نگاهی به بافت دینی مردم جنوب شرق آسیا

[نصرالله عاشق خداومولا]

نگاهی به بافت دینی مردم جنوب شرق آسیا


علی اکبر ضیائی (استاد دانشگاه و رایزن فرهنگی ایران در مالزی): منطقه جنوب شرق آسیا را می توان یکی از مهمترین سرزمینها در ادیان جهانی دانست. بودیسم و هندوئیسم که عموما توسط بازرگانان و یا جنگ در این منطقه رواج یافته است قدیمی‌ترین ادیان می‌باشند که شواهد باستان‌شناسی متعلق به قرن پنجم میلادی در باره حضور بودیسم و به قرن یازدهم میلادی درباره هندوئیسم آن را اثبات می‌نمایند. در مقایسه با آن ادیان اسلام دیرتر وارد این منطقه شده و شواهد موجود نشان می دهند که اسلام از قرن سیزدهم میلادی به بعد در سرزمین مالائی‌ها رواج یافته و بدیهی است که اسلام قبل از این تاریخ توسط بازرگانان در میان برخی از اقوام مالائی ترویج می‌شده است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

اسلام به بیشتر سرزمین‌های جنوب شرق آسیا رسوخ کرد و بخش‌های عظیمی از اقوام مالائی به اسلام گرویدند تا آنجا که واژه «مالائی» با «اسلام» در یک راستا قرار گرفت و هرگاه سخن از مالائی می‌شد اسلام هم به عنوان دین مطرح می‌گردید. از قرن شانزدهم میلادی با شروع استعمار اروپائی، دین مسیحیت با گرایش کاتولیسم نیز به ادیان جنوب شرق آسیا افزوده شد. با ادامه نفوذ هلند و بریتانیا، مسیحیت پروتستانت نیز در این منطقه رواج یافت. مسیحیت مالزی اقلیتی مذهبی و 9.2% از جمعیت (طبق سرشماری 2010) می‌باشد که عمدتاً در شرق مالزی ساکن هستند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

در حدود 240 میلیون مسلمان در جنوب شرق آسیا زندگی می کنند که 42 درصد از کل جمعیت جنوب شرق آسیا و 25 درصد از کل جمعیت مسلمانان جهان یعنی حدود 1.6 میلیارد نفر را تشکیل می‌دهند.
بیشتر این مسلمانان از نظر فقهی تابع مذهب شافعی و از نظر اعتقادی، اشعری‌مسلک با گرایش اهل حدیث هستند. سه کشور مالزی، برونئی و اندونزی دارای اکثریت مسلمان و کشورهای تایلند، فلیپین، سنگاپور، لائوس، کامبوج، ویتنام و برمه دارای اقلیت مسلمان هستند. مذهب رسمی مالزی و برونئی اسلام است و به عنوان یکی از ادیان رسمی کشورهای اندونزی، تایلند و فیلیپین نیز به رسمت شناخته شده است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

مسلمانان جنوب شرق آسیا متشکل از نژادها و زبان‌های مختلفی چون زبان‌های مالائی، بهاسا اندونزیائی، جاوی، ماراناو (maranao]،(1] ماگوینداناو (Maguindanao]،(2] تاوسوگ(3) [Tausug]، تایلندی، چینی و برمه ای می‌باشند. برخلاف اسلام، مسیحیت و یهود در خاورمیانه می‌بینیم که مسلمانان و بودائی‌ها و مسیحیان به نژادهای مختلفی تعلق دارند و هویت نژادی نقش تعیین کننده‌ای در دین ایفا می‌نماید. به عنوان مثال نژاد اندونزیائی و مالائی مسلمان و تایلندی و لائوسی و کامبوجی بودائی و فلیپینی‌ها مسیحی و چینی‌ها تائویسم و کنفسیوسیسم می‌باشند. هویت دینی-نژادی همچنین برای تعیین نوع روابط اجتماعی بین اکثریت و اقلیت مردم یک کشور مهم است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

سفال قرن چهاردهم میلادی -موزه نگارا- تمدن اسلامی

اسلام در حدود قرن دوازدهم میلادی به کمک بازرگانان مسلمان از منطقه گجارات هند و سرزمین پهناور چین به منطقه جنوب شرق آسیا به ارمغان آورده شده است. مسیر دریایی این بازرگانان عموما از اقیانوس هند تا منطقه ملاکا در مالزی و خلیج سیام و سپس دریای جنوبی چین بوده است. نخستین پادشاهی اسلامی در قرن سیزدهم میلادی در پاسائی Pasai منطقه سوماترا در اندونزی شکل گرفت. گسترش اسلام در این حوزه وسیع تا حدودی وامدار تصوف که تأکید خاصی به روابط عاطفی و اخلاقی میان انسان‌ها، ارزش‌های معنوی و دینی و عشق و محبت دارد بوده است. موضوع وحدت وجود و تجلی ذات باری تعالی در مخلوقات بر اساس تعالیم عرفان و تصوف اسلامی یکی از نقاط مشترک بین مسلمانان و هندوها و بودائیها می باشد، زیرا پرستش بودا و شیوا بر اساس آموزه های هندوئیسم و بودیسم نیز نوعی آنیمیسم و یا جان‌گرایی و اعتقاد به وجود روح و جان در همه اجزای کائنات دیده می‌شود.

[نصرالله عاشق خداومولا]

هندوئیسم در حقیقت شکل تکامل یافته جانمند باوری یا آنیمیسم است. این آیین گونه‌ای فرهنگ، آداب و سنن اجتماعی است که با پاکسازی نفس و ریاضت همراه شده و در تمدن و حیات فردی و جمعی مردم هندوستان و جنوب شرق آسیا نقش بزرگی داشته‌است. هندوئیسم، هندوگرایی یا آئین هندو و یا هندوتوا، علاقه به گسترش دین هندو است که بیش از سه هزار سال دیرینگی و میلیون‌ها پیرو دارد. هندو پس از مسیحیت و اسلام سومین دین بزرگ جهان است. هندو برگرفته از نام رودخانه سند است که ایرانیان قدیم به منطقه جغرافیایی سرزمین پهناور و متمدنی در اطراف رودخانه سند اطلاق می‌کردند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

رقص هندوئیسم - جنوب کداح

این تمدن را موهنجودارو و هاراپا نیز نامیده‌اند. اسکیلاکس یک ایرانی یونانی تبار که از طرف داریوش امپراتور پارسی مأمور پیمودن رود سند بود نام هندوس را در نوشته‌های خود بکار برده است. اما بعدها در دوره اسلامی نام هندو علاوه بر جغرافیا به مذهب مردم این منطقه نیز گفته شد و بعدها خود هندوها نیز خود را هندو نامیدند و هندو نام رسمی آئین، مذهب و یا دین شد. هشتاد درصد از جمعیت 1٫2 میلیاردی هندوستان پیرو آیین هندو هستند و حدود 30 میلیون نفر دیگر از پیروان هندوئیسم نیز در دیگر کشورها زندگی می‌کنند. آیین بودا یا آیین بودایی یا بودیسم دین و فلسفه ای مبتنی بر آموزه‌های سیدارتا گوتاما است که در حدود 566 پیش از میلاد تا 486 پیش از میلاد می‌زیسته است. آیین بودا به تدریج از هندوستان به سراسر آسیا، آسیای میانه، تبت، سریلانکا، یمن، آسیای جنوب شرقی و نیز کشورهای خاور دور مانند چین، مغولستان، کره و ژاپن راه یافت. آیین بودایی به عنوان دین پاکان در نظر گرفته می‌شود و با 350 میلیون پیرو یکی از ادیان اصلی جهان به شمار می‌آید. آیین بودا بیشتر بر کردار نیک، پرهیز از کردار بد و ورزیدگی ذهنی تأکید دارد. آماج این ورزیدگی‌ها پایان دادن به چرخه تولد مجدد یا سمساره است که از طریق بیداری یا درک واقعیت راستین، رسیدن به رهایی یا نیروانا صورت می‌گیرد. اخلاقیات بوداگرایانه بر بن‌پایه‌های بی‌گزندی و رواداری برپا شده‌است. آثار نوشتاری بوداگرایی بسیارند و بخش ارزنده‌ای از ادبیات دینی جهان به شمار می‌روند. وحدت وجود از دیدگاه عرفان اسلامی با تعالیم بودائی شباهتهای زیادی دارد. بودا معتقد بود که اگر بخواهیم از چرخهٔ زاد و مرگ رهایی یابیم باید گرایش‌های نفسانی را کنار بگذاریم، درستکار باشیم، به یوگا پرداخته به حالات خلسه روحی دست پیدا کنیم که این تجربیات باعث مهرورزی ما به همهٔ موجودات می‌شود و سپس از راه این درک‌ها و تمرکزهای ژرف به روشنی و بیداری می‌رسیم و از این دور باطل خارج می‌شویم. این آموزه‌ها، آیین بودا (دارما) را تشکیل می‌دهند. بودا خود، آیین خود را مانند قایقی می‌نامد که برای چرخه‌ شکنی و رسیدن به ساحل رستگاری به آن نیاز است، ولی پس از رسیدن به رستگاری دیگر به این قایق نیز نیازی نخواهد بود. رسیدن به ساحل رستگاری آدمی را به آرامش و توازن مطلق می‌رساند. آنجاست که شمع تمامی خواهش‌ها و دلبستگی‌ها خاموش می‌شود. به این روی، این پدیده را در سانسکریت نیروانا یعنی خاموشی می‌نامند. رسیدن به نیروانا همان محو شدن در وجود مطلق و یکی شدن با هستی مطلق در دیدگاه وحدت وجود است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

پی‌نوشت‌ها:


[1] زبان مردم جنوب فلیپین در دریاچه راناو Ranao و منطقه مسلمان‌نشین فیلیپین به نام میداناو Mindanao.
[2] نام استان مسلمان‌نشین فیلیپین.
[3] زبان اقوام مورو در فیلیپین.