فصل یازدهم : شکل بدن هنگام خواب
هنگام خواب، بدن، چهار شکل می تواند داشته باشد که عبارتند از: دمر، به سمت چپ، به پشت و به سمت راست. برای شناخت حالات بهتر خواب، ما هر یک از این چهار وضعیت را جداگانه بررسی می کنیم و مورد بحث و دقت قرار می دهیم:
1. دمر خوابیدن: در روایات اهل بیت علیهم السلام، این شکل خوابیدن سخت نکوهش شده است. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) این شکل خواب را خواب شیاطین نامیده(171) و امیر مؤمنان (علیه السلام) آن را خواب ابلیس و ابلیسیان و دیوانگان دانسته اند.(172)
از نظر اولیای دین، این وضعیت خواب چنان زشت و ناپسند است که ما را موظف کرده اند افرادی را که این گونه می خوابند از خواب بیدار کنیم. امام علی (علیه السلام) فرمودند: هیچ کس نباید دمر بخوابد و اگر دیدید کسی این گونه خوابیده، بیدارش کنید و او را به حال خود وانگذارید.(173)
برای دمر خوابیدن چند زیان مهم می توان برشمرد:
الف - چون در این حالت به قفسه سینه فشار وارد می شود: در نتیجه تنفس و جذب اکسیژن دچار اشکال می گردد. پیش تر گفتیم که یکی از عوامل خواب بهتر، بهره مندی آسان از اکسیژن است. بنابراین، دمر خوابیدن، ما را از خواب بهتر و اثربخش تر محروم می کند.
ب - زیان دیگر دمر خوابیدن ایجاد گرفتگی در عضلات گردن است. پاول ویلسون در این باره می نویسد: متخصصان فیزیوتراپی می گویند: بسیاری از گرفتگی های عضلات گردن، ناشی از طرز خوابیدن شما و در درجه اول، خوابیدن روی شکم است.(174) وی در ادامه برای ترک این عادت غلط می گوید: یک راه ساده برای ترک این عادت، گذاشتن یک توپ تنیس در جیب لباس خواب است. ناراحتی ناشی از این کار، باعث می شود که به یک پهلو یا به پشت بخوابید.(175)
شهید پاک نژاد نیز به نقل از کتاب دردهای پشت و گردن، مراقبت و پیشگیری از آن ها که انجمن جراحان ارتوپدی ایران منتشر ساخته، چنین آورده: خوابیدن روی شکم در سطح افقی سبب تشدید قوس کمری و گردنی و تشدید دردهای کمر و گردن می گردد.(176)
ج - بدن در این وضعیت، به گونه ای است که آلت تناسلی مرتب تحریک می شود. از آنجا که بین جسم و روح رابطه تنگاتنگی وجود دارد، هر تغییر و تحولی در جسم، به سرعت بر روح نیز اثر می گذارد و در نتیجه، دمر خوابیدن می تواند باعث تحریک غریزه و تغییر مسیر افکار ما گردد. نهی از دمر خوابیدن را می توان سومین دستور اسلامی در زمینه حیای زمان خواب دانست و آن را به دو مورد فصل پیش اضافه کرد.
د - فیلسوفان و روانشناسانی که درباره ریشه خواب ها و رؤیاها بحث کرده اند، یکی از ریشه های رؤیا را وضعیت بدن هنگام خواب دیدن می دانند. مثلاً کسی که تب دارد، خواب می بیند در آتش افتاده و می سوزد. یا آن که در جای تنگی خوابیده خواب می بیند در زندانی تنگ و تاریک اسیر شده است.
بر این اساس و با توجه به این که دمر خوابیدن، تنفس را مختل می سازد و باعث گردن درد می شود و غریزه جنسی را تحریک می کند، در این وضعیت، احتمال دیدن رؤیاهای ناخوشایند و نگران کننده و وحشت آور بسیار است.
حال که با زیان های خوابیدن بر روی شکم آشنا شدید، ببینید آیا می توان این سخن پیر فلو شر پذیرفت که می نویسد: بهترین وضعیت برای این که بخواب بروید، همان حالتی است که به آن عادت دارید. این حالت بخشی از عاداتی است که همه انسان ها و حتی حیوانات برای خواب دارند. این مسئله مربوط می شود به احساس امنیت که برای خواب رفتن امری بسیار مهم است و بنابراین نباید آن را مختل کرد. از آن گذشته، این عادات معمولاً از همان دوران کودکی باقی مانده اند.(177)
اگر قرار باشد به عادات نادرستمان در خوردن و خوابیدن و سخن گفتن و دیگر کارهای زندگی ادامه دهیم و دلیلمان این باشد که این عادات معمولاً از زمان دوران کودکی باقی مانده اند، پس دیگر چه نیازی است که امثال آقای فلو شر در این موضوعات تحقیق کنند و کتاب بنویسند؟! کتاب چگونه بهتر بخوابیم؟ آقای فلو شر، پر از توصیه های مهمی است که برای خواب بهتر ارائه شده است. چرا ایشان یک باره تغییر مسیر داده و در مورد شکل خواب، به جای ارائه یک الگوی منطقی، ما را به عادتمان ارجاع می دهد؟! گرچه اصلاح عادات نادرست، کار دشواری است؛ اما این دلیل نمی شود که ما از نادرستی این عادات چشم بپوشیم و تسلیم آن ها شویم. تغییر دادن عادت های غلط، سخت؛ اما ممکن است. انسان، آن چنان موجود ناتوانی نیست که نتواند در راه کمال خود گام بردارد و علف های هرز عادات ناپسند را از سرزمین شخصیت خود ریشه کن سازد. وظیفه مربیان جامعه، راهنمای مردم است نه توجیه علمی و نظری رفتارهای ناصحیح.
2. به پهلو چپ خوابیدن: در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله)، این شکل خواب، خواب کافران نام گرفته(178) و امیرمؤمنان علی (علیه السلام) نیز در این باره فرموده: پادشاهان و فرزندانش به سمت چپ می خوابند تا آن چه را خورده اند، گوارا یابند.(179)
تا این لحظه نتوانسته ام توضیح روشنی در علت ناپسند شمردن این شکل خواب را بیابم؛ اما از کلام امیرمؤمنان (علیه السلام) چنین دانسته می شود که این شکل، با شکم پرستی و لذت جویی های شاهانه - که هرگز در شأن انسان مؤمن نیست - تناسب دارد. شما هم می توانید تجربه کنید. اگر بیش از اندازه بخورید و معده را از انواع غذا پر کنید، تمایل خواهید داشت که به سمت چپ بخوابید.
3. به پشت خوابیدن: این شکل خواب، در کلام رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و جانشین بر حقش امام علی (علیه السلام)، خواب پیامبران دانسته شده است.(180) روشن است که این شکل خواب، اختصاصی به پیامبران ندارد و می توان آن را یکی از بهترین شکل های خواب برای همه دانست.
ویژگی ممتاز این شکل، طمأنینه و آرامش حاصل از آن است. پاول ویلسون در همین باره می نویسد: آرامبخش ترین حالت خواب، دراز کشیدن روی شکم و یا حتی پهلوها نیست، بلکه خوابیدن به پشت است. این حالت باعث می شود خروپف نکنید. به پشت بخوابید تا بهتر استراحت کنید و آرامش بیشتری داشته باشید و عمیق تر نفس بکشید.(181)
4. به پهلوی راست خوابیدن: این شکل خواب، شکل خواب رسول الله (صلی الله علیه وآله) است.(182) البته بهتر است که همزمان با خوابیدن به سمت راست، صورتمان هم رو به قبله باشد. در احادیث اهل بیت علیهم السلام به پهلوی راست و رو به قبله خوابیدن، خواب مؤمنان نام گرفته است.(183)
رو به قبله داشتن در این شکل خواب، آرامش حاصل از ذکر گفتن پیش از خواب را بیشتر می کند و احساس پاکی و طهارت را در انسان افزایش می دهد.