نفس و انسان شناسی از منظر فاضلین نراقی
پیشگفتار
دانشوران و صاحبان نظر و اندیشه، از جمله فاضلین نراقی (علامه ملا محمد مهدی نراقی و ملا احمد نراقی) در مباحث نفس و انسان شناسی، اذعان می دارند آدمی از دو بعد تن و روان ترکیب یافته است . (1) تن همان جسم متعلق به آدمی است و شناختن آن آسان است، به تعبیر ملا احمد نراقی:
«هر کسی را از دو چیز آفریده اند، یکی این بدن ظاهر [است] که آن را تن می گویند و مرکب است از گوشت و پوست و استخوان و رگ و پی و غیر این ها . . . و یکی دیگر نفس [است] که آن را روح و جان و عقل و دل نیز می گویند . . . و بدان که شناختن حقیقت بدن امری است سهل و آسان; زیرا [چنان که] دانستی که آن از جنس مادیات است و شناختن حقایق مادیات چندان صعوبتی ندارد» . (2) اما شناخت روح و روان بسی دشوار است .
در این زمینه تعدادی پرسش به ترتیب زیر مطرح می گردد:
حقیقت نفس یا روح چیست؟
نفس از چه قوایی بهره مند است؟
روابط قوای نفس با هم چگونه است؟
آیا نفس مادی است یا مجرد؟
آیا بعد از مرگ بدن، نفس یا روح آدمی باقی می ماند یا این که با مرگ، بدن نابود می گردد؟
در صورتی که نفس پس از مرگ بدن باقی بماند، آیا از احساس لذت و الم بهره ای دارد یا نه؟
کمال نفس به چه چیزی است؟
نفس از چه راه هایی تقویت می شود؟
خیر و سعادت نفس به چه معنا است، آیا سعادت بشر مربوط به نفس است یا بدن یا هر دو؟
برای وصول به سعادت نفس چه راه کارهایی وجود دارد؟
بین روح و بدن آدمی چه نوع ارتباطی برقرار است؟
آیا نفس آدمی از همان آغاز خلقت از یک تعداد خلق و خوی، بهره مند است یا نه؟
و . . .
ما در این نوشتار در پی پاسخ گویی به این گونه پرسش ها هستیم . آن هم با محور قرار دادن دیدگاه فاضلین نراقی، ملا محمد مهدی و ملا احمد نراقی .