اعتقادات آيين بوديسم
سوال : اعتقادات آيين بوديسم چيست و چه انتقاداتى بر آن وارد است؟ رسول رضوى
جواب : آيين بوديسم يکى از شاخه هاى کيش هندوست[1] که در هندوستان و حدود دو قرن بعد از مرگ بودا به همّت فرمان روايى به نام «آشوکا» رشد و گسترش يافت و بعدها از سرزمين اصلى کوچ و در خارج از مرزهاى هند، به خصوص در آسياى جنوب شرقى، چين و ژاپن، پيروان فراوانى براى خود دستوپا کرد.
برخى از مستشرقان از آيين بودا تعبير به «فلسفه» مى کنند و برخى نيز نام «دين» بر آن مى نهند. جان بى. ناس در اين مورد مى گويد:
اين مسئله که آيا فلسفه ى بوديسم را مى توان در واقع دين و مذهب ناميد يا نه، مورد بحث و نظر است. البته از لحاظ عقايد آن مرد بزرگ در باب جهان هستى و روش هاى پيچ در پيچ مى توان آن را به عنوان دين تعريف کرد... .[2]
ولى اگر به ديده ى تحقيق بنگريم، شايد بهتر باشد که بوديسم را يک «مکتب اخلاقى» بدانيم تا يک مکتب فلسفى; چرا که بودا به هيچ وجه وارد بحث هاى متافيزيک و فلسفى نمى شود و مى کوشد مسائل فلسفى را هم با تمثيل بيان کند و بحث درباره ى خدا و روح را بى فايده مى انگارد[3] و به دادن چند تذکر اخلاقى در اين باره بسنده مى کند. از ديدگاه علماى اديان ابراهيمى نيز نمى توان آيين بودا را «دين» ناميد; زيرا آن گونه که خواهد آمد، اين آيين، مبدأ اعلى و وجود امور ماوراء الطبيعى و غيرمادى را برنمى تابد و ماده را تنها موجود ازلى و ابدى مى شمارد که خالقى نداشته است. به تعبير ديگر، مفهوم ذهنى بودا از دين، مفهومى کاملاً اخلاقى است. او در همه چيز به رفتار و سلوک توجه دارد و به مراسم آيينى يا پرستش ما بعدالطبيعه يا خداشناسى...» بى اعتناست.[4]
آيين بودا را بايد نهضتى اصلاحى در آيين هندو شمرد که سعى مى کرد برخى از عقايد و اعمال افراطى و خشن آيين هندو را تعديل کند. اين آيين «راه نجات را در روش اعتدال و ميانه روى و عقل سليم قرار داده و رياضت هاى افراطى را خلاف مصلحت عقلانى»[5]مى دانست.