مانویت
جز دین زرتشتی از مذاهب کهن ایرانی که در قسمتهایی از قلمرو سامانیان رواج داشت، مانوی و فرقههای بازمانده از آیین مزدکی بود. مانویان تا اواخر قرن چهارم در خراسان بودند و آشکارا زندگی میکردند.[39] بیرونی میگوید، جمعی از پیروان مانی باقی ماندهاند که در شهرها پراکندهاند و در بلاد اسلام در یک جا دیده نمیشوند.
در آغاز دوره اسلامى در ایران تقریبا صحبتى از مانویان در بین نبوده است، و اگرچه انقراض دولت ساسانیان موجب این شد که عده کثیرى از پیروان مانى از گریزگاههاى خود در آسیاى مرکزى دو مرتبه به بین النهرین مراجعت کنند، ولى دوباره در اثر تعقیب سختى که در تحت خلافت المهدى (775 - 785 برابر با 158- 169 هجرى) و هم در زمان خلافت المقتدر (908 - 932) انجام شد، مجبور به کوچ از بغداد شدند.[40]