تلفنی با خانواده خود ندارند؛ نه او خبری از آنان دارد و نه خانواده اش از او خبری دارند. در این مدت، افراد دیگری که در سازمان هستند، معیشت خانواده اش را بر عهده دارند.
در شبه قاره هند، بویژه پاکستان این کار به شدت رواج یافت و از حدودِ چهل سال پیش، این جماعت وارد استان سیستان و بلوچستان شد و شروع به تبلیغ کرد. شماری از طلبه ها و مولوی های اهل سنت به دیوبند رفتند، درس خواندند و در بازگشت به ایران، مدارس "دارالعلوم" را تأسیس کردند. ملا عبدالعزیز ملازهی اولین کسی است که مدرسه دارالعلوم زاهدان را تأسیس کرد. در شهرهای مختلف آن جا این مدارس تأسیس شد و پس از انقلاب گسترش یافت.
طلاب این مدارس وهابی نیستند، دیوبندی هستند و با وهابیان به شدت مخالف اند؛ اما مسائل سیاسی سبب شده تا در مخالفت با وهابیان سکوت کنند. برای نمونه موارد مخالفت این دو فرقه عبارت است از:
1. دیوبندیه معتقد به بیعت با شیخ هستند؛ یعنی همان کاری که در صوفیه انجام می شود، ولی وهابیان با این کار مخالف اند.
2. دیوبندیه، سفر برای زیارت قبر پیامبر را مستحب مؤکد می دانند، ولی وهابیان سفر برای زیارت را شرک می دانند.
3. وهابیان برخلاف دیوبندیها، تمام اقسام توسل را شرک می دانند، ولی دیوبندیان برخی از اقسام توسل را می پذیرند.
4. دیوبندیها، عزاداری برای امام حسین(ع) را بدعت می دانند، ولی وهابیان شرک می دانند.
تعارضهای معرفتی این دو فرقه تا آن جاست که علیه یکدیگر کتاب نوشته اند. یکی از بزرگان دیوبندیه به نام احمد حسین مدنی کتاب الشهاب الثاقب را در ردّ وهابیت نوشته است و کتاب دیگر المهنّد علی المفنّد است که سهارنپوری آن را نوشته و 65 نفر از علمای دیوبندیه بر آن تقریظ نوشته اند. در آن کتاب به صراحت اعلام شده که ما وهابی نیستیم.
کتابی است به نام الامام محمد بن عبدالوهاب فی شبه قاره الهندیه بین مؤیدی ها و معاندی ها. در این کتاب گفته شده هفتاد درصد دیوبندیها با وهابیت مخالف اند و سی درصد به آنان تمایل دارند که وارد ایران شده اند.
دیوبندیها از طرح جماعة التبلیغ نیز استفاده کرده و اکنون در استان سیستان و بلوچستان، بسیار فعال هستند. از چند سال پیش مدیریت سازمان جماعةالتبلیغ در آسیای میانه، به مدرسه دارالعلوم زاهدان واگذار شده است.
نقل قول
