| ❤ |
بررسی تطبیقی صفات الهی در قرآن و کتاب مقدس عبری
یهوه یا اسم اعظم
یهوه نام خدا است و در ملاقات موسی با خدا، خداوند در معرفی خود فرمود: «اهیه، اشه، اهیه»؛ یعنی من «هستم آنکه هستم» می‌باشم.[۴۹] اما قوم بنی‌اسراییل، او را به‌معنیِ «او هست» گرفتند که معنی لایتغیر و مطلق در کمال میدهد. باب ۳۳ از سِفر پیدایش، نشان میدهد که هرگاه نام «یهوه» برده شود، منظور صفت رحمت خدا است.
| ❤ |
رحوم، حنون
رحوم یا رحمان یا رحیم، از صفات خداوند در دین یهود است.[۵۰] در سفر خروج تورات آمده که:
«گفت: من تمامی احسان خود را پیش روی تو می‌گذرانم و نام یهوه را پیش روی تو ندا می‌کنم، و رأفت می‌کنم بر هرکه رئوف هستم و رحمت خواهم کرد بر هرکه رحیم هستم.»[۵۱]
و در سفر تثنیه نیز می‌خوانیم: «زیرا که یهوه، خدای تو خدای رحیم است؛ تو را ترک نخواهد کرد و تو را هلاک نخواهد نمود، و عهد پدرانت را که برای ایشان قسم خورده بود، فراموش نخواهد کرد.»[۵۲]
| ❤ |
ملک، ملاخ
کتاب مقدس خداوند را به نام ملک میخواند؛ زیرا پادشاه اسراییل است.
«خداوند پادشاه اسراییل و یهوه، صبایوت که ولی ایشان است چنین میگوید: من اول هستم و آخر هستم و غیر از من خدایی نیست و مثل من کیست که آن را اعلان کند و بیان نماید و آن را ترتیب دهد.»[۵۳]
«این آیه به خوبی نشان میدهد که جز او کسی وی را نمیشناسد یعنی خدا را باید با خدا شناخت؛[۵۴] زیرا «یهوه خدای حق و خدای حیِّ و پادشاه سرمدی است.»[۵۵]
ملکوت خداوند بر همه‌جا گسترده است[۵۶] و این حضور او را در همه‌جا میرساند و چون دیدنی نیست خود را در کاوُد[۵۷] متجی می‌کند که به‌معنی «مجد و عظمت»[۵۸] است. در میان اسامی یهوه کلماتی مثل «ملک- ها- کاوُد» یعنی خودپادشاه[۵۹] و «ال- ها- کاود» به‌معنی «خودخدا» برمیخوریم. کاوُد درخشش شدید دارد[۶۰] و اغلب پوشیده از ابر است[۶۱] و گاهی نیز به‌معنی پرکننده زمین است.[۶۲]
| ❤ |
نور خدا
در اشعیای نبی آمده است: «من یهوه هستم و دیگری نه. پدیدآورنده نور و آفرینندۀ ظلمت، صانع سلامتی و آفریننده بدی.»[۶۳]
نور و ظلمت که در وجود متضادند از آفریدههای یهوه هستند. درواقع خداوند در این‌دو آفریده با دو صفت خود تجلی کرده است پس خدا عین نور است و هر آفریدهای مظهری برای نور اوست و موجودات سماوی حامل عرش یهوه مانند اخگرهای آتش سوزانند.[۶۴]
آتش زمینی نمادی از نور خدا و مقدس است تا آنجا که برای قربانی و روی مذبح همیشه باید افروخته باشد.[۶۵]
وقتی هدایت جز به سبب نور خدا نیست؛ پس کمال هدایت، رسیدن به کمال نور است و جستجوی آتش سبب شد که موسی به درجۀ نبوت برسد. در قرآن به این نکته اشاره شده است:
«إذ رَأی ناراً فَقالَ لِأهلِهِ امکُثوُا إنّی آنَستُ ناراً لَعَلّی آتیکُم مِنها بِقَبَسٍ أو أَجِدُ عَلَی النارِ هُدیً»؛[۶۶] «آن‌گاه که موسی آتشی مشاهده کرد و به اهل‌بیت گفت اندکی مکث کنید که از دور آتشی به چشم دیدم باشد که تا پارهای از آن آتش برای شما بیاورم یا از آن هدایت یابم.»
| ❤ |
پدر یا ابوّت
لقب پدر برای خدای بزرگ از دیرزمان در میان قوم یهود متداول بود؛ زیرا بدین‌وسیله نزدیک‌بودن خود را به او میرسانند. ربانیان دورۀ تلمود، خدا را به‌عنوان پادشاهی میدیدند که مثل پدر با فرزندانش در ارتباط است و مؤمن کسی است که در جهت خواست او قدم بردارد. در تلمود آمده است که «وجود این رابطه نزدیک و آشکارشدن آن بر آدمی نشانۀ التفات خاص و بیش‌ازحدمعمول از جانب خداوند شناخته شده است. در تثنیه آمده: شما پسران یهوه خدای خود هستید… «زیرا تو برای یهوه خدایت قوم مقدس هستی و خداوند تو را برای خود برگزیده است تا از جمیع امتحایی که روی زمینند به جهت او قوم خاصی باشی.» از آیات فوق چنین استنباط می‌شود که اگر هم افراد ملت اسراییل شایستگی نداشته باشند، مع هذا هنوز فرزندان یهوه خوانده میشوند.»[۶۷]
| ❤ |
علم لایتناهی
دانیال نبی میگوید: «… اوست که چیزهای عمیق و پنهان را کشف می‌کند. به آنچه در ظلمت است عارف، و نور نزد وی ساکن است.»[۶۸]
| ❤ |
لوگوس[۶۹] یا کلمه الهی
«لوگوس» کلمهای یونانی است که تاریخ پیدایش آن به زمان هراکلیتوس[۷۰] میرسد. وی میگفت که عالم مادی نظامی نمادی است که تنها نیمی از حقیقت حاکم بر آن را آشکار می‌کند. این حقیقت، روح الهی عالم است و حیات خود را از طریق دور و تسلسل زندگی و مرگ به نمایش میگذارد. تنها یک لوگوس وجود دارد که همه عالم را فراگرفته که به ذاته از خود است و یکتاست و این روح الهی یا «طبیعت کل» را میتوان در درون خویش جستجو کرد؛ زیرا آن خدای بزرگ و اصل حیات و شریعت الهی یا ارادۀ خدا است. و نیز تمام قوانین بشری از قانون الهی سرچشمه میگیرند. لوگوس، عقل متجلیِ[۷۱] عالم است و گرچه همیشه بوده؛ ولی بشر از آن بی‌اطلاع است و درواقع هماهنگی پنهان آفریدههای عالم است.
البته در نظر هراکلیتوس صحبتی از وجود یک خدای‌متعال که عقل و ارادهاش لوگوس باشد، نیست؛ بلکه بیشتر عقاید او بر مبنای وحدت وجود[۷۲] بود. البته پس از او آناگزاگوراس،[۷۳] لوگوس را واسطه بین خالق و مخلوق گرفت و آن را عقل خدا نامید که اصل عالم را نیز تشکیل میداد.
کلمۀُ‌الله تا زمانی که به آن تشخیص داده نشده بود، نمیتوانست در مبحث لوگوس وارد شود. البته در عهدقدیم چندبار نام «کلمۀ خدا» آمده، اما بیشتر منظور امرِ او بوده است که به فعل تغییر پیدا کرده و عالَم خلق شد. در چندمورد دیگر نیز منظور از کلمۀ خدا، فرشته/فرشتههایی است که مظهر وحی الهی هستند و پیام او را از قوه به فعل درمیآورند؛[۷۴] ولی در هیچ‌کجای اسفار، منظور از کلمه یا کلام خدا، عقل نبوده است و اولین‌بار فیلون(حکیم یهودی) آرای یهود را با فلسفۀ یونانی درهم آمیخت و رنگ فلسفی و عرفانی به عقاید آنها داد.
| ❤ |
حضور الهی
با اتکا به حقیقت نفوذ مطلق خداوند در سراسر جهان و در عین‌حال با احتراز از تصور اینکه بتوان جای خاصی را برای او در نظر گرفت، مدرسان یهود اصطلاحی را ابداع کردند که مبیِّن حضور خداوند در دنیا است. این در حالی است که ایشان هرگز جسمانیتی برای او قایل نیستند. به گفتۀ ایشان در عین اینکه «یهوه» در دوردست‌ترین آسمان‌ها مأوا دارد یعنی شبیه خورشید در آسمان است؛ ولی او با پرتوی خود هرگوشه از زمین را روشن می‌کند. بنابراین تابش نور الهی میتواند در همه‌جا محسوس باشد.[۷۵]
| ❤ |
فصل سوم: بررسی تطبیقی صفات الهی در اسلام و یهود
همان‌طور که ملاحظه شد، دین یهود با توجه به ریشه‌های ابراهیمی و جهان‌بینی توحیدی‌اش قرابت‌های مضمونی ویژهای در توصیف خداوند یکتا دارد. در زیر به نمونه‌های مشترک و برخی تمایزها اشاره می‌شود.
وجه اشتراک دو نام الله و یهوه به‌عنوان اسامی اعظم خداوند؛
تعالی و قدوسیت و درعین‌حال قریب‌بودنِ خداوند در هردو دین؛
اسمای خداوند در اسلام همان نقشی را ایفا میکنند که در دین یهود است؛ یعنی تمامی اسما حکایت از صفات و چگونگی خداوند دارند؛
اسامی ویژهای که حکایت از تشخیص خداوند می‌کند و او را بسان انسانی تشبیه می‌کند در هر دو دین مشهود است. بنابراین در هر دو دین، تلاش متألهان بر توجیه آن از طریق استعاری‌بودن یا رمزی و بیان تأویلی و غیره را شاهدیم. مثلاً رؤیت خداوند به گونهای نمادین است و حقیقت مطلق او رؤیت‌شدنی نیست.
| ❤ |
همان‌گونه که خداوند در قرآن‌کریم خود را نوری میخواند که همۀ مخلوقات از وجودش بهره‌مند میشوند، یهوه نیز عین نور است.
یهوه خود را پدر بنی‌اسراییل میخواند؛ درحالی‌که چنین صفتی هرگز در قرآن نیامده است.
آدم که مظهر صفات خداوندی است در هر دو دین با دو دست خداوندی ساخته شده است. هم در تورات اشاره به آفریدن آدم به صورت خداست و هم در حدیثی نبوی این حقیقت مذکور است.
«لوگوس» در عرفان یهود همان کلمه خدا در عهد عتیق و همان «کلمه الله» یا «نور محمدی» در قرآن کریم است.
تجلی رحمت و عطوفت خداوندی در هر دو دین نمایان است؛ ولی میتوان گفت این رحمت در قرآن بیشتر نمود دارد؛ زیرا رحمت خداوند در قرآن دارای دو خصوصیت است: ۱٫ براساس آیۀ «… رَحمتی وَسِعَت کُلَّ شَیءٍ»[۷۶] و نیز آیه «رَبَّنا وَسِعتَ کُلَّ شیئٍ رَحمَۀً…»[۷۷] رحمت او جامع و فراگیر بوده و از تحول هیچ‌چیز قاصر و ناتوان نیست؛ ۲٫ خداوند نه تنها خود را موصوف به چنین رحمت گسترده کرده و خویش را واجد آن معرفی فرموده؛ بلکه خود را ملزم به آن کرده و عمل به آن را ملتزم شده است و آیۀ «کَتَبَ عَلی نَفسِه الرَّحمَۀ»،[۷۸] نشان‌دهنده این مسئله است. پس هندسه هستی براساس رحمت، طرح و برنامه‌ریزی شده است. و رحمت از اوصاف مطلقۀ خداست که مقابل ندارد، نظیر وحدت مطلقه و هدایت مطلقه و… که از اسمای تکوینی و مطلقند.[۷۹]
در حال حاضر 1 کاربر در حال مشاهده این موضوع است. (0 کاربران و 1 مهمان ها)
مجوز های ارسال و ویرایش
نقل قول