آشنایی با استان سیستان و بلوچستان

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

عرصه علمی


حبیب الله دهمرده:سیاستمدار،استاندار پیشین چند استان و مشاور ریاست سازمان انرژی اتمی،دکترای آکسفورد


غلامرضا شیخ نژاد:پژوهشگر، کاشف داروی ضد سرطان سیستانین


عرصه ورزشی


محمد مومنی:بازیکن فوتبال بازنشسته


عرصه هنر


محمدرضا هدایتی: بازیگر و خواننده


فرشته سرابندی:بازیگر


مهدی میری: خواننده

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مردم بلوچ


مردم بلوچ بیشتر در مناطق جنوبی و مرکزی استان پراکنده اند و به گویش بلوچی تکلم می کنند این گویش بخاطر برهمکنش کم طوایف بلوچ با اقوام بیگانه توانسته بسیاری از ویژگی های کهن زبان های ایرانی را در خود حفظ کند. اصطلاحات بسیاری از فارسی قدیم را می توان در گویش بلوچی دید .مردم بلوچ بیشتر پیرو مذهب اهل سنت حنفی اند اما شمار کمی از آنان مانند بلوچ های شمال شهرستان ایرانشهر و برخی بلوچ های سیستان پیرو مذهب شیعه دوازده امامی اند.


مردم بلوچ دارای لباس و پوشش خاص خود هستند که تاکنون آن را حفظ کرده اند. جامه های مردانه بلوچی لباس هایی راحت و بلند نظیر لباس های هندی و افغانی اند و بیشتر در رنگ های روشن دوخته می شوند. جامه های زنانه بلوچی هم پر زرق و برق و زیبا و باظرافت دوخته می شوند . هنر سکه دوزی از هنرهای دست مردم سیستان و بلوچستان است.


جامه های مردم بلوچ تحت تاثیر فرهنگ و پوشش ایرانی و همچنین پوشش شبه قاره هند قرار گرفته و بسیار محسوس است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

سیستان


تاریخی که منطقه سیستان دارد کمتر منطقه ای از جهان به خود دیده است سیستان با داشتن شهرسوخته دارای پیشینه طولانی و کم نظیر شهرنشینی بیش از 5000 سال است و دارای عجایبی بسیار شگفت چون جراحی جمجمه ، چشم مصنوعی ، نخستین انیمیشن جهان، سیستم آبرسانی و فاضلاب در هزاران سال می باشد که افتخاری برای سیستان و ایران از حیث تمدن دیرینه محسوب می گردد. سیستان مهد پهلوانان و اسطوره های ایرانی از جمله رستم دستان بوده است.سیستان از نواحی مهم ایران در دوره های هخامنشی و ساسانی بوده است و خاندان سیستانی سورن تاجگذاری شاهان اشکانی و ساسانی را برعهده داشته اند. سورنا پهلوانی که کراسوس رومی را شکست داد از خاندان سیستانی سورن بود. شهر دهانه غلامان سیستان از معدود شهرهای به جا مانده از دوره هخامنشی است. بهرام دوم پس از گشودن سیستان فرزندش بهرام سوم را به زمامداری سیستان گماشت و وی را سکان شاه نامید.


پس از اسلام نیز سیستان افتخارات بسیاری بدست آورده و در دوره اموی که معاویه دستور داده بود حضرت علی را بر بالای همه منابر لعن کنند سیستانیان هرگز حاضر به لعن حضرت علی نشدند و بزرگان سیستان حاضر به بریدن گیسوان بانوانشان شدند اما حضرت علی را لعن نکردند. از دیگر افتخارات مردم سیستان این است که آنان نخستین قیام کنندگان به خونخواهی امام حسین حتی پیش از قیام هایی چون مختار بوده اند که در پی آن حاکم سیستان که برادر عبیدالله بن زیاد نیز بود از سیستان گریخت مردم سیستان همواره در ولایت مداری پیشتاز بوده اند.


یعقوب لیث صفاری از سیستان برخاست و فرمانروایی صفاریان را بنیان نهاد او توانست دوباره بخش های عمده ایران را استقلال بخشد و از سلطه اعراب برهاند. وی همچنین برای نخستین بار پس از اسلام دوباره زبان پارسی را زبان رسمی کشور کرد و به شعرگویی به زبان عربی واکنش شجاعانه ای نشان داد . سیستانیان همواره در دفاع از میهن و ایستادگی در برابر ستم نیز پرآوازه بوده اند. مردم سیستان تیمورلنگ را که به چپاول مردم ایران می پرداخت چنان ادب کردند که خود وی نیز به شدت زخمی شد و تا پایان عمر درمان کامل نیافت و می لنگید و اینگونه مردم سیستان نام این متجاوز را به تیمورلنگ مشهور کردند.


در دوره پهلوی نیز مردم سیستان از مبارزه با ظلم و ستم دست برنداشته و از جمله این مبارزات میتوان به قیام دی1330 مردم سیستان بر علیه حکومت پهلوی اشاره کرد.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

بلوچستان


در متون تاریخی از این منطقه با عنوان مکران یاد شده است . تا پیش از سده چهارم جنوب استان در دست قوم جت یا زت بوده است و هم اکنون عمدتا قوم بلوچ از اقوام ایرانی در آن ساکن اند.


اسکندر مقدونی در حمله به هند از این ناحیه عبور کرده و بخاطر شرایط اقلیمی نامساعد بخش بزرگی از سپاه خود را از دست داد .مردم بلوچ اشرف افغان را که از نادرشاه افشار شکست خورده و گریخته بود را گرفته و کشتند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

کشاورزی


سیستان و بلوچستان از لحاظ محصولات کشاورزی متنوع است که به خاطر گستردگی و آب و هواهای گوناگون آن می باشد در شمال استان دشت حاصلخیز سیستان محصولات گندم و جو ، هندوانه ، خربزه ، انگور و به ویژه انگور یاقوتی ، ذرت ،محصولات علوفه ای ، عدس و ... کشت می شود کشاورزی سیستان وابسته به رود هیرمند می باشد که در سال های اخیر شرایط این منطقه را دچار مشکلاتی کرده است.


مناطق کوهستانی مرکز هم محصولاتی چون زردآلو، پسته، گندم و جو، محصولات علوفه ای و روغنی برداشت می شود اما کشاورزی در این ناحیه شایسته رونق بیشتری است.


مناطق جنوبی استان دارای نخلستان های فراوان و گسترده ای است و این استان رتبه دوم تولید خرمای کشور را بدست آورده است .تولید هندوانه و خربزه ،خرما و گندم و جو در ایرانشهر صورت می گیرد با توجه به گرمای هوا در منطقه جنوب استان برداشت محصولات خارج از فصل رونق دارد .همچنین آب و هوای خاص جنوب استان که متمایز از سایر نقاط کشور است امکان تولید محصولات گرمسیری چون موز، پاپایا،انبه ،چیکو، کنار و... را در شهرستان های جنوب استان می دهد که در صورت گسترش تولید می توانند کمک مهمی به اقتصاد استان و کشور کنند. در میان این محصولات گرمسیری که کشت آن ها در کشور ما چندان مرسوم نیست برداشت محصول موز بیشتر مورد توجه قرار گرفته است . همچنین کشت برنج هم به صورت محدود در نیکشهر، چای ترش در دلگان و سیستان وجود دارد. در مناطق سراوان هم نخلستان های گسترده و در دشتیاری چابهار هندوانه خارج از فصل بعلت گرما برداشت می شود.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

صنعت


این استان از لحاظ صنعتی چندان توسعه نیافته و شایسته توجه بیشتری است. در حال حاضر بیش از 50 درصد از واحد های صنعتی استان در شهرستان های زاهدان و کنارک و سپس زابل با12/2درصد رتبه دوم و پس از آن ایرانشهر با 11/1درصد رتبه سوم را از این لحاظ دارند. البته شهرک صنعتی زابل امروزه در محدوده شهرستان هامون واقع شده است . عمده محصولات صنعتی استان سیمان سیستان و خاش ،صنایع غذایی،کنسرو و صنایع شیلاتی ، محصولات پلاستیکی ، سنگ های تزیینی و...می باشد.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

وعده ها و برنامه های آینده توسعه استان


اقدامات و پروژه های بسیاری مطرح گشته که با اجرایی شدن آنان صنعت و اقتصاد استان بهبود بیشتری می یابد که از آن جمله می توان به ساخت پتروشیمی چابهار،کارخانه لاستیک سازی در زابل ، گازرسانی به زاهدان و زابل و توسعه راه آهن استان ، بزرگراه زابل-زاهدان اشاره کرد.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

معدن


سیستان و بلوچستان دارای ذخایر غنی معدنی است که گاه از آن به عنوان رنگین کمان معادن کشور یاد می شود اما کمتر از آنان بهره برداری شده است از جمله این ذخایر معدنی کرومیت ،مس، منگنز، سرب، روی ،قلع، تنگستن ،منیزیت ، گل سفید ،گرانیت ، سنگهای تزیینی و ... می باشد.از جمله موادمعدنی خاص استان آنتیموان است که نخستین کارخانه آنتیموان کشور در سفیدآبه در شمال غربی زابل قرارگرفته است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

جاذبه های طبیعی


استان پهناور سیستان و بلوچستان با گوناگونی آب و هوایی ، سواحل صخره ای و ماسه ای همیشه گرم حتی در فصل زمستان ،کوهستان ها و آتش فشان نیمه فعال ،دریاچه ها ،بیابان ها، نخلستان ها از نظر طبیعی بسیار مستعد برای گردشگری است از جمله جاذبه های طبیعی استان در شمال دریاچه هامون بعنوان بزرگترین دریاچه آب شیرین ایران ،گردشگاه چاهنیمه زهک با جنگل و دریاچه ها و باغ وحش ،کوه خواجه و رودها و نهرهای سیستان و در مرکز استان آتشفشان نیمه فعال تفتان که از دهانه آن بخار آب و گوگرد برون می آید. روستای تمین و غار لادیز در میرجاوه ، گل فشان پیرگل، روستای دامن در ایرانشهر و در جنوب استان نخلستان ها و رود سرباز بعنوان زیستگاه تنها تمساح ایرانی و سواحل ماسه ای و صخره ای دریای عمان در چابهار و کنارک و گلفشان تنگ کنارک هستند.


1-گردشگاه چاهنیمه زهک


در چند کیلومتری شهر زهک جای گرفته است پارک جنگلی بزرگی در ساحل دریاچه های چاهنیمه همراه با باغ وحش و بافت جنگلی که همواره پذیرای مردم سیستان و میهمانان سیستان می باشد.


2-دریاچه هامون


بزرگترین دریاچه آب شیرین ایران که در سیستان قرار گرفته و نقش مهمی در محیط زیست منطقه دارد در سال های نه چندان دور دشت سرسبز و دریاچه پر از ماهی و آواز خوش باد را می توانستیم در این منطقه ببینیم که با خشکی بخش های گسترده ای از آن امروزه شاهد مشکلاتی چون خشکسالی ، گرمای شدید هوا در تابستان ، توفان های شن و بیکاری و مهاجرت در این منطقه هستیم و امیدواریم دوباره حال روز خوش گذشته به این تالاب بازگردد.


3-آتشفشان نیمه فعال تفتان


این قله بلند ترین قله استان سیستان و بلوچستان با ارتفاع تقریبی 3905 متر می باشد که رقم های دیگر نزدیک به آن نیز داده شده است . این آتشفشان در شمال شهرستان خاش جای گرفته و هم اکنون نیز نیمه فعال بوده و بخار آب و گوگرد از دهانه آن خارج می شود . جدای از آن دامنه های سرسبز تفتان در شهرستان های خاش و میرجاوه مانند روستاهای لادیز و تمین و سنگان نیز جاذبه های خودشان را دارند.


4-کوههای مینیاتوری چابهار


کوه های شگفت انگیز با ظاهری زیبا و منحصر به فرد هستند که در کنار جاذبه های دیگر چابهار بسیار خودنمایی می کنند.


5-سواحل صخره ای و ماسه ای


سواحل صخره ای و ماسه ای دریای مکران در چابهار و کنارک که عمدتا تمیز و دلپذیرند نیز گردشگران بسیاری را به چابهار جذب می کند.


6-گل فشان تنگ


این گلفشان در شهرستان کنارک جای گرفته و از معروف ترین گلفشان های ایران می باشد.


7-رود سرباز


زیستگاه تنها تمساح ایرانی از نوع پوزه کوتاه و به نام گاندو می باشد.


8-غار لادیز میرجاوه


9-روستای تمین میرجاوه

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

جاذبه های تاریخی


منطقه سیستان منطقه ای انبوه از آثار و مکان های تاریخی است و در استان بازمانده شهرهای کهن و متمدن جهان ،ارگ ها و قلعه ها ،ساختمان های قدیمی و موزه ها از جمله مکان های تاریخی مهم این استان اند.


1-شهرسوخته


در56 کیلومتری شهر زابل و در حاشیه جاده زابل-زاهدان جای گرفته است این شهر کهن سند تمدن ایرانیان در بیش از 5000 هزار سال گذشته با شگفتی هایی چون نخستین انیمیشن جهان ، جراحی جمجمه ، چشم مصنوعی و سیستم آبرسانی و فاضلاب در هزاران سال گذشته بوده است.


2-کوه خواجه


این کوه در میانه دریاچه هامون در سیستان و اطراف زابل قرار دارد و در سه دین اسلام ، زرتشت و مسیحیت مقدس است . این کوه تنها در دشتی وسیع انباشته از بقایای کاخ ها و آثار دوره های اشکانی ، ساسانی و دوره های اسلامی است.


3-دهانه غلامان


شهر دهانه غلامان سیستان در شرق زابل و نزدیکی شهر زهک جای گرفته است و بقایای شهری آباد و بزرگ در دوره هخامنشی بوده است . از آنجا که آثار دوره هخامنشی آن هم به طور یک شهر بازمانده از آن دوره کمیاب و نادر است بسیار قابل توجه می باشد.


4-زاهدان کهنه


زاهدان کهنه شهری بزرگ در سیستان بوده است که در حمله تیمورلنگ ویران گشته و به مرور متروک شده است آثار کاخ ها ، دیواره های بلند و ساختمان های بزرگ آن تاکنون وجود دارد اما نسبت به دیگر شهرهای باستانی سیستان به آن کمتر توجه می شود. این شهر کهن در مناطق شرقی زابل و اطراف شمال شهر زهک واقع شده است.


5-ارگ سکوهه


در روستای تاریخی سکوهه در مسیر فرعی از جاده زابل- زاهدان در جنوب شهر زابل جای گرفته است و مقر حکومت سیستان در دوره قاجار بوده است.


6-روستای قلعه نو


روستای قلعه نو زهک که لقب ماسوله سیستان را به خود گرفته دارای معماری بسیار زیبایی است با خانه های گنبدی شکل بر فزار تپه هاست. همچنین ارگ محمدحسین خان نارویی نیز در این روستای زیبا واقع شده است.


7- آتشکده کرکویه


این آتشکده بسیار باستانی که از آتشکده های بسیار باشکوه ایران بوده است در شرق زابل و نزدیکی شهر هیرمند جای گرفته است.


8-ارگ خان ملک کیانی هیرمند


9-موزه جنوب شرق ایران


این موزه در شهر زاهدان بولوار شهیدمطهری قرار دارد و در آن آثار تاریخی و باستانی مهم جنوب شرق کشور نگهداری می شود.


10-قلعه رستم سیستان


11-قلعه مچی سیستان


12-قلعه رامرود سیستان


13-قلعه ناصری ایرانشهر


14-قلعه سب سوران


15-قلعه کنت سوران


16-قلعه پرتغالی های چابهار


17-روستای تاریخی تیس چابهار


18-قلعه بمپور ایرانشهر