عرفان سرخ : تاثیر فرهنگ شهادت طلبی در حفظ ارزشهای دینی

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

دو _ گرفتاری ها

برخلاف تصور کسانی که می پندارند، زبونی و توسری خور بودن، پناهگاه آسایش است، بنابر فرمایش امام علی علیه السلام، منشأ بلاها و گرفتاری های فراوان خواهد شد.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

سه _ ابتلا به انحراف ها و مفاسد

تمام بدبختی ها، نکبت ها و انحراف های آدمی، معلول ذلت، حقارت، خواری نفس و بی هویتی و بی شخصیتی است. بر این اساس، یکی از تعلیمات مهم اهل بیت علیهم السلامبه پیروانشان، القای روح عزت طلبی، کرامت، غنای نفس و خروج از ذلت نفس است؛ چنان که از امام عشق و شهادت طلبی، حسین بن علی علیه السلام در دعای عرفه آمده است: «اَللّهُمَ اخْرُجْنی مِنْ ذُلِّ نَفْسی؛ خدایا، مرا از خواری نفس بیرون کن».(1)
آن بزرگوار، طلب عالی ترین خواسته ها را در این زمینه، بدین گونه به پیروانش می آموزد: «اَللّهُمَّ اجْعَلْ غِنایَ فی نَفْسی؛ پروردگارا! بی نیازی مرا در جانم قرار ده».(2)
از امام علی علیه السلام نیز روایت شده است:
اِنَّهُ لَیْسَ لِانْفُسِکُم ثَمَنٌ اِلاّ الْجَنَّهَ فَلا تَبیعُوها اِلاّ بِها.(3)
ص:225
________________________________________
1- مفاتیح الجنان، دعای عرفه امام حسین، ص 451.
2- همان، ص 436.
3- نهج البلاغه، حکمت 456، ص 738.
همانا بهایی برای جان شما جز بهشت نیست؛ پس آن را به کمتر از بهشت نفروشید.
بنابراین اگر انسان به ذلت نفس مبتلا گردید، هوای نفس و شهوات آن، تنها مطلوب او خواهد بود و این جز دوری از خدا و سقوط در مهلکه دنیوی و اخروی، بهره ای نصیبش نخواهد ساخت.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

چهار _ از دست دادن بینش

امام علی علیه السلام در این بیان خود، بصیرت دل و نورانیت قلب را در گرو داشتن روحیه مجاهدت و جانبازی در راه خدا معرفی می کند. از دیدگاه اسلام، بصیرت، زاییده عمل دانسته شده است، ولی کمتر به این صراحت، عملی اجتماعی همانند جهاد و جانبازی در راه خدا یک رکن از ارکان معنویت و سلوک الی اللّه شمرده می شود تا آنجا که مبادرت نکردن به آن و شانه خالی کردن از آن سبب پیدایش حجاب بر دل و کوری قلب می گردد.
پنج _ از دست دادن لیاقت تصدّی دولتِ حق و حمل پرچم هدایت
با ترک جهاد، دولت حق از کسانی که پرچم آن به آنها سپرده شده، گرفته می شود؛ زیرا حمل پرچم هدایت و بر عهده گرفتن دولت حق و دین، لیاقت می خواهد، ولی چنین ملتی لیاقت ندارند که پرچم دار اسلام و منادیان حق به شمار روند. قرآن کریم نیز این حقیقت را بدین صورت بیان می فرماید:
ای کسانی که ایمان آورده اید! هرکس از شما از آیین خود بازگردد (به خدا زیانی نمی رساند) خداوند قومی را خواهد آورد که آنها را دوست می دارد و آنها نیز خدا را دوست می دارند؛ در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند، آنها در راه خدا جهاد می کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری نمی هراسند. این، فضل خداست که به هرکس بخواهد (و شایسته ببیند) می دهد و (فضل) خدا وسیع و خدا داناست. (مائده: 54)
ص:226
خدای سبحان در این آیه شریفه کسانی را لایق حمل پرچم هدایت و دولت حق معرفی می کند که عاشق و متقابلاً محبوب اویند و عاشقانه در راه او جانبازی کرده و از هیچ سرزنشی نمی هراسند و در برابر مؤمنان فروتن و در برابر کفار سرسخت و قدرتمندند.
بنابراین، جهاد و شهادت طلبی، ملت های مسلمان را لایق حمل پرچمِ هدایت و تصدی دولت حق می گرداند و در صورت فقدان این روحیه و فرهنگ، این لیاقت از آنان سلب می شود.
شش _ محرومیت از نعمت عدالت و انصاف
تا ملتی مجاهد است و عاشق شهادت، دیگران از او می ترسند و حساب می برند و به خاطر اقتدار و هیبت آن، به اجبار انصاف را درباره اش رعایت می کنند، ولی ملتی که این ویژگی را از دست بدهد، دیگران برای او هیچ گونه شخصیتی قائل نمی شوند و از هرگونه رعایت انصاف درباره اش می پرهیزند.
آری، تمام این نکبت ها، ادبارها، پستی ها و ذلت ها، معلول از دست دادن روحیه و فرهنگ مجاهدت و شهادت طلبی است!(1)

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

ج) احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف به معنی امر به خوبی ها و اعمال و سنت های شایسته ای است که خدای سبحان و فرستادگان معصوم او، آنها را واجب کرده و بدان ها امر کرده اند. نهی از منکر به معنی نهی از بدی ها، زشتی ها و اعمال و سنت های ناپسندی است که خدای تعالی و جانشینان معصوم او در زمین آنها را حرام و ممنوع کرده و نامشروع و ناپسند شمرده اند. این دو فریضه الهی
ص:227
________________________________________
1- قیام و انقلاب مهدی صص 89 _ 91.
مهم ترین عوامل دین و ارزش های دینی هستند که قرآن کریم(1) و اولیا دین، ترک آنها را سبب محرومیت از برکات وحی(2) و تسلط شرورترین افراد امت بر مسلمانان و مستجاب نشدن دعاها(3) و عمومیت و شمول بلاها و عذاب بر همه(4) دانسته اند.
در عین حال، این عامل مهم بقای دین و ارزش های آن، در طول تاریخ، متروک بوده و ترک آن ذلت مسلمانان را در پی داشته است. با اندک تأملی در آیه های قرآن و روایت های معصومین، درمی یابیم که عامل اصلی ترک این فریضه عظیم، استیلای روح ترس و نداشتن احساس مسئولیت، بر مسلمانان بوده است که از ضعف ایمان و معرفت، توکل نکردن آنان به خدای تعالی، بازگذاشتن راه نفوذ و تسلط شیطان بر آنان سرچشمه می گیرد که عاملیت این ترس را در سخنان گهربار معصومین علیهم السلام می توان یافت(5) چنان که از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده است:
امر به معروف و نهی از منکر، نه رزقی را از انسان دفع می کنند و نه مرگی را نزدیک می سازند.(6)
قرآن کریم نیز در آیه 164 سوره اعراف بر عامل احساس مسئولیت
ص:228
________________________________________
1- آیه 116 سوره هود و نیز سوره مائده، آیات 63، 78 و 79 و نیز آیات 164 و 165 سوره اعراف.
2- میزان الحکمه، ج 3، ص 1945، ح 12731.
3- همان، ح 12728 تا 12730.
4- همان، ح 12734 و 12735.
5- همان، ص 1944، ح 12724 تا 12726.
6- همان، ح 12723.
نکردن تأکید می ورزد:
و (به یاد آر) هنگامی را که گروهی از آنها (به گروه دیگر) گفتند: چرا جمعی گنه کار را اندرز می دهید که خداوند آنها را هلاک خواهد کرد یا به عذاب شدیدی گرفتار خواهد ساخت؟! گفتند: (این اندرزها) برای اعتذار (و رفع مسئولیت) در پیشگاه پروردگار شماست. به علاوه شاید آنها بپذیرند و از گناه بازایستند و تقوا پیشه کنند.
در این آیه شریفه، گروهی از مؤمنان به گروه دیگر اعتراض کرده و می گویند: چرا کسانی را موعظه و نهی از منکر می کنید که خدا آنان را به خاطر اعمالشان هلاک می کند یا به عذاب شدیدی گرفتار خواهد کرد.
خدای سبحان با نقل گفت وگوی این دو گروه، این اندیشه تارکان نهی از منکر را مذمت کرده و باطل معرفی می کند. در آیه بعد می فرماید ما این گروه را (یعنی تارکان نهی از منکر) نیز به همراه گنه کاران هلاک کردیم و دلیل آن را نداشتن احساس مسئولیت نسبت به هم کیشان، هم نوعان و سرنوشت جامعه خود، با ترک این فریضه عظیم معرفی می کند.
بر این اساس، نداشتن احساس مسئولیت نسبت به این تکلیف مهم و هم نوعان خود و نیز ترس، با تمام جنبه های آن، یعنی ترس از خطرات جانی، مالی، شغلی و نیز خوف از دست دادن مقام، محبوبیت یا موقعیت اجتماعی و غیره در ترک این رکن نگهدارنده دین، نقش اول را ایفا کرده اند. باید گفت این کار شیطان است که پیروان خود را می ترساند:
انّما ذلکم الشّیطان یخوّف اولیائَهُ... . (آل عمران: 175)
این تنها شیطان است که پیروان خود را می ترساند.
بنابراین برای ریشه کن کردن این موانع، هر مقدار که ایمان و معرفت مؤمنان زیادتر شود، ترس آنان کمتر شده و در احساس مسئولیت نسبت به
ص:229
هم کیشان خویش و اجتماع و وظایف شرعی خود جدی تر و راسخ تر خواهند شد؛ پس می توان گفت که فرهنگ شهادت طلبی به دو دلیل می تواند آن موانع را برطرف سازد:
یک _ فرهنگ و روحیه شهادت طلبی این قابلیت را دارد که افراد و جامعه اسلامی را به درجه ای از ایمان و معرفت برساند که در عالم، جز خدای خود کسی را منشأ اثر حقیقی ندانند. پس، از غیر او نمی هراسند و نسبت به انجام تکالیف و اوامر او نیز کوشا خواهند بود.
دو _ این فرهنگ، مبتنی بر عشق به معبود و در پی آن، عشق به انجام وظیفه و شهادت و دیدار معبود است؛ بنابراین سبب می شود که مؤمنان در هر شرایطی وظیفه خود را انجام دهند و از کشته شدن و دیگر ضررهای احتمالی، ترسی به دل راه ندهند.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

د) تقویت روح ایثار در جامعه

«ایثار» به معنی تقدیم و ترجیح دیگران بر خود در بهره بردن از نعمت های خداست و در مکتب اسلام از بزرگ ترین مکارم اخلاقی و محبوب ترین اخلاق حسنه است؛ به گونه ای که قرآن از ایثارکنندگان به نیکی یاد کرده و می فرماید:
... وَ یُؤثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ ... . (حشر: 9)
و آنها را بر خود مقدم می دارند، هرچند خودشان بسیار نیازمند باشند. (و نسبت به آنها سزاوارتر باشند)
ایثار، دارای درجه هایی است که بالاترین آن، ایثار در جان و زندگی است؛ بدین معنی که کسی برای نجات جان دیگران، جان خود را به خطر
ص:230
اندازد و فدا کند یا برای اصلاح آنها و حفظ دین الهی در میان آنان و حفظ انسانیت انسان ها، جان خود را سپر بلای دیگران سازد و از شیرین ترین متاع خود که حیات است، درگذرد.
بر این اساس، در مکتب اسلام، شهادت، کامل ترین مصداق ایثار شمرده می شود و در پی آن، داشتن روحیه شهادت طلبی، بهره مندی از ملکه ایثار خواهد بود. روشن ترین دلیل بر این حقیقت، تمجید خدای تعالی از فداکاری امام علی بن ابی طالب علیه السلام به سبب تلاش برای حفظ جان پیامبر است که خداوند درباره عظمت آن می فرماید:
وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرضْاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبادِ. (بقره:207)
بعضی از مردم (باایمان و فداکار، همچون علی علیه السلام در لیله المبیت به هنگام خفتن در جایگاه پیامبر) جان خود را به خاطر خشنودی خدا می فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.
خدای سبحان در این آیه شریفه، شهادت طلبی و ایثار جان امام علی علیه السلام را می ستاید و وجود چنین افراد و چنین روحیه ای را از رأفت و رحمت خود بر مؤمنان، معرفی می کند.
در روایت ها نیز یکی از ویژگی های پیروان واقعی اهل بیت علیهم السلاماین نوع ایثار معرفی شده است؛ چنان که از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام روایت شده است:
همانا خدای تعالی به اهل زمین نگریست (و از بین آنها) ما را برگزید و برای ما پیروانی قرار داد که یاری مان می کنند و به شادی ما شادند و در غم ما محزون و جان و مالشان را در
ص:231
راه ما می بخشند، پس آنان از ما هستند و به ما ملحقند و با ما در بهشت سکونت دارند.(1)
آن بزرگوار در جای دیگر می فرماید:
اِنَّ اَفْضَلَ الْمؤمِنینَ، اَفْضَلُهُم تَقدِمَهً مِنْ نَفسِهِ وَ اَهلِهِ وَ مالِهِ.(2)
همانا بهترین مؤمنان آن است که جان و خاندان و مال خود را در راه خدا پیشاپیش تقدیم کند.
سرّ مطلب آن است که منطق ایثار جان، منطقی برگرفته از وحی است که نجات جان یک فرد را معادل احیای تمام انسان ها می داند:
به همین سبب، بر بنی اسرائیل مقرر داشتیم که هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسان ها را کشته و هرکس انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است. (مائده: 32)
و این بدان سبب است که گویا ایثارگر، با بذل جان خود، نه یک انسان، بلکه انسانیت را نجات بخشیده است! پس با این بیان روشن می شود که ایثار، در تمام جنبه های آن، نتیجه روحیه و فرهنگ شهادت طلبی است و قطعا هرچه این فرهنگ در جامعه اسلامی، بیشتر تقویت گردد، شمول و استیلای روح ایثار _ به ویژه در بالاترین درجه های آن، که ایثار در حیات و بذل جان است _ بر مؤمنان و جامعه دینی بیشتر می شود؛ زیرا کسی که در نعمت حیات که عزیزترین و محبوب ترین و گران بهاترین نعمت الهی به بشریت است، دیگران را بر خود مقدم کند، در دیگر دارایی ها که تعلق خاطر آدمی به آنها ضعیف تر است، به شکل اولی ایثارگر خواهد بود و این بدان جهت است که
ص:232
________________________________________
1- میزان الحکمه، ج 2، ص 1539، ح 9943.
2- نهج البلاغه، نامه 69 ، ص 610 .
شهادت طلبی مصداق کاملی از کرامت و عزت نفس است و اگر روح مؤمنان به این درجه والا برسد، تمام دنیا و منافع اعتباری آن در نزد او کوچک و پست جلوه می کند. چنان که از امام علی علیه السلام روایت شده است:
مَنْ کَرُمَت نفسُهُ، صَغُرَتِ الدُّنیا فی عَینه.(1)
کسی که به کرامت نفس نایل شود، دنیا (و مافیها) در چشمش حقیر می نماید.
نتیجه اینکه یکی از آثار مهم فرهنگ شهادت طلبی در جامعه اسلامی، تقویت روح ایثار در همه مراتبش، در میان مؤمنان است.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

بخش چهارم: نقش رسانه در ترویج فرهنگ شهادت طلبی

اشاره

جایگاه بحث در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های رسانه

اهمیت رسانه صدا و سیما به عنوان جادوی هزاره سوم بر کسی پوشیده نیست. رادیو و تلویزیون به عنوان یک رسانه جمعی و وسیله فنی، در رشد
ص:233
________________________________________
1- میزان الحکمه، ج 2، ص 900، ح 5858.
افراد جامعه اثر فراوانی دارد و بر قوای حسی، فکری و عقلانی شخص می افزاید.(1)
بر این اساس، پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، دستگاه رادیو و تلویزیون جایگاه ویژه ای دارد، به گونه ای که اصل یکصد و هفتاد و پنجم قانون اساسی به آن اختصاص یافت و در مقدمه آن با عنوان «وسائل ارتباط جمعی» آمده است.
وسائل ارتباط جمعی (رادیو _ تلویزیون) بایستی برای روند تکاملی انقلاب اسلامی در خدمت اشاعه فرهنگ اسلامی قرار گیرد و در این زمینه از برخورد سالم اندیشه های متفاوت بهره جوید و از اشاعه و ترویج خصلت های تخریبی و ضداسلامی جدا پرهیز کند.
پیروی از اصول چنین قانونی که آزادی و کرامت ابناء بشر را سرلوحه اهداف خود دانسته و راه رشد و تکامل انسان را می گشاید بر عهده همگان است و لازم است که امت مسلمان با انتخاب مسئولین کاردان و مؤمن و نظارت مستمر بر کار آنان به شکل فعالانه در ساختن جامعه اسلامی مشارکت جویند، به امید اینکه در بنای جامعه نمونه اسلامی (اسوه) که بتواند الگویی برای مردم جهان باشد، موفق گردد (و کذلک جعلناکم امه وسطا لتکونوا شهداء علی الناس).
مقام معظم رهبری در این باره می فرماید:
صدا و سیما چنان که امام بزرگوار راحل تعبیر کرده اند، باید دانشگاهی همگانی باشد که در آن دین و اخلاق و ارزش های اسلامی و راه و روش
ص:234
________________________________________
1- فرانتس فانون، سال پنجم انقلاب الجزایر، ترجمه: دکتر تابنده، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی تا، ص 84 .
زندگی و... آموخته شود.(1)
ایشان در جای دیگر می فرماید:
اصل اساسی در باب اداره رادیو و تلویزیون این هدف هاست، ما می خواهیم مردم متدین بشوند، یعنی دینی شدن مردم یکی از هدف هاست.(2)
تردیدی نیست یکی از مهم ترین مصادیق فرهنگ اسلامی که بر اساس قانون اساسی، رسانه جمهوری اسلامی ایران، باید در جهت اشاعه آن بکوشد، فرهنگ شهادت طلبی و ایثار جان و مال در راه پیشرفت دین و ارزش های دینی است.
ضرورت این مسئله از این جهت است که دشمنان انقلاب اسلامی در طول هشت سال دفاع مقدس شاهد بوده اند که برخورداری از روحیه شهادت طلبی تا چه میزان می تواند انقلاب ما را بیمه کند و در مقابل خطراتی که آن را تهدید می کند مقاومت نماید و ازاین رو در صددند به هر شکل ممکن این روحیه را به خصوص در میان جوانان ما که مدافعان اصلی و تأثیرگذار دین و ملتند، از میان ببرند.
برای مثال:
1. اگر تضعیف ایمان به خدا و قیامت، عامل از دست دادن چنین روحیه ای است، با تحریف حقایق مسلم دینی و القاء شبه ها، به تضعیف باورهای دینی مردم بپردازند.
ص:235
________________________________________
1- بنیاد فرهنگی فاطمه الزهرا علیه السلام، صدا و سیما در کلام مقام معظم رهبری، مرکز تحقیقات مطالعات و سنجش برنامه ای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1373، چ 1، ص 127.
2- همان، ص 40.
2. اگر دنیاطلبی و گرایش به مظاهر دنیا، این روحیه را در ضمیر انسان نابود می کند، عشق به دنیا و مظاهر آن را در نهاد انسان بکارد، به گونه ای که دیگر انسان حاضر به جان فشانی نباشد و از یاد مرگ و قیامت بگریزد.
3. اگر گرایش به فساد و بی بند و باری های جنسی، عامل روی گردانی از استقبال از مرگ و شهادت است، از هر راه ممکن به ترویج آن بپردازد و با تولید انواع فیلم ها و چاپ عکس های مبتذل، جوانان ما را هوس آلود و سپس عافیت طلب و سست عنصر کند.
4. اگر مبتلا شدن به مواد مخدر انگیزه و قدرت لازم را از جوانان برای دفاع از دین و ارزش های دینی و همچنین دفاع از جان و مال و ناموس دین داران سلب می کند، می کوشند با ایجاد شبکه های بین المللی قاچاق، این مواد افیونی را در میان آنان پخش و به مصرف آن تشویق کنند.
5. اگر وجود نارسایی در خدمت رسانی به خانواده شهدا، اسرا، جانبازان و در یک کلمه، ایثارگران در از دست دادن این روحیه هم در این عزیزان و هم در دیگر قشرهای مردم کارساز است، از یک سو می کوشند خدمات کمتری به این قشر ارائه کنند و از سوی دیگر، مشکلات آنان را به دست دوست و دشمن با فریاد بیان می کنند.
اینجاست که مسئولین نظام اسلامی ما به ویژه برنامه ریزان رسانه باید در مقابل این اقدامات شیطانی دشمنان کمر همت ببندند و مناسب هر کدام از این ترفندها و روش ها، ترفندی بیندیشند و مکر آنان را با برنامه های مناسب رسانه ای خنثی کنند و به خودشان برگردانند.
ازاین رو، رسالت صدا و سیما بس سنگین است؛ زیرا ضرورت دارد
ص:236
روحیه شهادت طلبی به یک فرهنگ تبدیل شود و وجود چنین روحیه ای در بخشی از افراد جامعه کافی نیست؛ زیرا دفاع از کیان اسلامی بر عهده جمیع مسلمانان است.
محورهای قابل توجه در سیاست گذاری و برنامه ریزی کلان
1. همه باید توجه داشته باشیم که جان و مال و ناموس و همه هویت و شخصیت فردی و جمعی امروز خود را مدیون فداکاری ها و جان فشانی های رزمندگان اسلام در طول هشت سال دفاع مقدس هستیم و اگر خدای نخواسته اتفاقی جدید بیفتد، باز هم این روحیه شهادت طلبی در افراد جامعه وجود دارد که به فریاد ما خواهد رسید. این مسئله را باید همه سیاست گذاران، برنامه ریزان، دست اندرکاران، مدیران و دیگر عوامل برنامه ساز با عمق وجود خود درک کنند تا این مسئله در رأس اولویت ها قرار گیرد و مورد توجه باشد.
2. شناخت پیش زمینه ها و تبیین صحیح آن، برای پذیرش عمومی به عنوان شرط لازم برای پروراندن روحیه شهادت طلبی است و آن اینکه چه چیزی در جهان هستی وجود دارد که انسان، جان خویش؛ یعنی تمام هستی خویش را فدای آن کند؟!
عشق و محبت به خدا، به دوستان خدا، به اعمال صالح که انسان را به خدا نزدیک می کنند، به حکومتی که مدافع آن است و...، چیزهایی است که جوانان ما در زمان صلح باید به ارزش آنها پی ببرند و باور داشته باشند که اینها ارزش گذشتن از جان را دارند، به عبارت دیگر بفهمند که دین ضامن
ص:237
کمال انسان است.
3. بسنده نکردن به امتیازهای مالی و دنیوی در تقدیر از ایثارگری و ایثارگران و توجه ویژه به امتیازهای معنوی و بالا بردن جایگاه اجتماعی؛ شاید برخی افراد ثروتمند و بیگانه از جبهه و جنگ بتوانند در ذهن خود از امتیازهای مادی صرف نظر کنند، ولی هرگز نخواهند توانست از ارزش های معنوی و امتیازهای اجتماعی عدول کنند، بنابراین توجه به امتیازهای معنوی و اجتماعی در تشویق چنین افرادی بسیار کارساز خواهد بود.
4. باید در کنار بیان پاداش جهادگران در دنیا و آخرت، خطرهای دنیوی و اخروی ترک این فریضه بزرگ نیز بیان شود. مثلاً اگر کسی یا جامعه ای روحیه شهادت طلبی را از دست دهد، ذلیل و زبون خواهد شد. همان گونه که اگر کسی با بهره مندی از این روحیه در راه دفاع از ارزش ها جان ببازد، رحمت الهی نصیبش خواهد شد و به حیات طیبه دست خواهد یافت. در نزد محبوب خود روزی می خورد و از غم و اندوه فارغ می شود و امنیت و سلامتی را برای بازماندگان خود هدیه می کند.
5. پیدا کردن علل ایجاد و رشد روحیه شهادت طلبی و تقویت آنها، علل فقدان یا تضعیف این روحیه و مبازره با آنها از مسائلی است که نباید برنامه ریزان سطح کلان از آن غافل باشند.
برای مثال، تقویت ایمان به خدا و قیامت، بهره مندی از روحیه صبر و استقامت، غیرت دینی، بینش و معرفت عمیق، اعراض از دنیا، دل نبستن و وابسته نبودن به آن می تواند این روحیه را تقویت کند. پس باید مورد توجه قرار گیرد.
ص:238
همچنین تضعیف باورهای دینی مردم از راه تحریف حقایق و شبهه افکنی، وجود ترس و روحیه مال دوستی و دنیاطلبی، ترویج فساد و مواد مخدر می تواند این روحیه را از میان ببرد. پس باید با آنها نیز به عنوان عامل مبارزه کرد.
6 . مسئله مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که بعضی ها گمان می کنند وجود روحیه شهادت طلبی صرفا برای جهاد با دشمنان خارجی یا داخلی که قصد تجاوز و جنگ دارند، به کار می آید. در حالی که هرگز چنین نیست. وجود روحیه شهادت طلبی و آمادگی برای مرگ در میدان های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی علمی ضروری است؛ زیرا:
_ گاهی خطر انفجار یک کوره مانع پژوهش علمی می شود، در حالی که اگر دانشمندان ترس از مرگ نداشته باشند به آسانی پروژه خود را به اجرا می گذارند.
_ گاهی خطر ریزش کوه مانع پیش روی در معدن یا احداث تونل می شود، در حالی که اگر مهندسان ما با شجاعت و بدون ترس از خطر مرگ (و البته با تأمین جنبه های احتیاطی لازم و انجام محاسبه و مطالعه) پیش روند، به موفقیت های بزرگی دست می یابند.
_ گاهی در مسائل اجتماعی ترس از خطر مرگ، مانع شهادت در حضور قاضی می شود و این گونه حق مظلوم از بین می رود.
_ گاهی در مسائل سیاسی، ترس از خطر قتل و ترور، مانع بیان حق و دفاع از موضع کشور خود در کشورهای خارجی می شود، در حالی که اگر سفرا و دیپلمات ها از شجاعت لازم و آزادمنشی کافی بهره مند باشند و از
ص:239
دست دادن جان برایشان مهم نباشد، به راحتی می توانند مأموریت های خود را به انجام رسانند.
بدیهی است در این گونه موارد، اگر ترس از مرگ وجود داشته باشد، فقر و جهل جامعه را فرامی گیرد و زیان های جبران ناشدنی به پیکر جامعه وارد می شود.
اگر خوب بیندیشیم، خواهیم دید که نسل جدید ما اگر با جان فشانی های رزمندگان اسلام در دوران هشت سال دفاع مقدس آشناست و سنگینی مصیبت آن روزها را به خوبی درک می کند و به عظمت کار رزمندگان واقف است، در سایه شجاعتی است که خبرنگاران در طول جنگ در خط مقدم جبهه ها حاضر می شدند و صحنه های واقعی از حمله و پاتک را نشان می دادند. همچنین جامعه را از ایثارگری های رزمندگان آگاه کرده اند که اگر چنین نمی شد همه آن جان فشانی ها در مقطعی از زمان و مکان دفن می شد و همه جوانان و نوجوانان ما از آن همه ایثارگری ها بی خبر می ماندند و ما گزارشی از صحنه نبرد نداشتیم.
نتیجه ای که از مطالب بالا به دست می آید، این است که تقویت روحیه شهادت طلبی و استقبال از خطر در جامعه، بسیار مهم و حیاتی است.
جایگاه بحث در برنامه سازی های رسانه
به لحاظ جایگاه ویژه و حساسی که شهدا در تقویت دین و مبانی دینی داشته اند، رسانه ملی در سیاست گذاری و برنامه سازی باید به نکات زیر توجه کند:
ص:240
1. تبلیغ و ترویج مقام شامخ شهیدان؛
2. معرفی امیران و سرداران رشید و مقید اسلام به عنوان الگو برای جوانان در قالب ساخت فیلم و سریال های جذاب؛
3. ساخت فیلم های مستند؛ این امر می تواند به شکل نمایش صحنه های واقعی از آنچه که در جبهه های جنگ تحمیلی گذشته است باشد یا ممکن است به صورت تهیه فیلم و سریال های مستند از زندگی شهدا و حالات و روحیات آنان باشد. فیلم مستند، اگرچه آن جذابیت گذشته را ندارد، ولی هنوز هم به عنوان بستری مطرح است که می توان با آن تفکر یا نگرشی را به گونه منطقی و طبیعی ارائه کرد. راضی کردن مخاطب و انتقال اندیشه، از مهم ترین مسائل مطرح شده در فیلم های مستند است و این خواسته را با «عین واقعیت تاریخی» جلوه دادن موضوع فیلم مستند می توان برآورده کرد.(1)
با ارائه گزارش های مستند، می توان هرچه بیشتر در تقویت فرهنگ شهادت طلبی در جامعه گام برداشت و جنبه های گوناگون آن را به مردم، به ویژه جوانان، باز شناخت. چه اینکه «شواهد و مدارک موجود در همه زمینه های ارتباطی نشان می دهند که ما از مرحله شناخت به مرحله ادراک می رسیم و تغییر عقاید و ارزش های ما، پیش از تغییر رفتار به دست می آید».(2)
4. کوشش در مسیر ارزش های دینی و در رأس آنها شهادت طلبی؛ صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، باید نسبت به نشر معارف دینی و ارزش های آن احساس مسئولیت کند و ترویج دهنده ارزش های دینی باشد؛ به همین
ص:241
________________________________________
1- تژا میرفخرایی، «فضای اجتماعی در سیمای مستند»، رسانه، سال یازدهم، شماره 30، 1379، ص 80 .
2- سعیده الفت، «هویت و نفوذ رسانه»، جام جم، شنبه 28 / 2 / 1381.
سبب باید همه سیاست گذاری ها و برنامه سازی های رسانه مدنظر قرار بگیرد. مقام معظم رهبری در این باره می فرماید: «در صدا و سیما، برنامه های هنری، فیلم ها، نمایش ها، انواع و اقسام روش های هنری را باید برای تفهیم مفاهیم اسلامی و روشن کردن ارزش های اسلامی در جامعه به کار گیرند».(1)
بنابراین یکی از رسالت های مهم رسانه ملی، ترویج و تبلیغ ارزش های دینی است به شکلی که اگر رسانه از این رسالت مهم خویش، منحرف شود، بر آحاد مردم لازم است در مقابل آن ایستادگی کنند و نگذارند که رسانه های عمومی و در رأس آنها رادیو و تلویزیون به بهانه آزادی بیان و اندیشه، ارزش های اسلامی و دینی را زیر سؤال برند و منکرات را در جامعه تبلیغ کنند. حضرت امام رحمه الله در وصیت نامه الهی و سیاسی شان در این باره می نویسند:
اکنون وصیت من به مجلس شورای اسلامی، در حال و آینده و رئیس جمهور و رؤسای جمهور مابعد و به شورای نگهبان و شورای قضایی و دولت، در هر زمان، آن است که نگذارند این دستگاه های خبری و مطبوعات و مجله ها از اسلام و مصالح کشور منحرف شوند و باید همه بدانیم که آزادی به شکل غربی آن، که موجب تباهی جوانان و دختران و پسران می شود، از نظر اسلام و عقل محکوم است و تبلیغات و مقالات و سخنرانی ها و کتب و مجلات بر خلاف اسلام و عفت عمومی و مصالح کشور، حرام است و بر همه ما و همه مسلمانان، جلوگیری از آنها واجب است.(2)
ص:242
________________________________________
1- [1] 2. صدا و سیما در کلام مقام معظم رهبری، ص 93.
2- صحیفه انقلاب، وصیت نامه الهی و سیاسی امام خمینی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، بی تا، چ 3، ص 57.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

پیشنهادهای برنامه ای

1. چهره پردازی مؤثر در مورد سرداران رشید و شهید تاریخ اسلام در قالب های گوناگون برنامه ای به ویژه ساخت فیلم ها و سریال ها، با محتوای جنگ های صدر اسلام و به تصویر کشیدن دلاوری ها و جانبازی های سرداران تاریخ اسلام. همچنین بیان نقش آنها در توسعه و پیشرفت اسلام.
چهره هایی از قبیل: _حجربن عدی_ از یاران صدیق امیرالمؤمنین علیه السلام؛ _میثم تمار _که به خاطر وفاداری به مولایش حضرت علی علیه السلام به صلیب کشیده شد؛ _عمار یاسر_، از نخستین ایمان آورندگان به اسلام؛ _حنظله غسیل الملائکه_ که به فاصله یک شب از عروسی خویش وارد کارزار با دشمنان اسلام در جنگ احد شد و سرانجام به شهادت رسید، در حالی که فرصت انجام غسل را نیافته بود، بعد از شهادتش رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «خودم دیدم که فرشتگان الهی در حال غسل دادن حنظله هستند»؛ _حمزه سیدالشهداء_، عموی پیامبر صلی الله علیه و آله، _مصعب بن عُمیر _از شهدای اُحد؛ _مسلم بن عقیل_، سفیر حسین علیه السلام در کوفه؛ _هانی ابن عروه_ از یاران حسین علیه السلام؛ _حبیب ابن مظاهر _و... .
2. تهیه فیلم و سریال از زندگی سرداران شهید سپاه اسلام در جریان انقلاب و جنگ تحملی، مانند آن چه در قالب سریال «سیمرغ» زندگی سرداران شهید _شیرودی_ و _کشوری_ را از رسانه جمهوری اسلامی دیده ایم. شهدای گران قدری که می توان با به تصویر کشیدن زوایا و مقاطع گوناگون زندگی آنان از آغاز کودکی تا جوانی و بزرگ سالی، از آنها برای جوانان مملکت، الگویی شایسته و به یادماندنی ساخت. شهدایی چون شهید _حاج_
ص:243
_همت_، شهید _حاج حسین بصیر_، _شهید باکری_، شهید _زین الدین_، شهید _بابایی _و... .
3. تهیه فیلم و سریال از زندگی علما و فقهایی که با خونشان به تدوین و تبیین احادیث و کلمات نورانی معصومین علیهم السلام پرداخته اند؛ علمای شهیدی چون _شهید اول_، _شهید ثانی_، _شیخ فضل اللّه نوری_، _شهیدان محراب_ و... .
پیشنهاد گنجاندن ماجراهای فرعی در دل داستان اصلی
1. در فیلم ها می توان تحول شخصیت را از کنار گذاشتن ترس از مرگ و آمادگی برای شهادت آغاز کرد و به نتایج مهم و حساس مثبت رسید یا ترس از مرگ و شهادت یک نفر را عامل ایجاد مشکلی بزرگ برای عموم مردم معرفی کرد. همچنین انعکاس و تجلیل از شجاعت هایی که منشأ اثری نیک بوده و تقبیح از ترس هایی که اثری سوء در پی داشته اند.
2. به نمایش گذاشتن شهادت طلبان فلسطینی در برنامه های خبری که ابتدا مصاحبه می کنند و سپس به عملیات انتحاری دست می زنند. ارائه یک تحلیل جامع و کامل از آثار این گونه شهادت طلبی ها برای مردم فلسطین در خنثی سازی و دفع دسیسه های یهودیان صهیونیست.
3. پرداختن به زندگی شهدای بزرگ از صدر اسلام تاکنون که مورد توجه همه مذاهب اسلامی بوده است. همچنین تبیین شخصیت و تجلیل از آنها در سطح جهان در قالب فیلم سینمایی یا فیلم کوتاه یا گزارش و تحلیل یا مصاحبه و میزگرد، به ویژه در دل داستان اصلی به صورت خیلی کوتاه.
4. ترویج سنت نوشتن وصیت نامه؛ چرا که انسان باید هر آن در انتظار مرگ باشد. پیام آن نیز این است که چرا من نباید آماده باشم که در راه دفاع
ص:244
از ارزش ها جان ببازم.
5. توجه دادن مردم به این حقیقت که درهای شهادت و بهشت همیشه باز نیست و اگر تجاوزی پیش آید، نباید در پوشیدن لباس رزم تأمل کرد. این امر سبب سرعت و سبقت برای شرکت در میدان های کارزار می شود و دشمن را مجبور به فرار و پذیرش شکست می کند.
6 . کادو دادن لباس بسیجی و چفیه در مراسم گوناگون.
7. بهره برداری از مراسم محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی که همه ساله استثنایی ترین فرصت ها را برای تقویت روحیه حماسی مردم برای دفاع از دین و عدالت و بیزاری از کفر و ظلم و برای فدا شدن در راه دین ایجاد می کند.
8 . پرداختن به موضوع سربازی به عنوان بازی با سر؛ یعنی جانبازی که یک ارزش مطلق در نظام اسلامی و ایران ماست.
9. پرداختن به نقش بسیج در کنار نیروهای سپاه و ارتش در پیروزی های به دست آمده در طول هشت سال دفاع مقدس و تبیین این حقیقت که نیروی مردمی با تکیه بر قدرت خدا بالاترین نیروهاست و تأثیر آن در سرنوشت جنگ، بیش از نیروهای رسمی است. مثلاً یک نوجوان در بسیج عضو می شود و افکار بلند خود را به دیگران که مانع این کار می شوند، بیان می کند.
10. پرداختن به مسئله سلاح برداشتن خطیب نماز جمعه.
11. تهیه و پخش گزارش هایی از اظهار تأسف رزمندگان اسلام از اینکه به فیض شهادت نرسیده اند و از کاروان شهدا باز مانده اند. همچنین تهیه و
ص:245
پخش گزارش هایی از اظهار تأسف افراد بی تفاوت و ترسویی که در جنگ شرکت نداشته اند و آرزومندند که ای کاش می بودند.
12. استفاده پیوسته از سرودها و اشعار حماسی که روح شجاعت و ایثار را در افراد جامعه می دمند.
13. ارائه چهره ای موفق، باهوش، نکته سنج و بامعلومات و در عین حال دل سوز و خیرخواه و فداکار و در نهایت پاکی و طهارت از رزمندگان دیروز که امروز به کاری دیگر برای جامعه می پردازند.
14. در فیلم ها از گفت وگوی شجاعانه بیشتر استفاده گردد، مثلاً در خطاب به ظالمین و متجاوزان گفته شود: من آمادگی برای شهادت دارم؟ فکر کرده ای از مرگ می ترسم؟ کوتاه نمی آیم و دست به سوی چنین شخصیت پلیدی دراز نمی کنم و التماس نمی کنم، مولای من حسین بن علی علیه السلاماست و... .
15. نشان دادن صحنه هایی از فعالیت های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی علمی و صنعتی که وجود شهادت و آمادگی برای استقبال از مرگ در آن کارساز است و نبود آن سبب عقب ماندگی می شود. مثلاً سفیر کشورمان از ترس ترور، حقیقتی را با صراحت بیان نمی کند یا دانشمندی به سبب ترس از انفجار مخزنی دست از آزمایش برمی دارد یا برعکس و یا شاهدی در حضور قاضی شهادت نمی دهد یا برعکس شجاعانه شهادت می دهد و حق را به حق دار می رساند.
16. تصویر و تثبیت این حقیقت که از جان گذشتگی و آمادگی برای شهادت، همیشه به مرگ و از دست دادن جان نمی انجامد، بلکه در بیشتر
ص:246
مواقع، ثروت و عزت به ارمغان می آورد و انسان را از نظر مادی و معنوی به نعمت های بزرگی می رساند.
17. استفاده از زیرنویس های حماسی در برنامه های تلویزیون و خواندن آنها در برنامه های رادیویی یا نمایش فیلم ها و تصاویری که بر داشتن روحیه حماسی و شجاعت تأکید دارند.
18. تبیین مراسم به کام کشیدن تربت امام حسین علیه السلام برای نوزاد و ارتباط آن با دمیده شدن روح حماسی در میان شیعیان حسین علیه السلام.
19. مصاحبه با مردم پس از تهدیدهای دشمنان خارجی و پخش آنها.
20. نمایش پیوسته از حضور و استقبال مردم در قالب کاروان های بسیجی برای اعزام به جبهه ها در طول هشت سال دفاع مقدس و بیان تأثیر این حضور در روحیه دوست و دشمن از زبان مسئولین وقت نظام.
21. مصاحبه با رزمندگان دوران دفاع مقدس و بیان خاطره از شجاعت ها و دلاوری های رزمندگان و پخش آنها.
22. در فیلم ها و سریال ها به برخی شبهه ها پاسخ داده شود. مثلاً اگر شهادت طلبی خوب است، پس چرا طول عمر می خواهیم نه کوتاهی آن؟ آیا کسی که کشته شدن برایش آسان است، کشتن نیز برایش آسان می شود؟ یا بر اساس ایمانش معیاری برای کشتن دارد؟
آیا شهادت طلبی، جنگ طلبی است یا تضمین صلح؟ آیا خشونت طلبی است یا دوست داشتن انسان و فضایل انسانی؟ (با توضیح این مطلب که شهادت طلبی، عامل جلوگیری از خشونت خشونت طلبان است؛ زیرا می فهمند که ما ظلم پذیر نیستیم).
ص:247
23. برخی آیه ها یا ترجمه آنها که مربوط به روحیه شهادت طلبی است به وسیله بازیگران خوانده شود.
24. در فیلم ها و سریال ها، آثار داشتن روحیه شهادت طلبی به خوبی تبیین شود. مثلاً سبب بخشش گناهان، بهره مندی از هدایت و رحمت خاص الهی، افزایش ایمان، عامل حفظ دین، افزایش قدرت دفاعی و در نتیجه عزت و اقتدار و امکان انجام دادن مراسم عبادی و بهره مندی از عدل و انصاف و پرهیز از ظلم و تجاوز و... می شود.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

گفت وگوها و رفتارهای در حال ایفای نقش

1. استفاده شخصیت های داستان از آیات یا ترجمه آنها که مربوط به روحیه شهادت طلبی است.
2. استفاده از تکیه کلام های رزمندگان اسلام در روند داستان.
3. نقل خاطرات و لطایف ویژه و جالب رزمندگان در روند داستان.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

نقد عملکرد رسانه

با وجود فعالیت های مثبت و درخور تقدیر صدا و سیما در پردازش و تبیین موضوع شهادت طلبی، هنوز کمبودهایی در این موضوع دیده شده است:
1. ارائه و نمایش سوژه های تکراری و یکنواخت یکی از این موارد است. به نظر می رسد به جای نمایش گزارش از بستگان شهید، بهتر است، گروه شاهد صدا و سیما در پی تهیه فیلم نامه هایی از زندگی خود شهدا و ساختن فیلم های کوتاه در این زمینه باشد. در این باره می توان با حذف ویژگی ها و
ص:248
اوصاف مشترک، درباره ویژگی خاص رفتاری که می تواند برای جوانان الگو قرار گیرد، کار کرد.
2. یکی دیگر از موارد ضعف در رسانه، طرح چهره ای نامناسب از سرداران سپاه اسلام است که این امر، شامل سرداران شهید در صدر اسلام و در مقطع کنونی می شود.
3. کمبود برنامه های مناسب کودکان و خردسالان در این زمینه می توان فیلم های انیمیشن از زندگی دوران خردسالی شهدا و یا شهدایی که در سنین پائین قرار داشتند، تهیه کرد.
4. پردازش ناصحیح از نقش زنان در حفظ و حمایت از کیان اسلام در دو مقطع صدر اسلام و انقلاب اسلامی: برنامه سازان ما با رجوع به کتاب های تاریخی، می توانند بهترین سوژه ها را برای ساخت فیلم و سریال بیابند که هم جنبه آموزندگی و هم جذابیت های خاص داشته باشد.
5. یکی دیگر از موارد ضعف در رسانه، بهره نگرفتن از هنرمندان مجرب در تهیه فیلم ها و سریال های مربوط به شهداست، به ویژه درباره برخی سوژه ها که ایجاب می کند، بازیگر آن از توانایی بالایی بهره مند باشد.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

زیرنویس های پیشنهادی برای سیما

1. سخنان ائمه معصومین علیهم السلام راجع به شهادت
_ رسول خدا صلی الله علیه و آله: «شرافتمندانه ترین مرگ، شهادت است».(1)
_ رسول خدا صلی الله علیه و آله: «سوگند به آنکه جانم در دست اوست، دوست
ص:249
________________________________________
1- میزان الحکمه، ج 2، ص 2873، ح 9750.
دارم که در راه خدا کشته شوم و سپس زنده گردم و باز کشته شوم و بار دیگر زنده گردم و باز کشته شوم».(1)
_ امام علی علیه السلام: «همانا گرامی ترین مرگ، کشته شدن است. سوگند به آنکه جان پسر ابی طالب در دست اوست، هزار ضربت شمشیر بر من آسان تر است از جان دادن در بستر که با طاعت خدا همراه نباشد».(2)
_ رسول خدا صلی الله علیه و آله: «هر که به راستی خواهان شهادت باشد، (ثواب آن) به او داده می شود، هرچند به شهادت نرسد».(3)
_ امام حسین علیه السلام: «من مرگ را جز سعادت نمی دانم و زندگی در کنار ستمگران را جز ملالت».(4)
_ رسول خدا صلی الله علیه و آله: «هر که بر دوستی آل محمد بمیرد، شهید مرده است».(5)
2. سخنان امام خمینی رحمه الله(6)
_ شهادت عزت ابدی است.
_ شهادت فخر اولیا بوده است و فخر ما.
ص:250
________________________________________
1- همان، ح 9760.
2- همان، ح 9771.
3- همان، ح 9787.
4- اللهوف علی قتلی الطفوف، ص 48.
5- میزان الحکمه، ح 9804.
6- مؤسسه تنظم و نشر آثار امام خمینی، کلمات قصار امام خمینی رحمه الله، تهران، 1378، چ 5، ص 59 به بعد.
_ هراس، آن دارد که شهادت مکتب او نیست.
_ شهادت رمز پیروزی است.
_ این حس شهادت خواهی [و] فداکاری بود که یک ملتی که هیچ نداشت، بر طاغوت غلبه پیدا کرد.
_ خون شهیدان ما امتداد خون پاک شهیدان کربلاست.
_ ملتی که شهادت برای او سعادت است، پیروز است.
_ مرگ سرخ به مراتب بهتر از زندگی سیاه است.
_ چه غافلند دنیاپرستان و بی خبران که ارزش شهادت را در صحیفه های طبیعت جست وجو می کنند و وصف آن را در سروده ها و حماسه[ها] و شعرها می جویند و در کشف آن از هنر تخیل و کتاب تعقل مدد می خواهند و حاشا! که حل این معما جز به عشق میسر نگردد.
_ شهادت در راه خداوند چیزی نیست که بتوان آن را با سنجش های بشری و انگیزه های مادی ارزیابی کرد.
_ هان، ای شهیدان! در جوار حق تعالی آسوده خاطر باشید که ملت شما پیروزی شما را از دست نخواهد داد.
_ رهبر ما آن طفل دوازده ساله ای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صدها زبان و قلم ما بزرگ تر است، با نارنجک خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منهدم نمود و خود نیز شربت شهادت نوشید.
_ کشته شوید بهشتی هستید. بکشید هم بهشتی هستید.
_ شهادت یک هدیه ای است از جانب خدای تبارک و تعالی برای آن کسانی که لایق هستند.
ص:251
_ گریه کردن بر شهید زنده نگه داشتن نهضت است.