صفات جمال و جلال الهی
صفات جمال و جلال الهی
راه اثبات صفات جلال وجمال الهي . از دو راه امكان پذير است راه اول آموزه هاي قرآني است چنان كه در آيات متعدد قرآن اين صفات براي خداوند ثابت شده است(1) و بر اين مبنا كه حقانيت قرآن و حجيت آن قبلا براي ما ثابت شده باشد مي تواند برخورداري خداوند از اين صفات را دريافت.
راه دوم راه تحليل عقلي است كه براي حصول آن بايد از رهگذر شناخت صفات و چگونگي اتصاف خدا به آنها وارد بحث شد؛ چنان كه مي دانيد صفات الهي را از جهات گوناگون به چند قسم تقسيم كرده‌اندكه يكي از آن ها تقسيم به صفات ثبوتي و سلبي است.
«صفات جمال» يا «صفات ثبوتي» صفاتي هستند كه بر وجود كمالي در خداوند دلالت ميكنند. از ثبوت واقعيتي در ذات الهي حكايت ميكنند؛ مانند علم، قدرت، خلق، رزق و...
«صفات جلال» يا «صفات سلبي» صفاتي هستند كه چون بر نقصان و فقدان كمال دلالت ميكنند؛ از خداوند سلب مي‌شوند. مانند تركيب، جسمانيت، مكاندار بودن، جهتدار بودن، ظلم، عبث (2).
اثبات مطلق اين صفات از طريق واجب الوجود بودن خداوند است زيرا وقتي ثابت شد خداوند واجب الوجود و داراي همه كمالات است و هيچ نقص و نداري در ذات او راه ندارد، روشن مي شود كه هر نوع صفات كمال بايد در او موجود باشد.
از طرف ديگر حقيقت صفت سلبي، عبارت است از «سلب نوعي نقص» و سلب سلب، كمال است و چون نفي نفي، نوعي اثبات است، صفات سلبي نيز در نهايت از كمال ذات خداوند پرده برمي‌دارند، مانند جسماني بودن خداوند كه نوعي نقص و محدوديت است. چنين معنايي با وجوب وجود و كمال مطلق بودن خداوند ناسازگار است. از اين رو بايد آن را از ذات الهي سلب كرد، ليكن سلب؛ يعني، نفي جسمانيت، در نهايت به اثبات نوعي كمال براي خداوند بازمي‌گردد، زيرا نفي نقص چيزي جز اثبات كمال نيست(3).
در واقع مي توان گفت خداوند فقط يك صفت ثبوتي دارد و آن دارا بودن هر نوع كمال است. يك وصف سلبي دارد كه آن پيراسته بودن از هر عيب و نقصي است. زيرا هر نوع كمالي كه تصور شود، براي ذات او ثابت است. آنچه به عنوان صفات در كتاب هاي كلامي نام مي‌برند (مانند علم، قدرت و حيات، اراده و ادراك، قديم و ازلي و...) براي نشان دادن اصول صفات كمال است. كمالات ديگر را از روي مقايسه با آنها بر ذات خدا ثابت مي دانيم. صفات ثبوتي خداوند بيش از اين صفات مذكور هشتگانه است مانند، حكيم، غني، عظيم، رفيع، حق، عزيز و... هر كدام مايه كمال و موجب جمال است. عين اين بيان درباره صفات سلبي نيز جريان دارد. (4)پي نوشت ها:
1. الرحمان (55) آيه 27، 78.
2. رباني گلپايگاني، علي؛ عقايد استدلالي، نصايح، 1381 ش، چاپ چهارم، ج 1، ص 127-128.
3. سعيدي مهر، آموزش كلام اسلامي، مركز جهاني علوم اسلامي، 1377، اول، ج 1، ص 197-198.
4. استاد جعفر سبحاني، شناخت صفات خدا، كتابخانه صدر، تهران؛ ص 14-15.
نقل قول
