دام ها و گامهای شیطانی

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

4- دروغ

دروغ یکی از گناهان کبیره است که اگر کسی گرفتار آن شود، شیاطین بر او نفوذ پیدا خواهند کرد.
قرآن می فرماید: هل اتبعکم علی من تنزل الشیاطین تنزل علی کل افاک اثیم.(61) بگو به کافران می خواهید من شما را آگاه سازم که شیطان ها بر چه کسانی نازل می شوند.
در روایات اسلامی دروغ به عنوان کلید گناهان شمرده شده است، امام حسن عسگری علیه السلام فرمود: تمام پلیدی ها در اطاقی قرار داده شده و کلید آن دروغ است. (62) زیرا انسان گناهکار هرگز نمی تواند راستگو باشد، چرا که راستگویی موجب رسوایی اوست و برای پوشاندن آثار گناه معمولاً باید متوسل به دروغ شود و به عبارت دیگر دروغ انسان را در مقابل گناه آزاد، و راستگویی محدود می کند. اتفاقاً این حقیقت در حدیثی که از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده، کاملاً تجسم یافته است. شخصی به به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و عرض کرد نماز نمی خوانم و عمل منافی عفت انجام می دهم و دروغ می گویم کدام را اول ترک کنم؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دروغ را، او در محضر پیامبر صلی الله علیه و آله تعهد کرد که هرگز دروغ نگوید. هنگامی که خارج شد وسوسه های شیطانی برای عمل منافی عفت در دل او پیدا شد، اما بلافاصله در این فکر فرو رفت که اگر پیامبر صلی الله علیه و آله از او در این باره سؤال کند چه پاسخ دهد، بگوید چنین عملی را مرتکب نشده است، اینکه دروغ است و اگر راست بگوید حد بر او جاری می شود و همین گونه در رابطه با سایر کارهای خلاف و یا این طرز فکر قدرت اجتناب از گناه برای او پیدا شد. (63)
در حدیث دیگری از پیامبر صلی الله علیه و آله سوال شد آیا انسان با ایمان ممکن است ترسو باشد؟ فرمود: آری. سوال شد آیا ممکن است بخیل باشد؟ فرمود: آری. سوال شد آیا ممکن است کذاب و دروغگو باشد؟ فرمود: نه . (64)

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

4- دروغ

دروغ یکی از گناهان کبیره است که اگر کسی گرفتار آن شود، شیاطین بر او نفوذ پیدا خواهند کرد.
قرآن می فرماید: هل اتبعکم علی من تنزل الشیاطین تنزل علی کل افاک اثیم.(61) بگو به کافران می خواهید من شما را آگاه سازم که شیطان ها بر چه کسانی نازل می شوند.
در روایات اسلامی دروغ به عنوان کلید گناهان شمرده شده است، امام حسن عسگری علیه السلام فرمود: تمام پلیدی ها در اطاقی قرار داده شده و کلید آن دروغ است. (62) زیرا انسان گناهکار هرگز نمی تواند راستگو باشد، چرا که راستگویی موجب رسوایی اوست و برای پوشاندن آثار گناه معمولاً باید متوسل به دروغ شود و به عبارت دیگر دروغ انسان را در مقابل گناه آزاد، و راستگویی محدود می کند. اتفاقاً این حقیقت در حدیثی که از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده، کاملاً تجسم یافته است. شخصی به به حضور پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و عرض کرد نماز نمی خوانم و عمل منافی عفت انجام می دهم و دروغ می گویم کدام را اول ترک کنم؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دروغ را، او در محضر پیامبر صلی الله علیه و آله تعهد کرد که هرگز دروغ نگوید. هنگامی که خارج شد وسوسه های شیطانی برای عمل منافی عفت در دل او پیدا شد، اما بلافاصله در این فکر فرو رفت که اگر پیامبر صلی الله علیه و آله از او در این باره سؤال کند چه پاسخ دهد، بگوید چنین عملی را مرتکب نشده است، اینکه دروغ است و اگر راست بگوید حد بر او جاری می شود و همین گونه در رابطه با سایر کارهای خلاف و یا این طرز فکر قدرت اجتناب از گناه برای او پیدا شد. (63)
در حدیث دیگری از پیامبر صلی الله علیه و آله سوال شد آیا انسان با ایمان ممکن است ترسو باشد؟ فرمود: آری. سوال شد آیا ممکن است بخیل باشد؟ فرمود: آری. سوال شد آیا ممکن است کذاب و دروغگو باشد؟ فرمود: نه . (64)

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

5- نگاه

چشم و نگاه یکی از ابزارها و کمین گاه های شیطان است.
حضرت علی علیه السلام می فرماید: العیون مصائد الشیطان...؛ (65) چشمها کمینگاههای شیطان هستند.
امام صادق علیه السلام می فرماید: نگاه تیری از تیرهای شیطان است و چه بسا نگاهی که موجب حسرت و ندامت دائمی باشد. (66)
ز دست دیده و دل هر دو فریاد - که آنچه دیده بیند دل کند یاد
بسیاری از مفاسد اخلاقی و جنایاتی که در جامعه روی می دهد ابتدا از یک نگاه ساده شروع شده و به رسوایی و جنایت منتهی شده است.
به عنوان مثال به یکی از آنها اشاره می کنیم. دو نفر به نام اکبر و خلیل که با هم پسر عمو بودند رفت و آمد خانوادگی داشتند. اکبر در یک شب نشینی چشمش به همسر خلیل افتاد و کم کم با لبخند و گفتگو با هم رابطه برقرار کردند تا جایی که وعده ازدواج به یکدیگر دادند. زن خلیل چون راهی برای گرفتن طلاق برایش نبود به اکبر پیشنهاد کرد برای رسیدن به یکدیگر شوهرش را بکشند. شبی اکبر با همکاری همسر خلیل در خانه اش پنهان شد و نیمه شب با قمه، خلیل را از پای در آورد، ولی هرگز نتوانست به آرزوی شیطانی اش برسد زیرا با کشتن خلیل اداره آگاهی کار گسترده ای را آغاز کرد و عاقبت راز جنایت فاش شد و عاملان دستگیر و اعدام شدند. بنابراین باید نگاه ها را کنترل کرد تا خود را از نفوذ شیطان حفظ نمود.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

6- خلوت با نامحرمان

خلوت با نامحرمان یکی از زمینه های نفوذ و وسوسه های شیطان است.
امام باقر علیه السلام فرمود: ابلیس به حضرت نوح علیه السلام گفت ای نوح مرا در سه جا حاضر بدان زیرا من در این سه جا به بنده نزدیک تر هستم. وقت غضب، هنگام قضاوت بین دو نفر ، وقتی که با زن نامحرمی تنها باشی.
اگر مرد و زن نامحرم در محل خلوتی باشند که کسی در آنجا نباشد در حالی که دیگری هم نتواند وارد شود، چناچه بترسند که به حرام بیفتد، باید از آنجا بیرون بروند. (67)
بنابراین یکی دیگر از راههای پیشگیری از انحراف این است که مؤمن با نامحرم در جای خلوت اجتماع نکند، چرا که دور از چشم مردم، زمینه لغزش و انحراف فراوان است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: آن که به خدا و روز جزا ایمان دارد نباید در جایی بخوابد که صدای نفس زن نامحرم شنیده می شود.(68)
حضرت علی علیه السلام فرمود: هیچ مردی با زنی (نامحرم) خلوت نکند، اگر مردی با زن بیگانه ای خلوت کند، سومی آن دو شیطان است.(69)
همچنین فرمودند: هر کس سه چیز را رعایت کند، از دست شیطان رانده شده در امان خواهد ماند. یکی از آنها این است که با زن نامحرم خلوت نکند... (70)

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

6- خلوت با نامحرمان

خلوت با نامحرمان یکی از زمینه های نفوذ و وسوسه های شیطان است.
امام باقر علیه السلام فرمود: ابلیس به حضرت نوح علیه السلام گفت ای نوح مرا در سه جا حاضر بدان زیرا من در این سه جا به بنده نزدیک تر هستم. وقت غضب، هنگام قضاوت بین دو نفر ، وقتی که با زن نامحرمی تنها باشی.
اگر مرد و زن نامحرم در محل خلوتی باشند که کسی در آنجا نباشد در حالی که دیگری هم نتواند وارد شود، چناچه بترسند که به حرام بیفتد، باید از آنجا بیرون بروند. (67)
بنابراین یکی دیگر از راههای پیشگیری از انحراف این است که مؤمن با نامحرم در جای خلوت اجتماع نکند، چرا که دور از چشم مردم، زمینه لغزش و انحراف فراوان است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: آن که به خدا و روز جزا ایمان دارد نباید در جایی بخوابد که صدای نفس زن نامحرم شنیده می شود.(68)
حضرت علی علیه السلام فرمود: هیچ مردی با زنی (نامحرم) خلوت نکند، اگر مردی با زن بیگانه ای خلوت کند، سومی آن دو شیطان است.(69)
همچنین فرمودند: هر کس سه چیز را رعایت کند، از دست شیطان رانده شده در امان خواهد ماند. یکی از آنها این است که با زن نامحرم خلوت نکند... (70)

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

7- عیوب اخلاقی

غرایز و تمایلات درونی تا زمانی که تعدیل و اصلاح نشوند منشا صفات نکوهیده اخلاقی و زمینه ساز نفوذ و فعالیت شیطان می شوند.
در اینجا به چند نمونه از آنها اشاره می شود:
الف - خود پسندی
خود پسندی یکی دیگر از راههای نفوذ شیطان است. حضرت علی علیه السلام ضمن بیان نفوذ شیطان یکی از آنها را عجب و خودپسندی بیان نموده است. (71)
نقل شده حضرت موسی علیه السلام به ابلیس گفت مرا خبر ده از گناهی که وقتی آدمی انجام دهد تو بر او چیره می شوی. ابلیس گفت وقتی از خود راضی شد و اعمال خود را بزرگ و زیاد دانست و گناهانش را کوچک دید. (72)
سعدی در این باره می گوید:
گنه کار اندیشناک از خدای - بسی بهتر از عابد خود نمای
که آن را جگر خون شد از سوز درد - که این تکیه بر طاعت خویش کرد
درمان خود پسندی
عجب مانع دست یابی انسان به قله های بلند مکارم اخلاقی خواهد شد.
اساسی ترین راه درمان عجب، معرفت نفس است. امام باقر علیه السلام فرمودند:
سد سبیل العجب بمعرفة نفس.؛ (73) راه عجب را با معرفت نفس ببند.
چون اگر انسان خود را شناخت سرتاپای وجودش را در نیاز و وابستگی محض می بیند و تمام امتیازها و نعمت ها و خوبی ها را از خداوند تبارک و تعالی می بیند. قرآن می فرماید:
ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید؛(74)
ای مردم! شما فقیر و وابسته به خدایید و خداوند، بی نیاز و ستوده است.
( و ما بکم من نعمة فمن الله...)؛ (75)
هر نعمتی که دارید از خداست...
مرحوم نراقی صاحب کتاب معراج السعادة برای معالجه عجب نوشته است:
معالجه اجمالی عجب این است که پروردگار خود را بشناسی، و بدانی که عظمت و کمال و عزت و جلال، سزاوار غیر او نیست؛ و بدانی که تو به خودی خود از هر ذلیلی ذلیل تر، و از هر قلیلی قلیل تری، و به جز ذلت و مسکنت و خاکساری در خور تو نیست؛ پس تو را با عجب و بزرگی چه کار؟... (76)
از هستی خویشتن رها باید شد - از دیو خودی خود جدا باید شد
آن کس که به شیطان درون سرگرم است - کی راهی راه انبیاء خواهد شد
امام خمینی رحمة الله
ب - حرص
از نخستین روزی که بشر قدم به کره خاکی نهاده نیازمندیهای گوناگونی داشته است. یک دسته از ضروریات زندگی است مثل آب و غذا که بقا و حیات انسان به آن بستگی دارد و دسته دیگر حوایج غیر ضروری است که دائماً در تحول است و و دامنه این قبیل توقعات به اندازه ای وسیع و نامحدود است که دسترسی به تمام آنها غیر مقدور است. البته باید هر کس به اندازه استعداد خود تلاش کند چه فقیر باشد و چه غنی. مهم داشتن روح غنا و بی نیازی است که اگر نباشد، هر قدر هم به مال و ثروت برسد، سیر نمی شود.
حریص را نکند نعمت دو عالم سیر - همیشه آتش سوزنده اشتها دارد
این تمایل شوم افراطی از نیروی خطرناک شهوت سرچشمه می گیرد و از عوامل تیره روزی انسان به شمار می آید و پیوسته رؤیای سعادت خیالی حواسش را به خود معطوف می دارد. مال و ثروت همچون آب شوری است که هر چه انسان زیادتر بنوشد بیشتر احساس تشنگی می کند. تا جایی که با این تشنگی از دنیا برود.
امام باقر علیه السلام فرمود: مثل حریص به دنیا مثل کرم ابریشم است که هر چه پیله را تنگ تر کند راه خروجش را دشوارتر می کند تا آنجا که راه را ببندد و در آنجا بمیرد.
راههای درمان حرص
بیماری حرص را می توان با توجه به نکاتی برطرف نمود:
1- اصلاح در بینش
یکی از راههای مقابله با بیماری حرص اصلاح فکر و ایده است. کسی که باور می کند روزی دهنده همه موجودات خداوند است (77) و هرگز بنده اش را بی روزی قرار نمی دهد و دریای فضل و رحمت او پایان ناپذیر است، به مال دنیا حرص نمی ورزد، خصوصاً با توجه به این نکته که بهره همگان از خوراک، پوشاک و مسکن تقریباً یکسان است و اضافه بر آن صرفاً به نام شخص است و غیر از وزر و وبال بهره ای از آن ندارد.
گر بریزی بحر را در کوزه ای - چند گنجد قسمت یک روزه ای
2- توجه به آثار حرص
انسان حریص باید فکر کند به اینکه انسانهای حریص در عاقبت چه دستاوردی از عمل خود داشته اند آیا بیش از دیگران از مواهب الهی توانسته اند استفاده نمایند. آیا توانسته اند آنچه راکه عمری با مکر و حیله و زحمت بدست آورده اند با خود ببرند.
ج - تکبر
تکبر یکی دیگر از صفاتی است که زمینه ساز نفوذ شیطان و سقوط انسان است. حضرت علی السلام می فرماید: بندگان خدا از اینکه شیطان شما را به بیماری تکبر مبتلا کند، بپرهیزید. (78)
آنگاه در ادامه همان خطبه می فرماید: کبر، شکارگاه ابلیس است.
درمان کبر و فخر فروشی
اگر انسان به گذشته و آینده خود بنگرد، فقر و نیازش را ببیند، جایی برای فخر فروشی اش باقی نمی ماند. امام علی علیه السلام فرمودند: انسان را با تکبر چه کار؟ در آغاز، نطفه (ناچیز ) بود و سرانجام مرداری (متعفن) است؛ نه می تواند به خود روزی دهد و نه مرگ را از خود براند. (79)
همچنین می فرماید:
اگر خداوند، تکبر ورزیدن را به کسی اجازه می داد به طور حتم در مرحله نخست، آن را مخصوص پیامبران و اولیای خود می ساخت؛ اما خداوند، تکبر و خود برترینی را برای آنان منفور شمرد، و فروتنی را برایشان پسندید. آنان - بر اثر همین فروتنی - گونه های خود را به زمین می گذاشتند، و صورت ها را به خاک می ساییدند، و پروبال خویش را برای مؤمنان می گسترانیدند تا آنجا که - بر اثر شدت فروتنی و خاکساری - مردم بی خبر، آنان را ضعیف و ناتوان می شمردند. (80)
امام موسی بن جعفر علیه السلام، درباره آثار منفی تکبر، و آثار مثبت فروتنی فرمودند: زراعت در زمین هموار می روید. نه بر سنگ سخت، و چنین است که حکمت، در دلهای فروتن جای می گیرد نه در دلهای گرفتار کبر و خود پرستی؛ خداوند متعال، تواضع را وسیله عقل، و تکبر را وسیله جهل و نادانی قرار داده است. (81)
د - حسد
حسد از خطرناک ترین بیماری های اخلاقی است. چنانکه در حدیثی امام صادق علیه السلام فرمودند: ان الحسد یاکل الایمان کما تاکل النار الحطب ؛(82)
حسد ایمان را می خورد همان طور که آتش هیزم را نابود می سازد.
حسد عبارت است از آنکه انسان آرزوی زوال نعمت از دیگری نماید. حسد زمینه ساز نفوذ شیطان است. همچنان که در داستان حضرت یوسف علیه السلام آمده است وقتی خواب دید که یازده ستاره به همراه خورشید و ماه بر وی سجده کردند و سپس آنرا برای پدرش حضرت یعقوب علیه السلام تعریف کرد، حضرت فرمود: خواب خود را برای برادرانت حکایت مکن که بر تو مکر خواهند کرد زیرا شیطان برای انسان دشمن آشکاری است. (83)
شخص حسود در تیررس شیطان قرار دارد و حسادت شکارگاه ابلیس است. پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه معروف غدیر فرمود: (84) ای گروه مردم! همانا ابلیس آدم را به سبب حسادت از بهشت بیرون کرد. پس به یکدیگر حسادت نورزید که کارهای خوب شما تباه می شود و گام های خوب شما در راه راست می لغزد! شیطان شعله حسادت را در سینه برادران یوسف افروخت تا بدان جا که حاضر شدند به برادر کشی دست بزنند یا او را در زمینی دوردست بیافکنند. (85)
درمان حسادت
حسود در حقیقت نسبت به قضای پروردگار خشمناک، و از عطا و بخشش خداوند به بندگان ناخشنود است. این فکر به تدریج توحید و ایمانش را تباه می کند. قرآن کریم در این باره می فرماید:
زنهار، آن چه را خداوند به (سبب) آن بعضی از شما را بر بعضی (دیگر) برتری داده آرزو مکنید؛ برای مردان از آنچه کسب کرده اند بهره ای است، و برای زنان، (نیز) از آنچه کسب کرده اند بهره ای است، و از فضل خدا درخواست کنید، که خدا به هر چیزی داناست. (86)
حسود کافی است بداند که هیچ چیز مانع بخشش های خداوند نیست و هیچ امری بازدارنده قضای الهی نمی باشد. بنابراین، با حسادت ورزیدن او، نعمت از دیگران زایل نمی شود جز آن که تبعات و آثار زشت حسادت برای او باقی می ماند. حسادت در دنیا به سبب آشفتگی روحی و احساس دل تنگی، به بیماری تن و روان، (87) و در آخرت به سنگینی عذاب گرفتارش خواهد کرد. مرحوم نراقی رحمة الله درباره معالجه عملی حسادت می فرماید:
... عمل نافع برای شفای مرض حسد آن است که به کسی که حسد می ورزی خیرخواهی کن و بر خلاف حسد خود عمل نما. پس اگر از راه حسد، تکبر بر آن شخص داری تواضع نما، و اگر غیبت و بدگویی او را می خواهی در مجامع و محافل، زبان را به مدح و ثنای او بگشا و اگر حسد، تو را از انعام و احسان با او منع کند عطا و بذل را نسبت به او زیاد کن و چون بر این اعمال مداومت نمایی، حسد از تو قطع می شود... (88)
ه - تمایل به ستوده شدن
از جمله تمایلاتی که شیطان بزرگ ترین استفاده را از آن برای گمراه ساختن انسان می برد میل به ستوده شدن است. حضرت علی علیه السلام می فرماید: از دوست داشتن ستایش مردم بپرهیز زیرا این حالت از مهم ترین فرصت های شیطان است تا بدین وسیله نیکی نیکوکاران را از بین ببرد. (89)
از این سخن استفاده می شود که شیطان چنین تمایلی را در نظر آدمی زینت می دهد که انسان به خاطر ستایش مردم عملی را انجام دهد و زمانی که عمل خیر و احسان او ستایش نشود از احسان خودداری می کند. در حالی که نباید مدح و ذم مردم تأثیری در انگیزه اعمال انسان داشته باشد. امام صادق علیه السلام فرمود: عمل هیچ بنده ای برای خدا خالص نگردد، مگر آنکه ستایش و نکوهش مردم در نظر او اثری نداشته باشد؛ زیرا عملی که نزد خدا پسندیده است با مذمت نکوهیده نمی شود و آنکه در نزد خدا نکوهیده است با ستایش مردم پسندیده نخواهد شد؛ پس، از مدح و ستایش هیچ کس خرسند مشو زیرا مدح او بر رتبه تو در نزد خدا نیافزاید0(90)

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

علائم نفوذ شیطان

1- فکر و خیال عمل زشت و ناپسند، که سرانجام انسان را به گناه می کشاند.
2- دو دلی و شک نسبت به اعمال خوب و پسندیده مانند رفتن به مسجد، نماز جمعه، شرکت در مجالس مذهبی و... .
3- کم شدن یاد و ذکر خدا و ائمه علیهم السلام و بیگانه بودن با سیره و روش آنها.
در دسترس گذاشتن وسایل و ابزار گناه مانند نوارهای مبتذل، عکس های مستهجن، ارتباط با افراد فاسد، شرکت در مجالس لهو و لعب.


شیطان بر چه کسانی سلطه ندارد

این خود افراد هستند که نفوذ شیطان را می پذیرند و اگر آنها نخواهند سلطه و ولایت شیطان را بپذیرند، او بر آنها سلطه ای نخواهد داشت.
قرآن دو گروه را متذکر شده است که شیطان بر آنان سلطه ندارد:

الف) مخلصین

قرآن از زبان شیطان نقل می کند:
لاغوینهم اجمعین الا عبادک منهم المخلصین. (91)
همه انسانها را گمراه می سازم مگر بندگانت را که از آنها هستند، مخلصین.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

شیطان بر چه کسانی سلطه ندارد

این خود افراد هستند که نفوذ شیطان را می پذیرند و اگر آنها نخواهند سلطه و ولایت شیطان را بپذیرند، او بر آنها سلطه ای نخواهد داشت.
قرآن دو گروه را متذکر شده است که شیطان بر آنان سلطه ندارد:

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

الف) مخلصین

قرآن از زبان شیطان نقل می کند:
لاغوینهم اجمعین الا عبادک منهم المخلصین. (91)
همه انسانها را گمراه می سازم مگر بندگانت را که از آنها هستند، مخلصین.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

ب) متوکلین

دومین موردی که از نظر قرآن، شیطان بر آنها سلطه ای ندارد، متوکلین هستند. قرآن می فرماید:
انه لیس له سلطان علی الذین آمنوا و علی ربهم یتوکلون؛(92)
به راستی که شیطان را تسلطی نیست بر آنان که ایمان آورده و بر پروردگارشان توکل می کنند.
علی علیه السلام فرمود:
من اعتصم بالله لم یضره شیطان؛ (93)
کسی که به خدا پناه برد شیطان بر او زیان نمی زند.
داستان حضرت یوسف علیه السلام، نمونه ای از اعتصام به خدا در مراحل خطرناک است که آن مرد الهی با پناه بردن به خدا و استمداد از درگاه او از دام شیطان گریخت و دامن خود را از آلودگی حفظ کرد در آن هنگامی که در دام همسر عزیز مصر قرار گرفت و با یک اراده قوی و تصمیم قاطع فرمود: قال معاذ الله انه ربی احسن مثوای؛ (94) پناه بر خدا او پروردگار من است که جایگاه مرا نیکو قرار داده است.