پندهای حکیمانه استاد علامه حسن زاده آملی

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

100- شگفتا از این کس!


الهی! در شگفتم از کسی که غصه خودش را نمی خورد و غصه روزی اش را می خورد. (106)


101- اقسام توبه


توبه بر سه قسم باشد:
یکی توبه بندگان که آن توبه از ترک طاعت و فعل قبیح است؛ و دیگر توبه خاص اهل ورع که توبه از ترک مندوب است؛ و سه دیگر توبه اخص من الخاص که توبه است از التفات به غیر خدا و این توبه، مخصوص اهل ولایت باشد که غالباً در مرتبه حضورند.
و توبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اولیای خدا از این قبیل بوده است که او خود فرمود: گاه دلم را کدورتی عارض می شود، و من به راستی که از خدای، هر روز هفتاد بار آمرزش می طلبم. (107)


102- برتری عالم بر عابد


سعدی در گلستان نقل می کند که جوانی مدت ها به دنبال خانقاه (108) بود، عاقبت پس از مدتی به مدرسه آمد و تا تحصیل علم کند، علت را پرسیدند.
گفت: عابد فقط گلیم خویش را از آب می کشد، عالم انقاذ (109) غریق می کند.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

103- بزرگی گناه صغیره

الهی! اگر تا قیامت برای یک صغیره استغفار کنم، از شرمندگی تقصیر بندگی به در نخواهم شد. (110)



104- توبه قبل مرگ

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در انتهای خطبه ای - چنان که در کتاب من لایحضره الفقیه صدوق آمده است - می فرماید:
کسی که پیش از یک سال به مرگش، توبه کند، خدای توبه اش پذیرد.
سپس فرمود: یک سال، بسیار است؛ پس چنانچه پیش از یک ماه به مرگش توبه کند، خدای توبه اش پذیرد.
سپس فرمود: یک ماه، بسیار باشد؛ پس چنانچه یک روز به مرگش، توبه کند، خدای توبه اش پذیرد.
سپس فرمود: یک ساعت نیز بسیار است، پس اگر پیش از آن که نفسش بدین جا رسد و به گلوی مبارکش اشارت فرمود: توبه کند، خدای توبه اش پذیرد. (111)



105- شرم از استغفار

الهی! سخن در عفو و رحمتت نیست، گیرم که تو ببخشایم، من از شرمندگی چه کنم، تو خود گواهی که از استغفار شرم دارم. (112)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

106- غیبت گناه بزرگ

از جابر نقل است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: از غیبت برحذر باشید؛ چه غیبت بدتر از زناست.
سپس فرمود: مردی که زنا کند و پس از آن توبه نماید، خدایش آمرزد، لیک غیبت کننده را تا غیبت شده نبخشاید نیامرزد.

107- زملک تا ملکوتت حجاب بر دارند

روزی یکی از شاگردان عیسی پیامبر (ع) را گفت: ای معلم! پدرم مرد، اجازه فرما که برای کفن و دفن او بروم.
عیسی (ع) فرمود: تو زنده ای از پی مرده مرو، مرده را بگذار تا مردگان بردارند.
تا از سر جمیع خلق نگذری - پیش خدا نمی توانی بروی
انبیاء مردم را به سوی خود؛ یعنی به مقامی که بودند دعوت کردند و آنان را به پایه خود می خواندند، پس اگر احدی از مردم دعوت شان را لبیک بگویند و به مقاماتی بسیار منیع نایل شوند که طایفه ای از کارهای انبیاء به اذن الله تعالی از آنان بروز کند چه باک. (113)

108- مهربان ترین مهربانان

آقا بداند که هر کس در سلوک الی الله تکاسل ورزد، ستمی بر خود روا داشته است که کم ترین آه حسرتش، برترین زبانه آتش دوزخ است.
اگر آقا بیدار شد باید به فکر درمان دردهایش باشد که وقتی نمانده است و ابد در پیش است، شست و شو لازم است و گفت و گو می باید.
هیچ کس جز خداوند ارحم الراحمین و اولیا وی به آقا مهربان تر از خود آقا به آقا نیست. (114)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

109- درد دنیا زدگی

آقای عزیز! پیر و جوان روزگار ما شکار دنیا شده اند؛ یعنی دنیا زده اند ظهر الفساد فی البر و البحر
جوان گوید تا پیر شوم، پیر هم که سرمایه به رایگان از کف داده است در جوانی کاری نکرده است و در پیری هم از او کاری نیاید که پیر است گر چه شیر بود. خود را باش. (115)

110- گفتن لا اله الا الله با اخلاص

همچنین زید بن ارقم، از پیامبر - و نیز از امام صادق علیه السلام - روایت می کند که فرمود: هر کس لا اله الا الله را با اخلاص بگوید، وارد بهشت شود، و اخلاص آن است که لا اله الا الله او را از محرمات خداوند عزوجل باز دارد.
و ذکر، خروج از یاد و ذکر ماسوی الله است، به واسطه فراموش نمودن غیر او.
کلمه لا اله الا الله ذکری است مرکب از نفی و اثبات، با نفی، مواد فاسدی که از آنها مرض قلب و قیود روح متولد می شود، زایل می گردد و با اثبات الا الله صحت و سلامتی قلب از رذایل اخلاقی حاصل می شود. (116)

111- زایل شدن شیرینی

فیض کاشانی در کتاب وافی در توضیح این حدیث می گوید:
مراد آن است که گناه، همواره بر قلب تأثیر نهاده، حلاوت و صفای آن را زایل می کند تا این که آن رویش را که به سوی حق و آخرت است، به سوی باطل و دنیا مایل گرداند. بنابراین، حقیقت توبه، عبارت است از بریدن نفس از تعلق به ماده و نفی علاقه و گرایش به عالم اجسام؛ به طوری که این عمل برایش ملکه گردد، و به سرای تطهیر و همراهی با قدسیان وصول یابد. و بدین سان، ورطه حجاب و بعد، به سبب التفات به معقولات و تعلق به مجردات، به کنار رود؛ چه دوری از یکی از این دو روی، نزدیکی به روی دیگر است، و از این رو، حضرت صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: دنیا و آخرت چون دو کفه ترازویند که هر کدام سنگینی یابد، دیگری سبک شود. و کسی از اهل حکمت گفته است: آنها چون دو هوویند که انس یافتن با هر کدام، موجب بیزاری از دیگری است! و بالجمله، امور دنیوی و تعلق بدان، موجب حرمان و مانع از تعلق به امور اخروی است و به قدری که از هر یک دوری حاصل شود، دیگری نزدیک گردد و حضرت صلی الله علیه و آله و سلم از این جمله تعبیر فرمود که: دنیا رأس هر گناهی است. (117)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

112- چهار خصلت مانع هلاکت است

در کافی است که فضیل بن عثمان مرادی گوید از ابوعبدالله، امام صادق علیه السلام شنیده است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: چهار خصلت است که در هر که باشد در وقت ورود به بارگاه خداوند، پس از آن دیگر او را هلاکتی نیست جز آنکه شایسته هلاکت باشد و آن عبارت است از این که بنده همت به کاری نیک بندد که آن را به انجام رساند. چنانچه آن را به انجام نرساند، خدای برایش (به سبب نیت نیکش) حسنه ای بنویسد، و چنانچه آن را انجام دهد، خدای برایش ده حسنه بنویسد، و چنانچه همت به کاری زشت بندد که آن را به انجام رساند؛ پس چنانچه آن را به انجام نرساند، چیزی بر او نوشته نشود، و اگر آن را انجام دهد، هفت ساعت بدو مهلت داده شده، فرشته کاتب حسنات، کاتب سیئات را که بر جانب چپ است گوید: شتاب مکن که شاید عمل زشتش را به عملی نیک دنبال کند که آن را پاک سازد؛ چه خدای عزوجل فرماید: (ان الحسنات یذهبن السیئات) (118) و یا بخشش طلبد؛ پس اگر گوید: استغفر الله الذی لا اله الا هو، عالم الغیب و الشهادة العزیز الحکیم الغفور الرحیم ذو الجلال و الاکرام و اتوب الیه ، چیزی بر او نوشته نشود.
چنانچه هفت ساعت بگذرد و نه حسنه ای انجام دهد و نه آمرزش طلبد، کاتب حسنات، کاتب سیئات را گوید: بنویس گناه را بر این نگون بخت محروم!



113- برترین جهاد

در کتاب اربعین علامه بهاء الدین عاملی قدس سره از حضرت امیر مؤمنان علیه السلام روایت است که فرمود:
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم گروهی از سپاهیان خویش را (به جهاد) اعزام داشت. چون باز گشتند، فرمود: مرحبا به قومی که جهاد اصغر را به انجام رسانیدند و جهاد اکبر بر عهده شان باقی است.
پرسیدند: ای رسول خدا! جهاد اکبر چیست؟
فرمود: جهاد با نفس. سپس فرمود: برترین جهاد آن است که شخص با نفس خویش که میان دو پهلوی اوست، به جهاد برخیزد.



114- خودبینی حجاب راه

شیخ سعدالدین حموی سوار بود و به رودخانه ای رسید و اسب از آب نمی گذشت، امر کردند که آب را تیره ساختند و به گل آلوده کردند و اسب در حال بگذشت فرمود: تا خود را می دید از این وادی عبور نمی توانست کرد! (119)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

115- توصیه های همنشینی

رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
از علماء بپرس و با حکماء آمیزش داشته باش، و با کبراء همنشین باش!
مراد از علماء بأمر الله است، و حکماء عالم بالله، و کبراء عامل به هر دو. (120)



116- نیکوکاری کن!

شنیدم که ابو جعفر علیه السلام فرمود: ای ابا نعمان! مردم تو را فریب ندهند و از نفست غافل نکنند؛ هر چه به تو رسد همراه تو خواهد بود نه همراه آنان. روزت را به بیهودگی سپری مکن؛ چه همراه تو کسانی هستند که عمل تو را ثبت می نمایند. پس نیکوکاری کن که هیچ چیزی را به جستجو و طلب نمی بینم که از عمل نیک، که گناه پیش را از میان می برد، بهتر باشد.



117- اخلاص در عمل

منقول است که مرحوم حاجی سبزواری (رضوان الله علیه) برای عبادت بیماری می رفت و عده ای هم با او بودند. نزدیک منزل بیمار که رسید، برگشت و نرفت.
اطرافیان پرسیدند: آقا چرا تا این جا آمدید و حالا بر می گردید؟
آقا جواب داد: که خطوری به قلبم کرد که بیمار وقتی مرا ببیند، از من خوشش خواهد آمد و می گوید که سبزواری، چه انسان والا و بزرگی است که به عبادت من بیمار آمده است. حالا بر می گردم تا هنگامی که اخلاص اولیه را بیابم و تنها برای خدا به عبادت بیمار بیایم. (121)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

118- همنشین در عمل

صلوة مناجات است پس صلوة ذکر حق است و کسی که ذکر حق کند همنشین حق است و حق همنشین اوست، و کسی که جلیس ذاکر خود است او را می بیند والا او نیست. لذا امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: لم اعبد رباً لم أره، من خدایی را که نمی بینم عبادت و پرستش نمی کنم.

119- دعا توشه سالکان

دعا، توشه سالکان حرم کبریای لایزال، و شعار عاشقان قبله جمال، و دثار عارفان کعبه جلال است.

120- مصدر همه امور خداست

خضرت ابراهیم خلیل الرحمن می فرماید:
الذی خلقنی فهو یهدین و الذی هو یطعمنی و یشفین و اذا مرضت فهو یسفین و الذی یمیتنی ثم یحیین ؛ (122)
آن که مرا بیافریده سپس راهنمایی می کند، و آن که به من طعام می دهد و مرا سیراب می سازد، و چون بیمار شوم شفایم می بخشد و آن که مرا می میراند و سپس زنده می کند.
بیماری را به خود نسبت می دهد و شفا و هدایت و اطعام و سقی را و اماته و احیا را به حق سبحانه.

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

121- خدایا بیامرز گناهانی را که...

در دعای کمیل آمده است:
اللهم اغفر لی الذنوب التی تهتک العصم، اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل النقم، اللهم اغفر لی التی تغیر النعم، اللهم اغفر لی الذنوب التی تحبس الدعاء، اللهم اغفر لی الذنوب التی تنزل البلاء ؛ (123)
خدایا! بیامرز مرا از گناهانی که پرده های عصمت را می درد.
خدایا! بیامرز مرا از گناهانی که عقوبت ها را نازل می کند.
خدایا! بیامرز مرا از گناهانی که نعمت ها را می برد.
خدایا! بیامرز از گناهانی که دعا را حبس می کند. خدایا! بیامرز مرا از گناهانی که بلاء را فرود می آورد.

122- بهترین حجت رسالت


قرآن کریم، خود بهترین حجت بر رسالت خاتم انبیاء محمد مصطفی صلی الله علیه و آله و سلم است. (124)



123- عملی در تهذیب نفس

شایسته است بر تو که از معاشرت های خالی از تعلیم با مردم بکاهی، و ویژه با ثروتمندان و مترفین و دنیا خواهان، باید آنچه را که آخرت را از یاد تو می برد و میل و رغبت به دنیا را در تو ایجاد می کند، رها کنی، و با صالحان و پارسایان و اهل عبادت همراه گردی؛ زیرا این عمل به طور کلی در تهذیب نفس مؤثر است. (125)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

124- آخرین شفاعت

الهی! یقینم را زیاد گردان و اضطرابم را به اطمینان مبدل کن و آنی را در آخر خواهی کنی در اول کن، که شفاعت آخرین از آن ارحم الراحمین است. (126)



125- توبه از گناه غیبت


درباره توبه از گناه غیبت باید گفت: اگر شخص مغتاب، از غیبت با خبر گشته، بایستی شخص مرتکب گناه غیبت، از او عذر خواسته، حلالیت بطلبد؛ چه به واسطه غیبتش او را دلگیر و ناراحت نموده است؛ پس بایستی به عذر و پشیمانی، خطای خود را جبران کند.
در صورتی که شخص مغتاب، از غیبت آگاه نگشته است، عذر خواهی و طلب حلالیت لازم نیست؛ زیرا او را از غیبت انجام شده، غم و دردی وارد نشده است. لیک در این قسم و هم در قسم پیش، اظهار پشیمانی به درگاه خدای تعالی - از نافرمانی و تخلفی که از نهی او نموده - لازم است؛ چنانکه بایستی بر عدم تکرار گناه نیز عزم جزم نماید. آنچه بیان گشت اعتقاد فرقه حقه امامیه درباره گناه غیبت است. (127)


126- عاشق نگرید چه کند؟!


دل خوش بودم که گاهی گریه سوزناک داشتم و دانه های اشک آتشین می ریختم، ولی این فیض هم از من بریده شد که بیم زوال بصر است و امور مهمی که در آنها امتثال فرمان تو است در نظر؛ ولی بارالها! عاشق نگرید چ کند و بنده فرمان نبرد چه کند. (128)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

127- حقیقت ذکر

عارف حسین خوارزمی گوید: بدان که حقیقت ذکر عبارت است از تجلی حق مر ذات خود را به ذات خود از حیثیت اسم متکلم از برای اظهار صفات کمالیه و کشف نعوت جلالیه و جمالیه، هم در مقام جمع و هم در مقام تفصیل، چنانکه گواهی داد از برای ذات خود هم به ذات خود که شهد الله أنه لا اله الا هو و این حقیقت را مراتب است:
أعلی و أولاش (اولایش) آن است که متحقق شود از حق در مقام جمع از ذکر او سبحانه نفس خود به اسم متکلم به حمد و ثنا بر نفس خویش.
دوم ذکر ملائکه مقربین که آن تحمید، ارواح و تسبیح ایشان است پروردگار خود را.
و سیوم ذکر ملائکه سماویه و نفوس ناطفه مجرده است.
و چهارم ذکر ملائکه ارضیه و نفوس منطبعه به حسب طبقاتش.
و پنجم ذکر ابدان است و آنچه در وی است از اعضاء. و هر یکی از ذاکر پروردگار خویش است به لسانی که بدو اختصاص دارد، چنانکه شیخ بدین معنی اشاره می کند که فان ذکر الله سار فی جمیع العبد یعنی ذکر باری، ساری در جمی عبد است. یعنی در روح و قلب و نفس و قوای روحانیه و جسمانیه، اوست بل در جمیع اجزایش. و این سریان نتیجه سریان هویت الیهه ذاکره مر نفس خود را به نفس خود است - انتهی.
این ذکر ساری در جمیع عبد، ساری در جمیع موجودات است؛ زیرا بقای موجودات به هویت الهیه است که در همه ساری است؛ بلکه موجودات جز شئون نوری و آیات اسمایی این هویت نیستند که هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن لذا هر جا که این هویت است عین حیات و علم و شعور و دیگر اسماء جمالی و جلالی است هر چند هر موجودی به جهت ظهور دولت سامی بدان اسم ظاهر غالب نامیده می شود و دیگر اسماء و صفات به لحاظ و اعتبار ما در تحت دولت و استیلاء آن اسم واقع می شوند. پس این هویت ساریه که به نام وجود مساوق حق است عین ذکر است و خود ذاکر و مذکور است.
تسبح له السموات السبع و الارض و من فیهن و ان من شی ء الا یسبح بحمده ولکن لاتفقهون تسبیحهم ؛ (129)
هفت آسمان و زمین و هر چه در آنهاست تسبیحش می کنند و هیچ موجودی نیست جز آنکه او را به پاکی می ستاید ولی شما تسبیحشان را نمی فهمید. (130)



128- ذکر شریف

ذکر شریف یا حی یا قیوم یا من لا اله الا انت موجب صفای باطن و حیات دل است و در بسیار گفتن و مداومت آن فواید بسیار. چه فایده از این بیشتر که آدمی به یاد دوست باشد. (131)

129- استعانت به ذکر یونسی

امام صادق (ع) فرمود:
در شگفتم از کسی که اندوهی به او دست دهد و غمی به او روی آورد و به این آیه کریمه فاستجبناله و نجیناه من الغم و کذلک ننجی المؤمنین (ذکر شریف یونسی) پناه نبرد. (132)