سیری در مسئله‌ی شفاعت

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی دلایل وهابیت

وهابیت برای ادعای خود،‌ براهینی اقامه کرده اند که برخی از آنها عبارتند از:
1. شرک بودن درخواست شفاعت؛

در اندیشه وهابیون، تقاضای شفاعت شرک است چرا که
طلب شفاعت از شفیع به منزله خواندن غیر خداست؛
خواندن غیر خدا شرک در عبادت است؛
پس طلب شفاعت از شفیع شرک است.
دلیل مقدمه دوم، آیه کریمه «فلا تدعوا مع الله»[55] است.
پاسخ
شرک یعنی اینکه انسان غیر خدا را نیز مانند خدا عبادت کند. حال آنکه معتقدان به شفاعت هنگام طلب شفاعت هرگز قصد عبادت خدا را ندارند. به بیان دیگر خواندن غیر خدا به خودی خود،‌ نه حرام است و نه شرک، چرا که اگر انجام عملی به وسیله یک نفر مشروع باشد،‌ درخواست انجام آن کار از او نیز مشروع است. حال وقتی که پذیرفتیم که اعمال شفاعت از شفیعان،‌ مشروع است، درخواست انجام شفاعت از آنها نیز مشروع است.
آری،‌ اگر کسی شفیعان را بدون اذن خداوند،‌ مجاز در شفاعت بداند و از آنها طلب شفاعت استقلالی کند،‌ مرتکب شرک شده است،‌ حال آنکه ما معتقدیم کسی بدون اذن خداوند قادر بر شفاعت نیست.
قرآن کریم نیز با یادآور شدن داستان حضرت یوسف علیه السلام مسئله شفاعت را تثبیت کرده است،‌ آنجا که از قول فرزندان خطاکار حضرت یعقوب علیه السلام می فرماید:
«قالوا یا ابانا استغفر لنا ذنوبنا انا کنا خاطئین»[56]
«گفتند: ای پدر برای گناهان ما طلب مغفرت کن ما خطاکاریم»

[نصرالله عاشق خداومولا]

2. محکوم شدن درخواست شفاعت مشرکان از غیر خدا؛

وهابیون معتقدند که خداوند متعال در قرآن کریم،‌ مشرکان عصر رسالت را که از غیر خدا طلب شفاعت می کردند، محکوم کرده و فرموده است:
«و یعبدون من دون الله ما لا یضرهم و لا ینفعهم و یقولون هولاء شفعاؤنا عندالله»[57]
«و غیر خدا را عبادت می کنند که نه آنها را ضرر و نه نفعی نمی رساند و می گویند که غیر خدا شفیعان ما نزد خدا هستند.»
حال چون شیعه نیز از غیر خدا طلب شفاعت می کند،‌ پس از نظر قرآن کریم محکوم است.
پاسخ
آنچه موجب مذمت و محکومیت مشرکان شده است،‌ این است که آنها اولا غیر خدا را عبادت می کردند و ثانیا برای آنها مقام شفاعت قائل بودند در حالیکه خداوند برای معبودهای آنان چنین حقی قرار نداده بود.
به بیان دیگر عبادت غیر خدا به همراه شفیع دانستن معبودهای ساختگی موجب مذمت آنها شده است،‌ در حالیکه در مسئله شفاعت ما بر این باور هستیم که اولا عبادت غیر خدا جایز نیست،‌ ثانیا مقام شفاعت را نیز اصالتا از آن خدا دانسته که به طور اذنی و غیر استقلالی به برخی از بندگان خاص خود داده است و ثالثا شفیعان ما بندگان برگزیده خداوند هستند.
بنابراین هیچگونه اشتراکی میان شفاعت از دیدگاه شیعه و شفاعت از دیدگاه مشرکان وجود ندارد،‌ از این رو نمی توان از این جهت آن را محکوم کرد.
همچنین می توان گفت که اساسا طلب شفاعت از شفیعان، همراه با این عقیده که تا خداوند اجازه ندهد، شفاعتی صورت نمی گیرد،‌ تاکید بر اعتقاد به توحید خداوند است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

3. مختص بودن شفاعت به خداوند؛

وهابیون بر این باور هستند که مطابق آیات قرآنی، شفاعت کردن منحصر به خداوند است،‌ چرا که خود فرموده است:
«قل لله الشفاعة‌ جمیعا»[58]
از این رو اعتقاد به شفاعت غیر خدا،‌ مخالف با آیات نورانی قرآن کریم است.
پاسخ
از مباحث پیشین روشن شد که شفاعت از این جهت که نوعی تاثیرگذاری در سرنوشت بشر است از مظاهر و جلوه های ربوبی خداوند است که اولا و بالذات به خداوند اختصاص دارد؛ اما این مطلب با عقیده به شفاعت منافاتی ندارد، چرا که معتقدان به شفاعت تاکید دارند که شفیعان به طور استقلالی حق شفاعت را ندارند، از این رو باز هم تدبیر امور به دست خداوند است.
4. بی فایده بودن طلب شفاعت از مرده.

[نصرالله عاشق خداومولا]

در اندیشه وهابیون،‌ اگر چه طلب شفاعت،‌ دعا محسوب می شود،‌ ولی تقاضا کردن از مرده بی فایده است،‌ چرا که آنها در عالم برزخ بوده و حیاتی ندارند. قرآن کریم نیز بر این مطلب اصرار کرده است که مردگان غیر قابل تفهیم هستند:

«انک لاتسمع الموتی و لاتسمع الصم الدعاء اذا ولّوا مدبرین»[59]
«تو نمی توانی مردگان و کران را که به تو پشت می کنند،‌ تفهیم کنی»
اگر چه مراد خداوند متعال در این آیه،‌ مشرکانی است که از قبول سخن پیامبر (ص) رویگردان بودند،‌ اما تشبیه آنها به مردگان نشان از این واقعیت دارد که مشرک و مرده هر دو قابل تفهیم نیستند،‌ از این رو نمی توان از مرده چیزی خواست.
پاسخ
اگر چه وهابیون معمولا در تخطئه دیگر فرقه ها،‌ آنها را متهم به شرک می کنند، اما در این استدلال به گونه ای دیگر عمل کرده اند. در پاسخ باید گفت که روشن است که وقتی روح از جسد جدا می شد، دیگر نمی توان این جسد را مخاطب قرار داد، چرا که قوای درک و شعور را از دست داده است. خداوند نیز در این آیه به دنبال القای همین مطلب است. به بیان دیگر قدرت فهم انسان،‌ به زنده بودن اوست، و مشرکان اگر چه به ظاهر زنده اند، ولی در حقیقت چون نمی فهمند،‌ همانند جسد بی روح هستند.
اگر ما از پیامبر اکرم (ص) طلب شفاعت می کنیم،‌ روشن است که از جسد وی چنین تقاضایی را نداریم، بلکه بر این باور هستیم که حقیقت وجودی وی که روح اوست،‌ همچنان زنده و در حال حیات است. چرا که خداوند راجع به شهیدان می فرماید:
«ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون»[60]
«گمان نکنید که کسانی که در راه خدا کشته شده اند،‌ مرده اند، بلکه آنها زنده و نزد خدای خود روزی می خورند.»
اگر شهیدان چنین هستند،‌ به طریق اولی پیامبران نیز زنده هستند. حال که آنها را زنده دانستیم،‌ می توانیم از آنها طلب شفاعت کنیم.[61]

[نصرالله عاشق خداومولا]

نتیجه

شفاعت شفیعان به اذن خدا که از آموزه های قرآنی و اعتقادی اغلب فرقه های اسلام است، مطابق با آیات قرآن کریم و مورد تائید روایات است و شبهات منکران شفاعت،‌ هیچ یک قابل پذیرش نیست.

[نصرالله عاشق خداومولا]

پاورقی

[1] . ر.ک. شیخ محمد متولی الشعراوی، الشفاعة و المقام المحمود،‌ بیروت،‌المتکبة المصریة

[2] . خلیل فراهیدی،‌ کتاب العین،‌ ج2،‌ ص 627 ،‌ ابن منظور،‌ لسان العرب،‌ج8،‌ص83 و راغب اصفهانی،‌ مفردات،‌ ج2،‌ص33.

[3] . جعفر سبحانی،‌ الوهابیة‌ فی المیزان،‌ص292 و نجم الدین طبسی،‌رویکرد عقلانی بر باورهای وهابیت،‌ج1،‌ص5.

[4] . ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج6، ص522 و سیدحسن طاهری خرم آبادی،‌شفاعت ، ص104.

[5] . نهج البلاغه فیض الاسلام،‌کلمات قصار، کلمه 60،‌ص1115.

[6] . ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج6، ص522.

[7] . ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج6، ص524.

[8] . این روایات و آدرس های آنها در ادامه نوشتار خواهد آمد.

[9] . سیوطی، الدر المنثور،‌ج1،‌ص329.

[10] . رشید رضا،‌ تفسیر المنار، ج7،‌ص602 و ج8،‌ص7.

[11] . زمخشری،‌ تفسیر کشاف،‌ج3،‌ص444.

[12] . خطیب بغدادی،‌ تاریخ بغداد، ج13،‌ص476.

[13] . طبرانی،‌ الجامع الکبیر،‌ج18، ص547. به نقل از علی کورانی،‌ العقاید الاسلامیة،‌ج3،‌ص130.

[14] . نساء/82.

[15] . نهج البلاغه عبده،‌خ136.

[16] . بقره/254.

[17] . بقره/ 255.

[18] . زخرف/67.

[19] . انعام /51.

[20] . ا نعام/70.

[21] . زمر/44.

[22] . روم/13 و نیز انعام/94،‌یونس/18، زمر/43.

[23] . جعفر سبحانی،‌منشور جاوید،‌ج8،‌ص42

[24] . بقره/ 255.

[25] . یونس/3.

[26] . مریم/87.

[27] . طه/109.

[28] . زخرف/86.

[29] . انبیاء/28.

[30] . ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن،‌ ج6،‌ص516.

[31] . مومن/18.

[32] . امین الاسلام طبرسی،‌ مجمع البیان،‌ج8،‌ص433.

[33] . شیخ طوسی،‌ التبیان،‌ج9،‌ص65.

[34] . فخر رازی،‌تفسیر کبیر، ج27، ص43 و قرطبی،‌الجامع لاحکام القرآن، ج1،‌ص379.

[35] . انبیاء/28.

[36] . شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه،‌ج3،ص574.

[37] . کلینی،‌ الکافی،‌ج6، ص400.

[38] . شیخ صدوق،‌ الخصال،‌ص624.

[39] . شیخ صدوق، علل الشرایع، ج4، ص399.

[40] . شیخ صدوق،‌عیون اخبارالرضا ع ،‌ج1، ص28.

[41] . شیخ صدوق،‌عیون اخبار الرضا ع،‌ج1،‌ص71.

[42] . شیخ صدوق، من لایجضره الفقیه، ج2،‌ص216.

[43] . احمد حنبل، مسند احمد، ج2، ص307 و نیز ر.ک. ج6، ص428، ج3، ص9و ج3، ص50 و 55.

[44] . بخاری، صحیح بخاری،‌ ج8، ص192. و نیز ر.ک. مسلم نیشابوری،‌صحیح مسلم،‌ج1،‌ص131 و محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، ج2، ص1440.

[45] . محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، ج2، ص1441 و نیز ر.ک. ترمذی، سنن ترمذی، ج4، ص45.

[46] . محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، ج2،1443.

[47] . ترمذی، سنن ترمذی، ج4، ص44 و نیز ر.ک، ج5،‌ص247.

[48] . نسائی، سنن نسائی، ج1، ص210 و نیز ر.ک. ج2،‌ص27.

[49] . محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، ج2، ص724 و نیز ر.ک. سید حمیری، قرب الاسناد،ص64.

[50] . انبیاء/28.

[51] . محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، ج2، ص724 و نیز ر.ک. سید حمیری، قرب الاسناد،ص64.

[52] . شیخ صدوق، علل الشرایع، ج4، ص399. ترجمه این حدیث پیشتر بیان شد.

[53] . عبدالکریم بن محمد سمعانی،‌الانساب، ج5، ص623.

[54] . جعفر سبحانی، الوهابیة فی المیزان،ص293 و 294.

[55] . جن/18. ترجمه آیه چنین است: «همراه با خدا کسی را نخوانید.»

[56] . یوسف/97.

[57] . یونس/18.

[58] . زمر/44.

[59] . نمل/80.

[60] . آل عمران/169.

[61] . در این قسمت از کتاب آئین وهابیت آیت الله سبحانی و نیز کتاب سلفی گری، پاسخ به شبهات آقای علی اصغر حلبی استفاده شده است.
منابع و مراجع

1. قرآن کریم
2. راغب اصفهانی،‌ مفردات،‌
3. جمال الدین ابن منظور،‌ لسان العرب، ادب الحوزه، 1405.
4. محمد بن احمد انصاری قرطبی،‌ الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405
5. محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری،‌ بیروت،‌ دارالفکر، 1401.
6. محمد بن عیسی ترمذی، سنن ترمذی، بیروت،‌ دارالفکر،‌1403.
7. علی اصغر حلبی،سلفی گری، پاسخ به شبهات، قم،‌ انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1384
8. عبدالله حمیری بغدادی، قرب الاسناد، قم،‌ موسسه آل البیت، 1413.
9. احمد حنبل، مسند احمد، بیروت،‌ دار صادر.
10. احمد بن علی خطیب بغدادی،‌ تاریخ بغداد، بیروت،‌ دارالکتب العلمیه،‌ 1417.
11. فخر رازی، ‌تفسیر کبیر، بیروت، دارالکتب العلمیة،‌ 1411
12. رشید رضا،‌ تفسیر المنار، بیروت، دارالمعرفه
13. محمود زمخشری،‌ تفسیر کشاف، منشورات البلاغة
14. جعفر سبحانی،‌ الوهابیة‌ فی المیزان،‌ قم، موسسه نشر اسلامی
15. ---- ، ‌منشور جاوید، دارالقرآن، 1401.
16. ---- ، آیین وهابیت، قم،‌ دفتر انتشارات اسلامی
17. عبدالکریم بن محمد سمعانی،‌الانساب، بیروت،‌ دار الجنان،‌ 1408.
18. جلال الدین سیوطی، الدر المنثور، جدّه، دار المعرفة، 1365
19. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین،‌ 1404.
20. شیخ صدوق،‌ الخصال، قم، جامعه مدرسین
21. شیخ صدوق، علل الشرایع، نجف اشرف، المکتبة‌ الحیدریة،‌ 1386ق.
22. شیخ صدوق،‌عیون اخبارالرضا ع، بیروت،‌ موسسه الاعلمی للمطبوعات،‌ 1404
23. سیدحسن طاهری خرم آبادی،‌شفاعت، قم،‌ بوستان کتاب،‌ 1385
24. امین الاسلام طبرسی،‌ مجمع البیان،‌ انتشارات فراهانی.
25. نجم الدین طبسی،‌رویکرد عقلانی بر باورهای وهابیت،‌ انتشارات امیرالعلم
26. شیخ طوسی،‌ التبیان فی تفسیر القرآن، مکتب الاعلام الاسلامی،‌ 1409.
27. خلیل فراهیدی،‌ کتاب العین، انتشارات اسوه،‌ 1414.
28. محمد بن یزید قزوینی، سنن ابن ماجه، بیروت،‌ دارالمعرفه.
29. مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری،‌صحیح مسلم، بیروت،‌ دارالفکر
30. محمد بن یعقوب کلینی،‌ الکافی، دارالکتب الاسلامیه،‌ 1388ق.
31. علی کورانی العاملی، العقاید الاسلامیة، مرکز المصطفی للدراسات الاسلامیة.
32. شیخ محمد متولی الشعراوی، الشفاعة و المقام المحمود،‌ بیروت،‌المتکبة المصریة
33. ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، قم،‌ انتشارات مدرسه امیرالمومنین علیه السلام.
34. احمد بن شعیب نسائی، سنن نسائی، بیروت،‌ دارالفکر،‌ 1348.