آشنایی کوتاه با اقوام ایرانی

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

آشنایی کوتاه با اقوام ایرانی

اقوام ایراني:ایران کشوری است که از اقوام گوناگونی تشکیل شده است. در زیر به برخی از مهم ترین این اقوام اشاره میشود. لازم به ذکر است که خود این اقوام نیز در مواردی به شاخه های مختلفی تقسیم میشوند.

پارسيها (فارسها)

بـيش از ۶۵% از جمعـيت ايران از نـژاد فارس (پارس) هستـند. فارس ها از اعـقاب نـژاد ايلامي يا آريايي هستـند که در هزاره دوم پـيش از ميلاد در فلات مياني ساکن شدند و نام پارس (پرشيا) را براي ايران برگزيدند. فارسی زبانان ایران ترکیبی از اقوام مختلف ایران باستان هستند. فارسی زبانان، افزون بر ایران در افغانستان، تاجیکستان، سمرقند در ازبکستان نیز وجود دارند. فارسی زبانان در ایران بزرگترین گروه زبانی به شمار میآیند زیرا طی چند دهه اخیر میلیونها مهاجری که از مناطق زبانی دیگر به تدریج به استان تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران مرکزی آمده اند و زبان فارسی زبان اول یا تنها زبان نسل دوم یا سوم آنها گشته، درصد فارسی زبانان ایران را تا درجه زیادی بالا برده است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

پراکندگی فارسی زبانان در ایران

ترکمنها

ترکمنها از نـژاد اقـوام ترک هستـند. اين قوم اصولا در منطقه ترکمن صحرا (جلگه واقع در شرق استان مازندران و شمال استان خراسان و در همسايگي جمهوري ترکمنستان) زندگي مي کنند. به لحاظ تاریخی در نتیجه قراردادی که برای تعیین مرز بین المللی بین ایران و شوروی سابق توسط حاکمان وقت ایران و روسیه به امضا رسید، تعداد زیادی از ترکمنها در داخل مرز ایران ماندند. در آن قرارداد رودخانه اترک بعنوان مرز مشترک دو کشور تعیین گردید.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

کردها

کردها یکی از اقوام ساکن خاورمیانه هستند که در غرب آسیا و در بخش غربی فلات ایران زندگی میکنند. کردها به زبان کردی، از شاخه غربی زبانهای ایرانی سخن میگویند کردی که اکثر کردها در (ترکیه, ایران , عراق و سوریه) با آن صحبت میکنند زبان ادبی و نیمه رسمی به شمار میرود و در کشور عراق از زمان اشغال قوای انگلیس تا کنون در مدارس تدریس میشود خود به دو بخش تقسیم میشود:

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

• کرمانجی شمالی یا اصطلاحا کرمانجی

• کرمانجی جنوبی یا اصطلاحا سورانی

کرمانجی شمالی گویش کردهای شمال خراسان، ناحیه مرزی ایران و ترکیه، آناتولی شرقی و شمال عراق است. از لحاظ جمعیتی اکثر کردها با یکی از دو لهجه فوق صحبت میکنند. سایر گویش های کردی عبارتند از گویش زازا که در قسمت کوچکی از کردستان ترکیه بدان تکلم میشود و گویشهای اورامی، ایلامی، کرمانشاهی، کلهری، کلیایی، پیروندی، لکی، فیلی (و یا پهلی) که در کردستان ایران تکلم میشوند. از لحاظ مذهبی اکثریت کردها مسلمان (و اهلسنت) هستند. در استانهای کرمانشاهان، ایلام و بخش اعظم لرستان ایران نیز جمعیت قابل ملاحظه کرد شیعه زندگی میکنند. البته در بین کردها نزدیک به ۵۰ هزار خانوار و شاید بشتر یزیدیانی هستند علاوه بر این گروهی نیز که به یارسانیا سلسله اهل حق معروفند در بین کردها هستند و بقیه کردها مسیحی یا یهودی هستند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

پراکندگی کردها در ایران




بلوچهابلوچ نام یکی از اقوام خاورمیانه در ایران و پاکستان و افغانستان است. مردم بلوچتبار در جنوب شرقی ایران و شرق پاکستان ساکنند. زبان بلوچی یکی از زبانهای ایرانی شاخه شمال غربی است. بلوچ ها، که نامشان در لغـت به معـناي آواره است، از معـدود نـژادهاي ايراني اند که عـمدتا شيوه زندگي نيمه باديه نشيـني خود را حفظ کرده اند. بـيابانهاي وسيع و بسيار کم جمعـيت که منـتها اليه جنوب شرقي ايران و نواحي دور افتاده غرب پاکستان را در بر مي گيرد، سکونـتگاه طبـيـعـي بلوچهاست. بلوچها سوارکاران ماهر و چابکي هستـند و مسابقات شتردواني آنها بسيار مشهور است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

پراکندگی بلوچ ها در ایران




بخـتـياريها

بختیاری نام یکی از قومهای بزرگ لر ایران معروف به لر بزرگ است که در زاگرس میانی سکونت دارند. (لر کوچک نیز نقریباً ساکنین لرستان و ایلام امروزی هستند). مناطق دورافتاده استان چهار محال و بخـتـياري و خوزستان سکونتگاه اکثر مردم بخـتـياري است. ولي امروزه تعـداد بسيار زيادي از آنان در روستاها و شهرهاي ساکن شده اند. گویش بختیاری یکی از گویشهای پارسی تبار یعنی از دسته جنوب غربی زبانهای ایرانی است. گویشها و زبانهای پارسی تبار عبارتند از فارسی، لری، بختیاری، لارستانی، و کومزاری. برخی از زبانشناسان، بختیاری را زیرشاخهای از لری به شمار میآورند و برخی آن را شاخهای جدا میدانند. یکی از اقوامی که در کنار بختیاریها هویت جداگانه ای کسب کرده اند عرب های کمری هستند.این اصطلاح را در مورد عربهایی به کار می برند که در مجاورت بختیاریها زندگی میکنند و با ایشان وصلت کردهاند؛ لذا از نظر رسم و رسوم و زبان و… اشتراکات زیادی با بختیاریها پیدا کردهاند. اما در اصل بختیاری نیستند. در حقیقت عرب کمریها اعرابی هستند که اصطلاحاً در کوه و کمر زندگی میکنند و وجه تسمیه ایشان نیز همین است. زبان ایشان در اصل عربی است که به عربی عراق بیشتر نزدیک است تا اعراب خوزستان و به مرور زمان با گویش بختیاری ترکیب شده است و اصطلاحاتی مخصوص به خود پیدا کرده است طوری که فهم آن هم برای اعراب و هم برای بختیاریها ممکن نیست.قـشقـاييهاقشقائی یکی از دو ایل بزرگ ایران است (ایل بزرگ دیگر بختیاری است.) بـيشتر ايل قـشـقايي در استان فارس ساکن هستـند. بسياري از آنها هنوز بصورت سيار در فصول مخـتـلف سال از يـيلاق به قـشلاق کوچ مي کنند. قـشقاييها ترک تبار هستـند. يكي از مناطق مهم عشايري ايران, استان فارس مي باشد و بزرگترين ايل ايران (ايل قشقايي) با شش طايفه در فارس به كوچ روي ادامه مي دهند. علاوه بر ايل قشقايي، ايل خمسه و ايل محسني و همچنين طوايف كوچكتري به زندگي عشايري خود در فارس ادامه مي دهند. ايل قشقائى يکى از ايلات مهم ترک زبان ايران است. قشقائىها در دورههاى مختلف به تدريج به اين سرزمين کوچيده و در آن ساکن شدهاند.در بررسی ایلات و عشایر ایران این نکته نیز اهمیت دارد که عشاير ترک زبان در سراسر ايران پراکنده هستند. این مساله بویژه با حکومت سلجوقيان، مغولان، تيموريان و صفويه شدت یافت. قشقائیها شیعه جعفری هستند و به آداب و رسوم خود علاقه مندند. زبان قشقائیها ترکی قشقائی آمیخته به فارسی است و همه آنها فارسی را خوب میدانند و به آن به آسانی سخن میگویند. جمعیت ایل قشقائی نزدیک به ۳۰ هزار خانوار یعنی ۱۵۰ هزار نفر است.لرهالرها از نـژاد آريايي آميخـته با قوم کاشي يا کاسيت هستـند. در طول تاريخ گروههايي از اعـراب و ترکها نيز با لرها اختلاط نـژادي پـيدا کردند ولي در مجموع اصالت نـژادي آنها دست نخورده باقي مانده است. لرها که دو درصد جمعـيت کشورمان را تشکيل مي دهند، عمدتا در استانهاي لرستان و کرمانشاه و تا حدودی همدان ساکنند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

پراکندگی کردها در ایران

اعـراب حدودا ۴ درصد (دو و نيم ميليون نفر) جمعـيت ايران عـرب تبار هستـند که بـيشتر آنها در استان خوزستان و جزاير خليج فارس سکنا گزيده اند. اکثر عـربهاي ايران هنوز به زبان عـربي تکلم مي کنند. آغاز کوچ عربها به خوزستان از پیش از اسلام در دوران ساسانیان بوده است. البته پس از اسلام نیز قبایل عرب در پی لشکریان فاتح، به سوی کشورهای گشوده شده از جمله مناطقی از ایران کوچ کردند که در خوزستان به علت وجود اعراب پیش از اسلام، پس از اسلام نیز قبایل و عشایر بسیاری به این منطقه آمدند. البته امروزه جمعیت عربهای خوزستان نسبت به اقوام فارسيزبان (بختیاریها، شوشتری و دزفولیها) در اقلیت قرار دارند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

آذريها
آذربایجان نام منطقهای جغرافیایی است در شمال غرب ایران شامل استانهای آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل. این منطقه سکونتگاه اصلی آذری های ایران است. ترکهاي آذري بزرگترين اقليت قومی ايران و تشکيل دهنده ۲۵ درصد کل جمعـيت ايرانند. هر چند عـمده ترکها در استانهاي آذربايجان شرقي، غربي و اردبـيـل زندگي ميکنند اما شمار انـبوهي از آنان در ساير استانهاي کشور ساکنند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

ارامنه و يهوديان

ارامنه و يهوديان در نقاط مخـتـلف شهري ايران زندگي ميکنند. شمار زيادي از ارامنه در تهران و اصفهان ساکنند. يهوديان ايران نیز قدمتي ۲۵۰۰ ساله دارند. ولي بعـد از ۱۳۵۷ تعـداد اندکي از آنان در ايران ماندگار شدند که عـمدتا در چهار شهر تهران، همدان، اصفهان و شيراز باقي مانده اند.
آشوریانبر اساس شواهد و مدارک موجود، آشوریها، قرنها در ایران سکونت داشته اند، لیکن نمیتوان تاریخ دقیق ورود آنان را به ایران مشخص کرد. برخی از این مهاجرتها در زمان تیگلات پلسر اول (۱۰۱۵-۱۰۷۷ ق.م) امپراتوری آشور، سناخریب، سرحدون و آشور بنیپال، شاپور اول (خسرو انوشیروان)، خسرو پرویز، خلافت عمر ـ یکی از خلفای راشدین ـ و بالاخره در سالهای اولیه جنگ جهانی اول پس از کشتار عظیم ارامنه و آشوریهای ترکیه توسط ترکان عثمانی بوده اند. به طور کلی میتوان گفت که اسکان آشوریها در ایران با تاریخ این سرزمین عجین بوده است. واقعیت این است که آشوریها پس از سقوط امپراتوری در بین النهرین، جزئی از ملت ایران شده و با مردم این سرزمین سرنوشت مشترک پیدا کرده اند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

آشوریها خود به فرقه های مختلفی تقسیم میشوند. فرق مذهبی آشوریها عبارت است از کلیسای شرق آشوری، کلیسای کاتولیک (کلدانی آشوری)، کلیسای انجیلی آشوری، کلیسای جماعت خدا یا برادران آشوری (پنطیکاستی). در حال حاضر تدریس زبان آشوری، در مدارس اختصاصی آشوریان ایران و برپایی مراسم و آیینهای دینی و مذهبی در کلیساهای چهارگانه آشوری به موجب قانون اساسی ایران آزاد است و انجام میشود. همچنین آشوریان ایران در مجلس شورای اسلامی دارای یک نماینده هستند که این نماینده صاحب اختیاراتی همانند ۲۹۰ نماینده دیگر مجلس است