یاد مرگ و قیامت

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مرگ حقیقتی است قطعی که عاقبت گریبان‌گیر هر موجود زنده‌ای جز خداوند تبارک و تعالی خواهد شد؛ از این‌رو در منابع دینی ما به مسألۀ «یاد مرگ و قیامت» اهمیت زیادی داده شده است، به گونه‌ای که در قرآن کریم بیش از هزار آیه به مسألۀ مرگ و قیامت، اشاره دارد و از جهت اهمیت بعد از مسألۀ توحید قرار گرفته است؛ چرا که به یاد مرگ و قیامت بودن موجب می‌شود تا آدمی خود را برای این سفر ابدی و همیشگی آماده کند و توشۀ لازم را مهیا کرده و از شهوات و لذات زودگذر دنیا چشم‌پوشی کند. به همین دلیل است که یاد مرگ و قیامت در روایات ما به عنوان افضل عبادات معرفی شده و از نشانه‌های کیاست و زیرکی به شمار می‌رود؛ زیرا افرادی که همواره به یاد مرگ و قیامت خود هستند، هرگز دچار غفلت نخواهند شد و مشکلات و رنج‌های دنیا را به راحتی تحمل کرده و با ایجاد روحیۀ زهد نسبت به دنیا و دوری از گناهان، دارای رقت قلب شده، در نتیجه محبوب خداوند می‌شوند و با شهداء محشور خواهند شد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مقدمه

مرگ حقیقتی قطعی و غیرقابل انکار برای هر موجود زنده‌ای می‌باشد که خداوند چشیدن طعم آن را به عنوان یک قانون کلّی بیان نموده و می‌فرماید: (کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ اِلَینا تُرجَعونَ):[1] هر کسی چشندۀ مرگ است و سپس به سوی ما بازگردانده می‌شوید.

به عبارت دیگر مرگ نخستين منزلگاه از منازل آخرت و آخرين منزل از منازل دنياست؛ خوشا به حال آن کسی كه به هنگام فرود آمدن در نخستين منزلگاه، مورد اكرام واقع گردد و در آخرين منزلگاه خود در دنیا نيكو مشايعت شود. مرگ از نزديكترين وقایع به آدمی است، ليكن او آن را دورترين مى‏پندارد، در حالی که در اسلام یاد مرگ از افضل عبادات بوده و بدین معناست که انسان گه‌گاهی به این فکر کند که سرانجام چه خواهد شد؟ آیا من آمادگی آن لحظه را دارم یا ندارم؟ اگر ندارم آمادگی لازم را پیدا کنم؛ چرا که قطعاً انسان این سفر را در پیش دارد و عاقل کسی است که دربارۀ این سفر حتمی فکر کند، همواره به یاد آن بوده و برای مهیا کردن توشۀ لازم، تلاش کند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

​

اهمیت یاد مرگ و قیامت

در منابع دینی و تعالیم اسلامی به طور گسترده‌ای به یاد مرگ پرداخته شده است؛ به نحوی که اگر در آیات قرآن كريم دقت نماييم، يكى از مسائلى كه بيش از هر مسألۀ ديگرى به آن اهميت داده شده، زندگى اخروى و ياد مرگ است، تا آنجایی که در قرآن کریم حدود هزار و دویست آیه به مرگ، منازل و مراحل بعد از آن اشاره دارند. علامۀ مجلسی; نیز در سه جلد از کتاب گرانقدر بحار الانوار هزاران حدیث در این مورد جمع‌آوری کرده است.

ما در دین مبین اسلام بعد از مسألۀ توحید، مسأله‌ای مهمتر از مسألۀ یاد مرگ و قیامت نداریم و این نشان می‌دهد که سِّر عمیقی در این مسأله نهفته است و شاید دليلش این باشد كه اعتقاد به آخرت و توجه به زندگى ابدى، بيشترين تأثير و نقش را در رفتار انسان داشته و حتى اعتقاد به خداى متعال و اعتقاد به توحيد، همانند اعتقاد به آخرت و مرگ، در تغيير و اصلاح رفتار و اعمال آدمى تأثير ندارند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

​

یکی از مهمترین وجوه اهمیت این فضیلت اخلاقی این است که موجب می‌شود تا آدمی خودش را برای این سفر ابدی و همیشگی آماده کند و برای آن توشه‌ای مهیا سازد. این مهم در کلام امیر بیان علی”علیه السلام” بسیار زیبا تبیین شده است، آنجا که در وصیت به امام حسن”علیه السلام” فرمود:

يا بُنَىَّ اَكْثِرْ ذِكْرَ الْمَوْتِ وَذِكْرَ ماتَهْجُمُ عَلَيْهِ وَتُفْضِى بَعْدَ الْمَوْتِ اِلَيْهِ، وَاجْعَلْهُ اَمامَكَ حَتّى يَأْتِيَكَ وَقَدْ اَخَذْتَ مِنْهُ حِذْرَكَ وَشَدَدْتَ لَهُ اَزْرَكَ وَ لا يَأْتِيَكَ بَغْتَةً فَيَبْهَرَكَ وَ لا يَأْخُذْكَ عَلى غَرَّتِكَ وَ اَكْثِرْ ذِكْرَ الاخِرَةِ وَ ما فيِها مِنَ النَّعيمِ وَالْعَذابِ الاَليِمِ فَاِنَّ ذلِكَ يُزَهِّدُكَ فِى الدُّنْيا وَ يُصَغِّرُها عِنْدَكَ؛[2]

پسركم! فراوان به ياد مردن و به ياد پيشامدهاى بعد از مرگ كه ناگاه به آن درآيى، باش و مرگ را جلوى چشمان خود تصور كن تا آنگاه كه نزد تو مى‌آيد، خود را آراسته و آماده نموده و كمر خود را بسته باشى كه مبادا ناگهان بيايد و تو را مغلوب سازد و در حالى كه فريفته شده‌اى تو را دريابد. فراوان به ياد آخرت و نعمت‌ها و عذاب دردناك آن باش كه همانا ياد آخرت زهدورزى در دنيا را به تو مى‌آموزد و دنيا را در نزد تو كوچك و خوار مى‌سازد.

پر واضح است كه اگر شخصی اين‌گونه زندگى كند، وقتى مرگ به سراغش مى‌آيد، آمادگى پذيرش آن را داشته و كاملاً مهيا خواهد بود. امّا در مقابل، اگر مرگ را فراموش کند ديگر براى سفر آخرت آمادگى نخواهد داشت،

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

انجام واجبات و قضاى آنها را به تأخير مى‌اندازد و حقوق مردم را ادا نکرده و با سهل‌انگارى و امروز و فردا نمودن و گفتن اينكه هنوز جوان هستم و وقت هست، در انجام كارهاى خير تساهل و تسامح مى‌كند كه ناگهان مرگ، چوب بيدارى بر تن آرميدۀ در خواب غفلت او مى‌نوازد و در وحشت بى‌ساحل خود، او را رها مى‌سازد كه در آن لحظه از عهدۀ هيچ كارى جز تسليم در برابر عذاب اخروى بر نخواهد آمد. پس قبل از تسليم شدن به عذاب اليم، باید چاره‌اى اندیشید. آن چاره اين است كه مرگ هميشه جلوى چشم شخص باشد و دائماً مواظب باشد كه وظايفش را به درستی انجام دهد كه مبادا فردا و يا يك ساعت ديگر به طور ناگهانی مرگ او فرا برسد و او را مغلوب و غافل‌گير سازد. پس باید همواره مرگ را جلوى چشم گذاشت تا غافل‌گير نشده و هر وقت كه آمد، همانند ميزبانى باشیم كه انتظار آمدنش را داشتیم.

​

همچنین یکی از صفات و ویژگی‌هایی که از منظر دین آدمی را شایستۀ مدح و ستایش می‌نماید، یاد و مرگ و قیامت است؛ چنانچه در خدمت پيامبر”صلی الله علیه و آله” از مردى ياد كردند و او را ستودند، ایشان فرمود: «كيف كان ذكر صاحبكم للموت قالوا: ما كنّا نكاد نسمع يذكر الموت قال: فإن صاحبكم ليس هناك؛[3] اين رفيق شما نسبت به ياد مرگ چگونه بود؟ گفتند: ما به خاطر نداريم كه او را به ياد مرگ ديده باشيم. فرمود: پس رفيق شما شايستۀ اين ستايش‌ها نيست‏».

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

برخی از مهمترین وجوه اهمیت یاد مرگ و قیامت عبارتند از:

1. درهم‌شکنندۀ شهوات

اگر مردم اعتقاد به آخرت داشته باشند و بدانند نتيجۀ كارهاى خوب، بد و هر خير و شرى كه انجام مى‌دهند تا ابد برايشان حفظ خواهد شد، حواسشان را جمع مى‌كنند؛ ولى اگر به آخرت توجه نكرده و آن را فراموش نمودند، هواى نفس بر آنها غالب مى‌شود و لذت‌هاى زودگذر دنيا را بر خوشی‌های جاودانۀ آخرت ترجيح مى‌دهند و دستشان به هر گناهى آلوده مى‌گردد. پیامبر اکرم”صلی الله علیه و آله” می‌فرماید:

«لو تعلم البهائم من الموت ما يعلم ابن آدم ما أكلتم منها سميناً؛[4]

اگر چهارپايان به آنچه فرزند آدم دربارۀ مردن آگاهى دارد، آگاه مى ‏شدند، ديگر شما نمى‏ توانستيد گوشت حيوان فربهى را بخوريد». کنایه از اینکه یاد مرگ موجب می‌شود تا آدمی حتی دیگر به لذت‌های حرام و شهوات فکر هم نکند تا چه رسد به انجام دادن آن؛ چنانچه امام صادق”علیه السلام” فرمود:

«ذِكرُ المَوتِ يُميتُ الشَّهَواتِ في النَّفسِ؛[5]

ياد مرگ، خواهش‌هاى نفس را مى‌ميراند».

و شاید به همین دلیل است که یاد مرگ و قیامت به قدری ارزشمند بوده که از برترین اندیشه‌ها و برجسته‌ترین عبادت‌ها محسوب می‌شود؛ همچنان‌که پیامبر گرامی اسلام”صلی الله علیه و آله” در این‌باره می‌فرماید:

«اَفْضَلُ الْعِبادَةِ ذِکْرُ الْمَوتِ وَاَفْضَلُ التَّفَکُّرِ ذِکْرُالْمَوتِ؛[6]

برترین عبادت و برترین تفکّر یاد مرگ است».