ج) احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر
امر به معروف به معنی امر به خوبی ها و اعمال و سنت های شایسته ای است که خدای سبحان و فرستادگان معصوم او، آنها را واجب کرده و بدان ها امر کرده اند. نهی از منکر به معنی نهی از بدی ها، زشتی ها و اعمال و سنت های ناپسندی است که خدای تعالی و جانشینان معصوم او در زمین آنها را حرام و ممنوع کرده و نامشروع و ناپسند شمرده اند. این دو فریضه الهی
ص:227
________________________________________
1- قیام و انقلاب مهدی صص 89 _ 91.
مهم ترین عوامل دین و ارزش های دینی هستند که قرآن کریم(1) و اولیا دین، ترک آنها را سبب محرومیت از برکات وحی(2) و تسلط شرورترین افراد امت بر مسلمانان و مستجاب نشدن دعاها(3) و عمومیت و شمول بلاها و عذاب بر همه(4) دانسته اند.
در عین حال، این عامل مهم بقای دین و ارزش های آن، در طول تاریخ، متروک بوده و ترک آن ذلت مسلمانان را در پی داشته است. با اندک تأملی در آیه های قرآن و روایت های معصومین، درمی یابیم که عامل اصلی ترک این فریضه عظیم، استیلای روح ترس و نداشتن احساس مسئولیت، بر مسلمانان بوده است که از ضعف ایمان و معرفت، توکل نکردن آنان به خدای تعالی، بازگذاشتن راه نفوذ و تسلط شیطان بر آنان سرچشمه می گیرد که عاملیت این ترس را در سخنان گهربار معصومین علیهم السلام می توان یافت(5) چنان که از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده است:
امر به معروف و نهی از منکر، نه رزقی را از انسان دفع می کنند و نه مرگی را نزدیک می سازند.(6)
قرآن کریم نیز در آیه 164 سوره اعراف بر عامل احساس مسئولیت
ص:228
________________________________________
1- آیه 116 سوره هود و نیز سوره مائده، آیات 63، 78 و 79 و نیز آیات 164 و 165 سوره اعراف.
2- میزان الحکمه، ج 3، ص 1945، ح 12731.
3- همان، ح 12728 تا 12730.
4- همان، ح 12734 و 12735.
5- همان، ص 1944، ح 12724 تا 12726.
6- همان، ح 12723.
نکردن تأکید می ورزد:
و (به یاد آر) هنگامی را که گروهی از آنها (به گروه دیگر) گفتند: چرا جمعی گنه کار را اندرز می دهید که خداوند آنها را هلاک خواهد کرد یا به عذاب شدیدی گرفتار خواهد ساخت؟! گفتند: (این اندرزها) برای اعتذار (و رفع مسئولیت) در پیشگاه پروردگار شماست. به علاوه شاید آنها بپذیرند و از گناه بازایستند و تقوا پیشه کنند.
در این آیه شریفه، گروهی از مؤمنان به گروه دیگر اعتراض کرده و می گویند: چرا کسانی را موعظه و نهی از منکر می کنید که خدا آنان را به خاطر اعمالشان هلاک می کند یا به عذاب شدیدی گرفتار خواهد کرد.
خدای سبحان با نقل گفت وگوی این دو گروه، این اندیشه تارکان نهی از منکر را مذمت کرده و باطل معرفی می کند. در آیه بعد می فرماید ما این گروه را (یعنی تارکان نهی از منکر) نیز به همراه گنه کاران هلاک کردیم و دلیل آن را نداشتن احساس مسئولیت نسبت به هم کیشان، هم نوعان و سرنوشت جامعه خود، با ترک این فریضه عظیم معرفی می کند.
بر این اساس، نداشتن احساس مسئولیت نسبت به این تکلیف مهم و هم نوعان خود و نیز ترس، با تمام جنبه های آن، یعنی ترس از خطرات جانی، مالی، شغلی و نیز خوف از دست دادن مقام، محبوبیت یا موقعیت اجتماعی و غیره در ترک این رکن نگهدارنده دین، نقش اول را ایفا کرده اند. باید گفت این کار شیطان است که پیروان خود را می ترساند:
انّما ذلکم الشّیطان یخوّف اولیائَهُ... . (آل عمران: 175)
این تنها شیطان است که پیروان خود را می ترساند.
بنابراین برای ریشه کن کردن این موانع، هر مقدار که ایمان و معرفت مؤمنان زیادتر شود، ترس آنان کمتر شده و در احساس مسئولیت نسبت به
ص:229
هم کیشان خویش و اجتماع و وظایف شرعی خود جدی تر و راسخ تر خواهند شد؛ پس می توان گفت که فرهنگ شهادت طلبی به دو دلیل می تواند آن موانع را برطرف سازد:
یک _ فرهنگ و روحیه شهادت طلبی این قابلیت را دارد که افراد و جامعه اسلامی را به درجه ای از ایمان و معرفت برساند که در عالم، جز خدای خود کسی را منشأ اثر حقیقی ندانند. پس، از غیر او نمی هراسند و نسبت به انجام تکالیف و اوامر او نیز کوشا خواهند بود.
دو _ این فرهنگ، مبتنی بر عشق به معبود و در پی آن، عشق به انجام وظیفه و شهادت و دیدار معبود است؛ بنابراین سبب می شود که مؤمنان در هر شرایطی وظیفه خود را انجام دهند و از کشته شدن و دیگر ضررهای احتمالی، ترسی به دل راه ندهند.