پینوشتها:
1- برای آشنایی با برخی از براهین دیگر که در این فصل از آنها سخن نگفتیم، ر. ک: مقداد بن عبدالله سیوری، اللوامع الالهیة، ص 129-131؛ محمد عبدالرحمان مرحبا، الکندی، فلسفته، منتخبات، ص 92-94؛ مایکل پترسون و دیگران، عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، ص 167؛ لئو الدرز، الهیات فلسفی توماس آکویناس، ترجمه شهابالدین عباسی، ص 171-175 و 294-305؛ دیوید پیلین، مبانی فلسفه دین، ترجمه گروهی از مترجمان، ص 319-322 و 326-329.
Cicero, The Nature of the Gods, trans by Horace C. P. McGregor, pp. 128-129; Alvin Plantinga, "God, Arguments for the Existence of" in: Routledge Encyclopedia of Philosophy, V. 4, pp. 91-92.
2- common consent argument
3- هر چند امر فطری قاعدتاً همگانی است؛ اما قوام برهان فطرت به اتفاق نظر عمومی نیست. بر این اساس، حتّی کسی که به دور از اجتماع ( مثلاً در یک غار ) زندگی میکند، نیز میتواند از برهان فطرت بهره ببرد.
4- See: Cicero, The Nature of the Gods, trans by Horace C. P. McGregor, p. 125 (Book II).
5- پل ادواردز، « برهانهای اجتماع عام »، در: خدا در فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، ص 143.
6- ر. ک: جان هیک، فلسفه دین، ترجمه بهزاد سالکی، ص 71-72.
7- چنان که ریچارد سویین برن (1934-م) در کتاب The Existence of God « برهان از طریق معجزه » را از « برهان تجربه دینی » جدا ساخته و به هر یک از آنها فصلی مستقل ( فصل 12 و 13 ) اختصاص داده است. برای مطالعه بیشتر درباره چگونگی دلالت معجزه بر وجود خدا، همچنین، ر. ک:
Mark Corner, Signs of God (Miracles and their Interpretation).
8- جان هیک (ویراستار)، اثبات وجود خداوند، ترجمه عبدالرحیم گواهی، ص187-200.
9- Immanuel Kant, Critique of Pure Reason, trans. by J. M. D. Meiklejohn, pp. 327-353.
10- Immanuel Kant, Critique of Practical Reason, trans. by Mary Gregor, pp. 102-110 (B. II, Ch. II, Sec. IV & V).
11- رونالد هپُبرن، « برهانهای تجربه دینی » در: خدا در فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، ص 115.
12- این نتیجه گیری از آن روست که از نظر آکویناس همه کمالات از وجود نشئت میگیرند؛ چنان که کاپلستون در توضیح این مقدمه میگوید: « از آنجایی که خوبی و نیکی واژهای است که با وجود و هستی قابل جایگزینی است؛ بدین معنا که چیزی که خوب و نیکوست، این خوب بودن را تا جایی که هستیمند است، داراست؛ خیر متعالی همان هستی متعالی است که سر منشأ و علّت وجود تمام هستیهاست » ( جان هیک (ویراستار)، اثبات وجود خداوند، ترجمه عبدالرحیم گواهی، ص 110 ).
13- « هر چیزی که کیفیتی را به چیزهای دیگر همنام آن منتقل میکند، خودش به غایت از آن کیفیت برخوردار است. مثلاً آتش گرمترین است؛ زیرا علت گرما در همه چیزهای دیگر است» ( ارسطو، متافیزیک ( مابعدالطبیعة )، ترجمه شرفالدین خراسانی، ص 48 (993)).
14- Thomas Aquinas, Summa Theologica, 2, 3; Dazid Sanford, "Degrees of Perfection …" in: Paul Edwards (ed.),The Encyclopedia of Philosophy, V. 2, p. 324.
منبع مقاله :
یوسفیان، حسن؛ (1390)، کلام جدید، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمة الله علیه)، چاپ سوم.