صفحه 2 از 2 نخستنخست 12
نمایش نتایج: از شماره 11 تا 16 , از مجموع 16

موضوع: مراتب تکامل نفس از دیدگاه ملاصدرا

  1. Top | #11

    عنوان کاربر
    مدیر ارشد انجمن
    تاریخ عضویت
    September 2009
    شماره عضویت
    11032
    نوشته
    15,873
    صلوات
    500
    دلنوشته
    1
    تقدیم به روح پاک شهیدان
    تشکر
    1,237
    مورد تشکر
    1,766 در 1,063
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض



    2-3- عقل نظری


    چنان­که بیان شد، نفس به اعتبار انفعالاتی که از عالم مجردات دارد، واجد قوه­ای به نام علامه بوده که به واسطه آن، کلیات را تصور و تصدیق می­کند و نیز به حق و باطل بودن معقولات معتقد می­شود (همان، 1382، 240). به عبارت دیگر همان طور که عقل عملی مسئول استنباط خیر و شر جزئیات است، عقل نظری نیز موظف به تصدیق و تکذیب کلیات و یا معرفت وجوب، امکان یا امتناع آنها می­باشد. عقل عملی همواره و در تمام افعال خویش محتاج به قوای بدنی است اما عقل نظری تنها در ابتدای امر و قبل از رسیدن به مراتب کمال، محتاج به بدن و همچنین محتاج به عقل عملی خواهد بود (همان، 241؛ 1354، 261). عقل نظری همچون عقل عملی دارای شدت و ضعف و مراتب مختلفی است که از دانی به عالی به آنها اشاره می­شود:
    الف- عقل هیولانی
    نفس در ابتدای خلقت، استعداد ادراک جمیع معقولات را دارد اما بالفعل از هر صورتی خالی است. عقل در این مرتبه، قوه محض است و جوهریت آن همچون هیولی، شبیه به عرض و حتی ضعیف­تر از آن است و به همین دلیل آن را «عقل هیولانی» نامیده­اند (همان، 1382، 243-242). معقولات نفس در این مرتبه، معقولات بالقوه بوده و نفس نیز بالقوه عاقل است و حتی علم وی به ذات خویش نیز بالقوه است (همان، 1354، 262).

    امضاء


  2. آیه های انتظار

    آیه های انتظار


    لیست موضوعات تصادفی این انجمن

     

  3. Top | #12

    عنوان کاربر
    مدیر ارشد انجمن
    تاریخ عضویت
    September 2009
    شماره عضویت
    11032
    نوشته
    15,873
    صلوات
    500
    دلنوشته
    1
    تقدیم به روح پاک شهیدان
    تشکر
    1,237
    مورد تشکر
    1,766 در 1,063
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض



    ب- عقل بالملکه


    هرگاه نفس بتواند معقولات اولیه را بالفعل تعقل کند، از مرتبه عقل هیولانی گذر کرده و به مرتبة عقل بالملکه وارد شده است. در بیان ملاصدرا معقولات اولیه، همان اولیات، تجربیات، متواترات و مقبولات[1] هستند و تمام مردم در ادراک این امور مشترکند. انسان به طور طبیعی با حصول صورت­های اولیه برای خویش، به تأمل و اندیشه در این معقولات مشغول می­شود. این اشتغال فکری شوق کشف معقولات دیگری را که در نزد وی حاضر نیستند، ایجاد می­کند و ادراک صورت­های معقول دیگر را در پی دارد. از آن جهت که این صورت­های معقول، اولین کمالاتی هستند که نفس از آن جهت که بالقوه است، واجد شده است، آن را عقل بالملکه نامیده­اند (همان، 1382، 246؛ 1363، 512).
    امضاء

  4. Top | #13

    عنوان کاربر
    مدیر ارشد انجمن
    تاریخ عضویت
    September 2009
    شماره عضویت
    11032
    نوشته
    15,873
    صلوات
    500
    دلنوشته
    1
    تقدیم به روح پاک شهیدان
    تشکر
    1,237
    مورد تشکر
    1,766 در 1,063
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض

    ج- عقل بالفعل


    با تأمل و اندیشه­ای که در مرتبه عقل بالملکه برای نفس ایجاد می­شود و با استعمال تعاریف و براهین و همراهی تأییدات الهی، نفس به حدی از کمالات عقلی می­رسد که حیات عقلی او بالفعل می­شود و هرگاه اراده نماید بدون آن­که نیازی به تفکر و اندیشه باشد، معقولات مکتسبه را به صورت بالفعل مشاهده می­کند و به همین جهت است که این مرتبه را «عقل بالفعل» نامیده­اند. در این مرتبه، نفس به حدی از تکامل حقیقی می­رسد که دیگر نیازی به ماده و تعلقات جسمانی ندارد. این بی­نیازی به علت آن است که صاحب حیات عقلی از جمله مجرد از ماده و امکانات مادی گشته، به بقاء ابدی می­رسد (همان، 1382، 247-246).
    هرگاه عقل به این مرتبه نائل شود، حیات نفس، شامل حیات همه اشیاء مادون می­شود به طوری که باطن و ملکوت تمام این اشیاء، در اختیار و تدبیر نفس قرار می­گیرد. در این زندگی عقلی، هرآنچه متعلق ادراک قرار می­گیرد، در ذات نیز مستقر می­شود و عالم نفس، عالمی از مدرکات خواهد بود؛ بنابراین نفس این قابلیت را دارد که تمام موجودات، جزئی از ذات وی شده و در عالم مدرکات او جای گیرند و وی قدرتی یابد که در تمام موجودات تصرف نماید و در نتیجه غایت و مقصود آفرینش شود (همان، 1981، ج8، 132-131؛ 1382، 290).
    امضاء

  5. Top | #14

    عنوان کاربر
    مدیر ارشد انجمن
    تاریخ عضویت
    September 2009
    شماره عضویت
    11032
    نوشته
    15,873
    صلوات
    500
    دلنوشته
    1
    تقدیم به روح پاک شهیدان
    تشکر
    1,237
    مورد تشکر
    1,766 در 1,063
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض

    د- عقل بالمستفاد


    در مرتبه عقل بالفعل محصولات عقلی نفس، بالفعل در ذات نفس حاضرند و نفس هرگاه عقل بالفعل اراده کند، می­تواند معقولات را در ذات خود مشاهده نماید بدون آن­که به امری دیگر نیازمند باشد. هرگاه عقل بالفعل، از طریق اتصال به مبدأ فعّال و اتحاد با عقل کلی، معقولات خود را مشاهده نماید - و نه از طریق مشاهده صور معقولی که در ذات دارد - به مرتبه «عقل بالمستفاد» رسیده است؛ لذا ملاصدرا اشاره می­کند که عقل بالمستفاد، عقل بالفعلی است که در مشاهده معقولات، از امری خارج از ذات، یعنی عقل فعال، استفاده می­کند و به همین جهت است که آن را عقل بالمستفاد می­خوانند (همان، 1382، 248؛ 1354، 273).
    ملاصدرا در وصف عقل فعال می­گوید: عقل فعال یا فرشته الهی یا روح القدس نزد عرفا به گونه­ای رمزوار، «عنقاء» (سیمرغ) نامیده می­شود. او پرنده­ای قدسی است که ندایش خفتگان خواب غفلت را بیدار می­کند. هرکس در پناه آن قرار گیرد، اگر در آتش رود، نمی­سوزد. استکمال تمام خلایق با انواع کمالاتشان و نیز رسیدن سالک به حاجاتش با یاری این پرنده قدسی است (همان، 1918، ج9، 144).
    در نگاه صدرالدین هدف نهایی و مقصود غایی ایجاد عالم جسمانی و کائنات حسی، خلقت انسان است و مقصود غایی خلقت انسان، رسیدن به مرتبه عقل بالمستفاد، یعنی وصول به شعور معقولات، اتصال به ملأ اعلی و اتحاد با مفارقات است (همان، 1382، 248؛ 1354، 273). بنابراین کمال مخصوص نفس ناطقه، اتحاد با عقل فعال است که در پی آن تمام نظام هستی و خیرات افاضه شده از باری تعالی، همگی در نفس نقش می­بندند و عالم نفس، عالم عقلی و جهان علمی می­گردد (همان، 1382، 296).
    نکته دیگر قابل بررسی پیرامون عقل فعال این است که او چگونه می­تواند هم فاعل نفس در ابتدای وجود باشد و هم غایت آن و یا هم متقدم بر نفس باشد و هم متأخر از آن. ملاصدرا در پاسخ به این سؤال، مخاطب را به این خصوصیت باری تعالی ارجاع می­دهد که او هم اول است و هم آخر؛ چرا که وحدت خداوند، غیر از وحدت­هایی است که با تکرار خود تعدد می­یابند. وحدت او دومی ندارد بلکه احدیتی است که جامع تمام کثرت­ها و ساری در جمیع وحدت­هاست. وحدت عقل فعال و صور مفارق الهی همانند وحدت باری تعالی است. عقول فعال، وسائط صدور اشیاء از حق تعالی و وسایل بازگشت موجودات به سوی او هستند؛ لذا اولیت عقل فعال، به سبب اولیت باری و آخریت آنها، به واسطه آخریت اوست. آنها به وجود او موجودند و نه به ایجاد او؛ همچنان که به بقاء باری، باقی­اند و نه به ابقاء او؛ در حقیقت آنها به منزله اشعه نور رب هستند (همان، 1981، ج9، 141-140).
    امضاء

  6. Top | #15

    عنوان کاربر
    مدیر ارشد انجمن
    تاریخ عضویت
    September 2009
    شماره عضویت
    11032
    نوشته
    15,873
    صلوات
    500
    دلنوشته
    1
    تقدیم به روح پاک شهیدان
    تشکر
    1,237
    مورد تشکر
    1,766 در 1,063
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض

    نتیجه


    ملاصدرا به تناسب بحث­های مختلف، برای نفس مراتب متعددی را مطرح کرده است لکن عمده آنها تحت دو حیثیت کلی قابل جمع­اند، چرا که وی کمال نفس را هم در شدت وجودی و هم در قوت مدرکات آن می­داند؛ لذا در یک نگاه کلی، از حیث نخست، نفس می­تواند به تمام مراتب امکانی وجود، از هیولی تا عالی­ترین وجودهای ممکن دست یابد. بر همین مبنا وی مراتب نفس را به نفس نباتی، نفس حیوانی، انسان نفسانی و انسان مَلکی یا شیطانی تقسیم می­کند. نفس در مرتبه نباتی، یک نبات بالفعل است و سرانجام در انسان مَلکی، فرشته­ای بالفعل و یا در انسان شیطانی، اهریمنی دیو صفت می­گردد. با توجه به توضیحاتی که ملاصدرا در مورد نفس نباتی و حیوانی در مراتب نخست ارائه کرده است، می­توان این دو مرتبه را در تمام انسان­ها به طور مشترک حاضر دانست.
    صدرالمتألهین از حیث مراتب مدرکات نفس، مراتب دیگری را برای نفس برمی­شمارد. وی براساس ادراک مخلوقات در عوالم سه­گانة طبیعت، مثال و مجردات، نفس را دارای سه مرتبه کلی دانسته است. انسان اول، انسان طبیعی؛ انسان ثانی، انسان نفسانی و انسان ثالث، انسان عقلانی است. انسان طبیعی با استخدام ابزار جسمانی قادر به ادراک محسوسات و انس با طبیعت می­گردد. انسان طبیعی در آخرت در زمرة اصحاب شمال است و معذب به عذاب جهیم می باشد، چرا که از طبیعت مأنوس خود، در حالی جدا گشته است که هنوز دلبستگی به آن در او باقی بوده است.
    در انسان ثانی، تعلقات جسمانی کاهش می­یابد و حواس متفرق ظاهری، در حس مشترک به وحدت می­رسند و نفس، مدرک مخیلات گشته، وجود مثالی می­یابد و قادر به ادراک صور غیبی مثالی می­شود. اینان مقلدان علماء و زاهدانی­اند که از لذات دنیوی دست کشیده و به صفات الهی منور شده­اند، هرچند که هنوز در حجاب خویشتن اسیرند. چنین نفوسی در آخرت از جمله اصحاب یمین­اند و در بهشت صالحان قرار خواهند یافت. تنها قلیلی از انسان­ها می­توانند به مرتبه سوم برسند و بالفعل مدرک معقولات و فانی در وجود حق شوند. اینان اهل ملکوتند و در آخرت در جمع سابقون و مقربون الهی خواهند بود.
    از نظر ملاصدرا هرگاه نفس به مرتبة انسان معقول نائل شود، واجد قوای عقل عملی و عقل نظری می­گردد و با استخدام آنها مراتب مختلفی می­یابد. وی برای نفس عمّاله چهار مرتبه کلی (تهذیب ظاهر، تهذیب باطن، آراستن نفس به صورت­های قدسی و رفع حجاب منیت) و برای نفس علّامه نیز چهار درجه (عقل هیولانی، عقل بالملکه، عقل بالفعل و عقل بالمستفاد) برشمرده است. در نهایت می­توان گفت: نفس دارای مراتبی نامتناهی است که ملاصدرا تنها از جهاتی خاص به بیان این مراتب پرداخته است و مراتب نفس محدود به این موراد نیست.


    [1] - اولیات مثل «کل بزرگتر از جزء است»؛ تجربیات مثل «زمین سنگین است»؛ متواترات مثل «دریا موجود است» و مقبولات مثل «دروغ زشت است».
    امضاء

  7. Top | #16

    عنوان کاربر
    مدیر ارشد انجمن
    تاریخ عضویت
    September 2009
    شماره عضویت
    11032
    نوشته
    15,873
    صلوات
    500
    دلنوشته
    1
    تقدیم به روح پاک شهیدان
    تشکر
    1,237
    مورد تشکر
    1,766 در 1,063
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض

    مراجع


    - الشیرازی، صدرالدین محمد، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، چ3، بیروت، دار احیاء التراث، 1981م.
    - ، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح سید مصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1382.
    - ، العرشیة، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران: مولی، 1361.
    - ، المبداء والمعاد، تهران: انجمن فلسفه ایران، 1354.
    - ،مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی، 1363.
    - خواجوی، محمد، ترجمه اسفار، تهران: مولی،1380.
    - مصلح، جواد، ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیة، چ4، تهران: سروش، 1385.
    - اردکانی، احمدبن محمدالحسین، ترجمه مبدأ و معاد، تهران: نشردانشگاهی، 1362.

    امضاء

صفحه 2 از 2 نخستنخست 12

اطلاعات موضوع

کاربرانی که در حال مشاهده این موضوع هستند

در حال حاضر 1 کاربر در حال مشاهده این موضوع است. (0 کاربران و 1 مهمان ها)

کلمات کلیدی این موضوع

مجوز های ارسال و ویرایش

  • شما نمیتوانید موضوع جدیدی ارسال کنید
  • شما امکان ارسال پاسخ را ندارید
  • شما نمیتوانید فایل پیوست کنید.
  • شما نمیتوانید پست های خود را ویرایش کنید
  •  
© تمامی حقوق از جمله طراحی قالب برای سایت آیه های انتظار محفوظ می باشد © طراحی و ویرایش Masoomi