والدین؛ الگوی مسئولیت‌پذیری

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

کارکرد خانواده باید به گونه‌ای باشد که هر یک از افراد خانواده بتوانند از شرکت در امور خانوادگی، بیشترین رضایت را کسب کنند.

والدین باید برای خود مشخص کنند که مایلند کدام یک از انتظارات معقول و نگرش‌ها در خانواده های‌شان مورد تأکید قرار گیرد.

میزان رضایت و آسایشی که تمام افراد خانواده‌تان در خانه کسب می‌کنند، ملاک نهایی مؤفقیت شما محسوب می‌شود.

والدینی که غیر مسئولند، دیگران را مسبب مشکلات خویش می‌دانند، بازیچه دیگرانند، نمی‌توانند مسئولیت‌پذیری را به کودکان خویش بیاموزند. به این دلیل که کودکان زمان زیادی را برای مشاهده‌ی رفتار والدین صرف می‌کنند.

کودکان در رویارویی با رفتار والدین و واکنش‌های متقابل نکات بسیاری را در مسئولیت یاد می‌گیرند. کودک اولین کسی است که به بی‌ثباتی والدین پی می‌برد و بی‌ثباتی غالباً ناشی از فراموشی است. بی‌ثباتی با انعطاف‌پذیری (آگاهانه و تغییر روشها است, متفاوت است. طرز رفتار والدین با یکدیگر نوعی آموزش مسئولیت‌پذیری است.

زمانی که به کودک خود مسئولیتی سپردید نباید کودک خود را به اشتباه بیاندازید و یا این‌که از او مسئولیت را پس بگیرید.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

والدین به روش‌های مختلف مسئولیت را از کودک خود پس می‌گیرند:

هنگامی که کودک وظیفه‌اش را فراموش می‌کند به او یادآوری می‌کند.

کار او را شخصاً انجام می‌دهند؛ زیرا آسان‌تر است.

به القابی نظیر بی‌مهارت یا غیر مسئول که کودکان به خویش می‌دهند، تن در می‌دهند.

وظایف کودک را انجام می‌دهند تا کودکان آنان را دوست بدارند و دیگر آنان را آزرده‌خاطر نسازند.
گمان می‌کنند والدینی که همه رفتارهای کودکانشان را انجام می‌دهند و کارهای زیادی برای فرزندشان انجام می‌دهند، والدینی مسئول و شایسته هستند.

والدینی که مایلند مسئولیت‌پذیری را آموزش دهند والدینی پرطاقت و خشونتی درونی دارند، باید به کودکان خود فرصت دهند تا اشتباه کنند و از اشتباهات خود درس بگیرند. بسیار مهم است که والدین پس از آن که وظائف کودک را به وضوح به او تفهیم کردند. موارد مورد نیاز را در اختیارش قرار دهند و راه‌های انجام وظائف را یاد دادند. خود را کنار بکشند و به آنان اجازه دهند تا خود شخصاً واقعیت‌های انسانی مسئول شدن را تجربه کنند.

اگر انتظارات والدین از کودکان قاطع و صریح باشد، پیوسته بر حسب نتایج رفتار آنان واکنش نشان دهند، رفتار شایسته‌شان را با پاداشی تقویت کنند. به وعده‌های خویش وفا کنند، کودکان معتقد خواهند شد که مسئولیت‌پذیر بودن‌شان فضیلت محسوب می‌شود.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

​

تا چه حد می‌توان منطقاً از کودک انتظار داشت؟

تمام کودکان باید در خانواده عهده‌دار مسئولیتی باشند. والدین باید ترتیبی اتخاذ کنند که وظایف خانه بین همه تقسیم شود و بعضی از امور را که به مسئولیت‌پذیر شدن کودکان‌شان کمک می‌کند به او محول کنند.

بین کار و بازی تمام کودکان باید تعادل وجود داشته باشد. کودک باید زمانی را به کارهای محول شده به او اختصاص دهد و زمانی به سرگرمی‌های خویش.

پیچیدگی وظائف و سطح انتظاراتی که در مورد انجام وظائف از کودک داریم به موازات رشد او تغییر می‌کند.

والدین باید انتظارات خویش را در مورد مسئولیت‌های کودک در خانه، تعدیل کنند.

سازماندهی زمان، هم در منزل و هم در خارج از آن، قابلیت‌های کودک را برای انجام صحیح وظائفش افزایش می دهد.

مسئولیت‌پذیری و آموزش آن زمان خاصی ندارد و آموزش آن هر چه سریع‌تر شروع شود بهتر است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

چگونه مسئولیت را به کودکان خویش آموزش دهیم؟

ابعاد حس قدرت در کودک:
کودک برای برخورداری از عزت نفس زیاد به حس قدرت نیاز دارد

داشتن حس قدرت به این معنی است که کودک دارای منابع فرصت و قابلیت تأثیرگذاری بر شرایط زندگی خویش است. کودک باید فرصت این را داشته باشد که انتخاب کند و تصمیم بگیرد و کفایت‌های خویش را اعمال کند و نشان دهد. و وظایفی را که با توانایی های او مطابقت دارد به انجام برساند. و فرصتهایی را برای ابراز وجود و کفایت را برای کودکان مهیا کرد.

باید برای کودکان که می‌خواهیم حس قدرت را در آنان ایجاد کنیم، فرصت‌هایی را به وجود بیاوریم که توانایی‌ها و کفایت‌های‌شان را نشان دهند و برای این کار نیاز است که امکانات این امر را فراهم کنیم.

این امکانات برای تکامل مهارت‌ها، دانش و ارزش‌های خویش، به آن‌ها نیاز دارند. برخورداری از انواع بازی‌ها، کتاب‌ها، اسباب‌بازی‌ها، کاغذ نقاشی، حیوانات عروسکی، میکروسکوپ‌ها ... و برای این‌که کودکان مسئولیت‌های که والدین‌شان بر عهده‌ی آنان می‌گذارند، به انجام برسانند قابلیت آن را داشته باشند. به این معنی که باید طراحی مهارت‌هایی جسمانی باشند، ضرورت انجام مسئولیت‌ها را تشخیص دهند و پیامد ناشی از عمل نکردن به آن را نیز بدانند.

اگر کودکان اطمینان یابند که آنچه را که والدین از آن‌ها خواسته‌اند و نیز دلیل انجام آن را دقیقاً درک کنند با قدرت و کارآیی بیشتری و مطلوب‌تری از عهده‌ی آن کار بر می‌آیند.

پس سه عامل امکانات، فرصت و قابلیت باید وجود داشته باشد تا کودکان بتوانند به حس قدرت دست یابند.

به این معنی که در مورد فعالیت‌های‌شان تصمیم بگیرند.

کودکان را یاری کنید تا تصمیم بگیرند.

کودکان از راه تصمیم گرفتن و اجرای تصمیمات حس قدرت خویش را افزایش می‌دهند.