ج. نبی شناسی
آرای ملاّصدرا در باب ماهیت وحی و ارتباط وحی و عقل, به عنوان یکی از بحثهای اساسی فلسفه دین, دارای اهمیت است, همانند آرای فارابی و تئوری سلسله مراتب موجودات, جدایی نفس و بدن و ضرورت زندگی اجتماعی و عدالت, از بحثهای فلسفه نبوّت است و به روش حکمای مشاء.
از نظر وی, تردیدی نیست که نبوّت و امامت عامّه مبتنی بر اصول عقلی, موردبحث در حکمت الهی است. در فلسفه ملاّصدرا نه تنها انگیزش حجّت, بلکه دوام حقیقت حجّت, امری ضروری است و دوام حجّت, مثل وجود آن, امری اصیل است.95 او همین مبنا را به نبوّت و امامت خاصّه نیز گسترش می دهد, چون حجت بودن نص و اعجاز را عقلی می داند.
ملاّصدرا همانند فلاسفه دیگر, بحث نبوّت را از مدنی الطّبع بودن انسان آغاز می کند. او در زمینه نیاز انسان به قانون, بحث را می کشاند به شارعی که براساس عنایت و توجّه وی, راهی برای مردم معیّن می شود,96 تا با سلوک در آن, حیات اجتماعی و اقتصادی انسان سامان یافته زمینه های رسیدن به خدا فراهم گردد.
شارع باید انسان باشد97 تا نوع انسان بتواند از او پیروی کند. وظیفه او, ارتقای انسان به مراتب معنوی است. او به این منظور عباداتی را برای مردم مقرّر می کند98 و انسانها را از این راه, از جایگاه حیوانی به منزلت فرشتگان سوق می دهد.99
شریعت ظاهر نبوّت و ولایت باطن آن است. نبی با ولایت خویش از عوالم غیب, حقایقی را به دست می آورد و آنها را در قالب شریعت به انسانها انتقال می دهد.100 شریعت دربرگیرنده کتاب, سنّت, احکام فقهی و اجماع علماست. نبوّت نسبت به شریعت همانند روح نسبت به تن است. سیاستی که فارغ از شریعت باشد, همانند جسدی است بی جان.101
شریعت هرچند قانون اداره انسان و جامعه در جهان مادی است, امّا با سیاست تفاوت دارد. افعال سیاسی جزئی و ناقص هستند و شریعت آنها را کمال می بخشد. شریعت برای متشرّع لازم است, ولی سیاست از سیاستمدار جداشدنی است.102
ملاّصدرا انسان کامل را شایسته ریاست جامعه می داند. انسان کامل, انسانی است که به مرتبه عقل بالفعل رسیده است و همه قوای او به غایت اعتدال است.103 او با قوّه حاسه و محرّکه خود مباشر سلطنت شده احکام الهی را جاری می کند و با دشمنان خدا محاربه نموده دشمن را از مدینه فاضله واپس می زند و با مشرکان و فاسقان از اهل مدینه جاهله, ظالمه و فاسقه به مقاتله می پردازد و آنان را وادار به پیروی از اوامر الهی می کند و با بهره گیری از قوّه خیال اندیش, مهیّای پذیرش خودِ جزئیّات و کلّیات به حکایتها در بیداری یا در خواب, از عقل فعّال باشد و با قوّه عاقله اش به همه معقولات مجهّز شود.104 ملاصدرا جمع انوار عقلی, نفسی و حسّی را فقط در شخص نبی ممکن می داند.
در فلسفه ملاصدرا, نبی بیش از آن که زمینی باشد, آسمانی است و بیش از آن که برای سامان دادن به حیات اجتماعی مردم برانگیخته شده باشد, برای بالا بردن روان برانگیخته شده است.
از برآیند خردورزی موزون در حوزه مبدأشناسی, معادشناسی و نبی شناسی است که (فلسفه دین) و حکمت ایمانی ملاّصدرا رخ برمی تابد و چهره کاوشگریهای وزین عقلی سرآمد خردورزان متألّه در حوزه دین, آفتابی می گردد.
نقل قول
