هسته حیات : بررسی آداب، آثار، آسیب ها و راهکارهای تغذیه

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

هسته حیات :

بررسی آداب،آثار،آسیب ها وراهکارهای تغذیه

نوشته حسین بافکار

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

دیباچه

غذا از نیازهای طبیعی و ضروری هر انسانی به شمار می رود که خداوند حکیم از آغاز خلقت، آن را در اختیار بشر قرار داده است. خداوند رحمان و رحیم، ابر و باد و مه و خورشید و فلک و همه اسباب مادی و معنوی را به کار انداخته است تا ما بندگان بر گرد خوان رحمت او بنشینیم و شکرگزار نعمتش باشیم. ذات ربوبی حق، بهترین، سودمندترین و گواراترین خوردنی ها و آشامیدنی ها را به شیواترین شیوه ممکن و بی کم و کاست آفریده است تا تن خاکی، مرکب مناسب برای روح الهی ما گردد. درباره شیوه مصرف و اندازه نگه داشتن در مصرف و ادای حقوق نیازمندان نیز سفارش های حکیمانه ای در قرآن کریم و روایات بیان شده است، ولی بسیاری از مردم از این توصیه های نورانی غافلند و به ورطه اسراف و پای مال کردن حق بیچارگان و گرسنگان کشیده می شوند. نکته اساسی در این زمینه، توجه به جنبه های گوناگون تولید، توزیع و مصرف غذا و شناخت درست فرهنگ اسلام است.
نوشتار حاضر افزون بر بیان اهمیت غذا و فرهنگ و آداب صحیح مصرف غذا، به آسیب شناسی و نقش رسانه ملی دراین باره پرداخته است. با سپاس از نویسنده محترم، جناب آقای حسین بافکار که این اثر را نگاشته است، آن را توشه راه برنامه سازان ارجمند صدا و سیما می سازیم .

انّه ولیّ التوفیق

اداره کل پژوهش مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

پیش گفتار

بحران غذا، با ابعاد گسترده و پیچیده خود، از دردناک ترین و در عین حال شرم آورترین پدیده های عصر حاضر به شمار می رود. بحرانی که مرزهای ملّی را درنوردیده و ماهیتی بین المللی یافته است. انسان در دوره ای با این بحران روبه رو است که در اوج پیشرفت های علمی قرار گرفته است و کارآمدترین ابزارها و امکانات را در اختیار دارد.
شگفتا انسان با این همه پیشرفت، هنوز نمی تواند از مرگ میلیون ها هم نوع خود در گوشه و کنار گیتی به سبب گرسنگی و پی آمدهای ناشی از آن، پیش گیری کند یا نابرابری های موجود در مصرف غذا را کاهش دهد. این در حالی است که بر اساس آمار موجود، سبد غذایی هیچ کشوری در جهان خالی و ناامید کننده نیست، بلکه ثابت شده است همین کره خاکی، همچون مادری مهربان، توانایی پروراندن چندین برابر جمعیت کنونی را در دامن پرمهر خود داشته و دارد.
با آگاهی از این موضوع، روز جهانی غذا، فرصتی را فراهم می آورد تا به این موضوع دردناک جهانی پرداخته شود که در هر کشوری، سدّ عظیمی فرا روی توسعه به شمار می رود. باشد که مسئولان کشور بکوشند تا امنیت غذایی را به عنوان هدفی مقدس و انسانی، در سرلوحه سیاست های خود قرار دهند و دسترسی قشرهای گوناگون جامعه به غذای کافی و مطلوب را امکان پذیر کنند.
به یقین، برای رسیدن به این مهم، شناخت کافی و دقیق از وضعیت تهیه و تولید مواد غذایی کشور و موانع فراروی و توان مندی های بالقوه کشور از نظر طبیعی و انسانی امری ضروری است. امیدواریم که پژوهش حاضر، با تمام کاستی هایش بتواند شناخت لازم را به وجود آورد و راهکارهای لازم را ارائه دهد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

فصل اول: کلیات

1. دلایل ضرورت بحث غذا

اشاره

دلایل زیادی برای طرح مسئله غذا در کشور وجود دارد که در این بحث به مهم ترین آنها می پردازیم.
الف) نقش غذا در استقلال و توسعه اقتصادی
غذا نیاز اولیه هر انسان است که قدرت های جهانی با آگاهی از این مهم از آن سوء استفاده می کنند، به گونه ای که امروزه غذا به سلاحی بی صدا، نیرومند و کشنده برای رسیدن به مقاصد شوم آنها و سلطه هر چه بیشتر بر کشورهای ضعیف تبدیل شده است.
یکی از مسئولان کشاورزی امریکا می گوید:
من معتقدم که سلاح غذا، امروزه نیرومندترین سلاحی است که ما در اختیار داریم... مادامی که دیگر کشورها در احتیاجات غذایی، وابسته به امریکا هستند، در خلق مشکلات برای ما درنگ خواهند کرد.(1)
از سوی دیگر، یکی از راهکارهای رسیدن به بهره وری در جامعه، تأمین سلامت افراد جامعه با تأمین غذای کافی و مناسب است که بر رشد، بقا،
ص: 5
________________________________________
1- سید حسن اسعدی، بحران غذا، تهران، لیتوگرافی امیر، 1384، چ 1، ص 16.
طول عمر و پیش گیری از بیماری های برخاسته از سوء تغذیه اثر می گذارد. همچنین می تواند هزینه درمان را در کشور به شکل چشم گیری کاهش دهد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

ب) وجود فقر غذایی

اگرچه در کشور ما به لطف پروردگار، متوسط غذای مصرفی روزانه افراد جامعه، قابل قبول است، ولی هنوز گروه هایی از جمعیت کشور به ویژه کودکان، زنان باردار و مانند آن، به فقر غذایی دچارند. به دیگر سخن، این گروه کمتر از حد نیاز، انرژی و پروتئین لازم دریافت می کنند.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

ج) ضرورت بررسی مفهومی غذا، آداب و آثار آن از دیدگاه اسلام

بخش بزرگی از مشکلاتی مانند فقر غذایی، بد غذایی و پی آمدهای آن در کشور، در کم توجهی به آموزه های دینی ریشه دارد که در آیه های نورانی قرآن، گفتار معصومین علیهم السلام و سیره عملی آن بزرگواران آمده است. ازاین رو، بهتر است این آموزه های دینی در قالبی جدید، به صورت کاربردی، در کنار یافته های علمی و مصداق های تجربه شده آورده شود تا مردم به آموزه های دینی، نگرشی نو داشته باشند.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

د) فراهم آوری منبعی مناسب برای برنامه سازی در رسانه ملی

بی شک، رسانه هنگامی که از برنامه های گسترده و ارزشی اجتماع حمایت کند و با شناسایی محدودیت ها و موانع فراروی پیشرفت و توسعه جامعه، راهکارهای اصلاحی ارائه دهد، ارزش آفرین خواهد بود. ازاین رو، به نظر می رسد فراهم آوردن پژوهشی کاربردی با محتوای دینی که بتواند رسانه را در رسیدن به این مهم یاری دهد، ضروری به نظر می رسد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

2. پرسش های پژوهش

الف) آیا در آموزه های دینی اسلام به مسئله غذا و امنیت غذایی توجه شده است؟

ب) آیا وضعیت بهره برداری از منابع غذایی در کشور مناسب است؟

ج) وظایف مردم، دولت و رسانه ملی برای رسیدن به وضعیت مطلوب در تغذیه چیست؟

د) احیای ارزش های دینی در جامعه تا چه اندازه می تواند در حل مشکلات غذایی مردم مؤثر باشد؟

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

3. فرضیه های پژوهش

الف) وضعیت فعلی تغذیه، با آنچه اسلام در پی آن است، فاصله زیادی دارد.

ب) مشکل غذا در کشور، مسئله کمبود غذا و امکانات تولید نیست، بلکه مشکل فرهنگی و مدیریتی است.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

4. روش پژوهش

پژوهش حاضر، به روش تألیفی و توصیفی و در قالب کتاب خانه ای تهیه و گاهی نیز از روش تطبیق و تحلیل بهره گرفته شده است. نخست با مراجعه به منابع و متون دست اول اسلامی، درباره مبانی نظری غذا (اهمیت، آثار و آداب غذا خوردن در اسلام) بحث می شود.

در این راستا، از نظریه های برخی دانشمندان مسلمان و غیرمسلمان نیز استفاده شده است. همچنین کوشیده ایم از یافته های علمی و حکایت های ارزشمند که در مطبوعات و کتاب ها دیده می شود، استفاده کنیم.