نفس شناسی و مراتب آن
نفس شناسی از جمله سخت ترین و پیچیده ترین مباحث فلسفی و معارفی است، که دانشمندان علوم اسلامی بیانات مختلفی در خصوص آن داشته اند، ولی از مجموعه آن مباحث می توان این چنین دریافت که، نفس موجودی مجرد است که از جنس مادیات به شمار نمی آید، بسیاری از علمای اسلامی نفس را همان روح انسان معرفی کرده اند، هر چند که روح در فرهنگ قرآن دارای حقایق مختلفی است، ولی شناخت انسان از واقعیت روح بسیار اندک است: «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَ ما أُوتيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَليلاً؛[اسراء آیه85] و از تو درباره «روح» سؤال مى كنند، بگو: «روح از فرمان پروردگار من است و جز اندكى از دانش، به شما داده نشده است!.»، در روایتی از امام علی (علیه السلام) در خصوص نفس این چنین نقل شده است: «إِنَّ النَّفْسَ لَجَوْهَرَةٌ ثَمِينَةٌ مَنْ صَانَهَا رَفَعَهَا وَ مَنِ ابْتَذَلَهَا وَضَعَهَا؛[1] بدرستى كه نفس گوهرى است گرانبها هر كه نگاهدارى كند آن را بلند گرداند آن را، و هر كه نگاهدارى نكند آن را پست گرداند آن را،» مراد به «نگاهدارى آن»، تربيت آن است و مشغول نمودن آن به تحصيل و فضائل و كمالات و منع آن از اقتناء صفات نكوهيده و افعال ناپسنديده.[2]