ترازوی قیامت

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

پرسش : منظور از «میزان» و ماهیت آن در قیامت چیست؟



پاسخ: در قیامت گواهانى وجود دارند که در مقام داورى و اتمام حجت کافى هستند، از قبیل: زمان، مکان، انبیا، ائمه اطهار(علیهم السلام) و اعضاى بدن; اما خداى متعال بدان ها اکتفا نکرد، همان گونه که به نامه هاى اعمال که کوچک و بزرگ کارهاى انسان در آن ثبت شده، بسنده نکرد، و علاوه بر همه این ها با سنجش اعمال آدمى به وسیله میزانى که روز قیامت قرار مى دهد، وضع او را مشخص مى سازد.
از موضوعاتى که مورد سؤال قرار مى گیرد، «میزان در قیامت» است. «میزان» یکى از مسلّمات عقاید ماست و در آیات زیادى از آن نام برده شده که براى نمونه تعدادى از آن ها را نقل مى کنیم:
(وَ نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَهِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَ إِنْ کانَ مِثْقالَ حَبَّه مِنْ خَرْدَل أَتَیْنا بِها وَ کَفى بِنا حاسِبِینَ).( )
«و ما ترازوهاى عدل را براى روز قیامت خواهیم نهاد، و ستمى بر کسى نخواهد شد، اگر عملى باندازه خَردَلى باشد، در حساب خواهیم آورد و تنها علم ما از همه حسابگران کفایت خواهد نمود».
ترازوى اعمال برخى سنگین و برخى دیگر سبک مى باشد:
(فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ * وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِینُهُ فَأُولئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما کانُوا بِایاتِنا یَظْلِمُونَ).( )
«آنان که ترازویشان سنگین گشته است رستگارانند، و آنان که ترازوى اعمالشان سبک گشته، کسانى هستند که به آیات ما ایمان نیاورده بودند و از این رو به خود زیان رسانیده اند»
اما سخن در بیان حقیقت میزانى است که اعمال را با آن مى سنجند. آیا مانند ترازوهاى حسى است که در دکان هاى بقالى و عطارى قرار دارد، و یا آن که چیز دیگرى است؟ در پاسخ مى گوییم: بى شک عالم آخرت، کامل تر از این جهان است و تنها راه فهماندن حقایق آن عالم و اسرار پوشیده آن به انسان، استفاده از کلماتى است که انسان در امور محسوس آن ها را به کار مى برد; بنابراین، وجهى ندارد که مراد از «میزان» را همین ترازوهاى معمولى بدانیم، خصوصاً با توجه به آن که قرآن واژه «میزان» را در غیر ترازوى حسى به کار برده است.
«میزان» در لغت نام ابزارى است که به وسیله آن یک شىء سنجیده مى شود، خداوند در آیه:
(وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمِیزانَ).( )
«و آسمان را رفیع گردانید و میزان را در عالم قرار داد».
از برافراشتن آسمان خبر مى دهد و مى گوید که براى هر چیزى «میزانى» قرار دادیم که با آن سنجیده شود - خواه آن شىء جسم باشد و خواه سخن یا عمل و یا عقیده - براى هر چیزى «میزانى» است که به وسیله آن، حق از باطل، راست از دروغ، عدل از ظلم و فضیلت از رذیلت جدا مى گردد. هر کدام با طرز خاصى سنجیده مى شوند و ما هیچ گاه نمى توانیم یکى از این مصادیق را در غیر موردش استفاده کنیم.
هشام مى گوید: از امام صادق(علیه السلام) سؤال کردم معناى:
(وَ نَضَعُ الْمَوازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَهِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً).( )
«و ما ترازوهاى عدل را براى روز قیامت خواهیم نهاد، و ستمى بر کسى نخواهد شد».
چیست؟ فرمود: «انبیا و اوصیا، میزان هستند».( )
و در زیارت امیرالمؤمنین(علیه السلام) مى خوانیم: «السلام على میزان الاعمال»،( ) و دیگر روایات و احادیثى که به این مضمون آمده، انسان هاى کامل را میزان سنجش معرفى کرده است.
با توجه به مطالبى که ذکر شد و توسعه اى که در معناى «میزان» هست، دانسته مى شود که تفسیر کردن «میزان» به عدل، یا پیامبر و ائمه اطهار(علیهم السلام)، یا قرآن، همه تفسیر به مصداق است. «میزان» یک معنا بیش تر ندارد، و آن، «وسیله سنجش» است، و کیفیت آن وابسته به نوع چیزى است که سنجیده مى شود.( )
اگرچه «میزان» حق است، چنان که از آیات نیز استفاده مى شود، با این وصف براى بعضى از انسان ها میزانى وجود ندارد، چنان که مى فرماید:
(قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالأَْخْسَرِینَ أَعْمالاً * الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً * أُولئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ وَزْناً).( )
«بگو آیا خبر دهیم به شما که زیانکاران کیانند؟ آن ها که سعى و تلاششان در دنیا ضایع و نابود شد، با این حال گمان مى کنند که کار نیک انجام مى دهند و آن ها کسانى هستند که به آیات پروردگار و لقاى او کافر شدند، به همین جهت اعمالشان نابود گشت، و لذا در روز قیامت میزانى برایشان برپا نخواهیم کرد».
چون روایات در باب «میزان» متعارض است، باید به اصل آن، اعتقاد داشت و معنى آن را به علم حاملان حقیقى قرآن یعنى کسانى که قرآن در خانه آن ها نازل شده است (اهل بیت(علیهم السلام)) واگذاشت; که مبادا گفتار بدون علم باشد.( )