فواید دعا
گفته شد که خداوند حکیم بر خلاف مقتضای حکمت، عمل نمی کند و وسایلی نظیر دعا نیز نمی توانند حکمتش را تغییر بدهند، با این دو مقدمه، ممکن است کسی گمان کند که آنچه بنده از خدا طلب می کند از دو حال خارج نیست:
- یا مصلحتی ندارد که خداوند آن را انجام نخواهد داد.
- یا مصلحت دارد که حتماً انجام خواهد داد اگر چه بنده آن را تقاضا نکند.
پس دعا در این میان چه نقشی دارد؟
در پاسخ باید گفت که تاثیر دعا بسیار است: منجمله:
الف ممکن است آنچه مصلحت گردیده و ذات اقدس الهی آن را انجام خواهد داد، بعد از دعا مصلحت شده باشد، یعنی اگر بنده آن را طلب کند، فعلش مصلحت خواهد داشت در غیر این صورت خیر، پس تا نخواهی انجام نخواهد شد. به همین معنا اشاره دارد سخن امام صادق علیه السلام به میسر بن عبد العزیز.
30- یا میسر، ادع الله و لا تقل ان الامر قد فرغ منه ان عند الله منزله لا تنال الا بالمساله و لو ان عبدا سد فاه و لم یسال لم یعط شیئاً فاسال تعط. یا میسر انه لیس یقرع باب الا یوشک ان یفتح لصاحبه
یعنی: ای میسر! خدا را بخوان و نگو فرمان حق صادر شده( و طلب، فایده ای ندارد)؛ چون نزد خداوند متعال، درجه و منزلتی هست که انسان بدون درخواست، به آن نمی رسد. اگر بنده دهانش را ببندد و از او چیزی نخواهد، هیچ به او داده نخواهد شد، پس از خدا بخواه تا به تو بدهد. ای میسر! هیچ در کوبیده شده ای نیست مگر آنکه بزودی باز خواهد شد.
عمرو بن جمیع نیز از آن حضرت روایت کرده که فرمود:
31- من لم یسال الله من فضله افتقر
یعنی: کسی که از فضل و عنایت ویژه حق، درخواست نکند فقیر می ماند.
و از علی علیه السلام روایت شده است که فرمود:
32-ما کان الله لیفتح باب الدعاء و یغلق عنه باب الاجابه
یعنی: مبادا بپنداری که خداوند متعال، در دعا را گشوده ولی در اجابت را بسته است.
و نیز فرمود:
33- من اعطی الدعاء لم یحرم الا جابه.
یعنی: اگر خداوند سبحان به کسی توفیق دعا بدهد، او را از اجابت محروم نخواهد ساخت.
ب- دعا خودش ذاتاً عبادت است و مطلوب حق می باشد که بندگان از این طریق، خشوع و فقر خود را ابراز می دارند چنانچه فرمود:
و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون(25)
یعنی: جنها و انسانها را خلق نکردم مگر اینکه بنده من باشند( یعنی کمال این دو موجود در این است که بندگان مرا بکنند.)
عبادت در لغت به معنای ذلت است و در اصطلاح، بهترین و زیباترین مظهر تذلل و خشوع در برابر معبود می باشد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم فرمود:
الدعاء مخ العباده(26)
یعنی: دعا جان و مغز عبادت است.
از جمله مواعظه خداوند متعال به حضرت عیسی علیه السلام این است که فرمود:
یا عیسی، اذل لی قلبک و اکثر ذکری فی الخلوات و اعلم ان سروری ان تبصبص الی و کن فی ذلک حیاً ولا تکن میتاً(27)
یعنی: ای عیسی قلبت را در برابر من خوار و ذلیل کن و مرا در خلوتها زیاد به یاد بیاور و بدان که خوشحالی من در این است که با بیم و امید به سوی من بیایی اما مبادا با قلبی مرده چنین کنی، بلکه باید قلبت زنده و با نشاط باشد.
ج روایت شده که:
34- دعاء المومن یضاف الی عمله و یثاب علیه فی الاخره کما یثاب علی عمله
یعنی: دعای مومن موجب اضافه شدن اعمال نیک و پاداش بردن در قیامت می شود، همچنانکه به سایر کارهای حسنه اش ثواب و پاداش می دهند.
د می دانیم که اگر دعا مطابق مصلحت باشد و مصلحت هم در تعجیل، حتماً تعجیل خواهد شد، و اگر مصلحت در تاخیر باشد، اجابت، تاخیر می شود.
در این صورت، فایده دعا این است که هم حاجتش انجام می پذیرد و هم برای صبرش، ثواب می برد. اما اگر اصلاً مصلحت نداشته باشد، بلکه دارای مفسده باشد، در این حال، خود دعا کردنش ثواب دارد و حتی ممکن است موجب دفع ناگواریها از او بشود. دلیل ما روایت ابو سعید خدری از پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم - است که فرمود:
35- ما من مومن دعا الله سبحانه و تعالی دعوه لیس فیها قطیعه رحم ولا اثم الا اعطاه الله بها احدی خصال ثلاث: اما ان یعجل دعوته، و اما ان یوخر له، و اما ان یدفع عنه من السوء. مثلها، قالوا: یا رسول، الله اذن نکثر، قال: الله اکثر. و فی روایه انس بن مالک: اکثر واطنب ثلاث مرات-
یعنی: اگر مومنی خدا سبحان را بخواند و از او اختلاف خانوادگی یا کار گناه را طلب نکند، خداوند متعال یکی از سه خصلت زیر را به او عطا خواهد فرمود:
- یا در بر آوردن دعایش تعجیل می کند.
- یا بر آوردن را به تاخیر می اندازد.
- و یا یک بدی به میزان آنچه طلب کرده را از او دفع می نماید.
اصحاب گفتند: یا رسول الله پس دعایمان را زیاد کنیم.
فرمود: خدا بیشتر اجابت می کند و در روایت انس ابن مالک آمده که حضرت سه مرتبه فرمود: خدا بیشتر اجابت می کند.
و نیز از امیر المؤمنین علیه السلام نقل است که فرمود:
36- ربما اخرت عن العبد اجابه الدعاء لیکون اعظم لاجر السائل و اجزل لعطاء الامل
یعنی: گاهی اوقات خداوند متعال اجابت دعا را به تاخیر می اندازد تا هم اجر عظیمتری بدهد و هم عطای بیشتری ببخشد.
ه گاهی اوقات، تاخیر اجابت به خاطر مقام و منزلت رفیع بنده نزد خداوند متعال است، چون شنیدن صدای بنده اش را دوست دارد. در این رابطه جابر بن عبد الله انصاری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده که فرمود:
37- ان العبد لیدعو الله و هو یحبه فیقول لجبرئیل اقض لعبدی هذا حاجته و اخرها فانی احب ان لا ازال اسمع صوته و ان العبد لیدعو الله عزوجل و هر یبعضه فیقول: یا جبرئیل، اقض لعبدی هذا حاجته و عجلها فانی اکره ان اسمع صوته
یعنی: اگر بنده ای که محبوب خداست دعا کند، ذات اقدس اله به جبرئیل می گوید حاجت بنده ام را بدهید ولی آن را به تاخیر بیندازند، چون من دوست دارم همیشه صدایش را بشنوم. و اگر بنده مغضوب حق دعا کند خداوند متعال به جبرئیل می گوید: ای جبرئیل! حاجت این بنده ام را بده و در دانش عجله کن، چون من خوش ندارم صدایش را بشنوم.