بررسی متنی سندی روایات عصمت امامان (علیهم‌السّلام)

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی سند حدیث


1ـ محمّد بن علیّ بن حسین بن موسی بن بابویه القمّی (شیخ صدوق): دارای وجه نزد اهالی خراسان و ثقه می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 393 و خوئی، 1371، ج 17: 340). 2ـ علیّ بن حسین بن بابویه القمی (پدر شیخ صدوق): شیخ القمیین، فقیه و ثقه می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 261). 3ـ سعد بن عبدالله: شیخ‌الطّائفه، فقیه، دارای وجه و ثقه می‌باشد (ر.ک؛ همان: 177 و طوسی، 1420ق.: 215). 4ـ أحمد بن محمّد بن عیسی: چنان‌که قبلاً دربارة وی ذکر شد، از بزرگان قم، از اصحاب سه امام رضا، جواد و هادی (علیهم‌السّلام)، دارای وجه، فقیه و ثقه می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 82 و طوسی، 1373: 351). 5ـ محمّد بن عیسی: شیخ‌القمیّین، و نزد اشاعره دارای وجه بود (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 338). 6ـ حمّاد بن عیسی: وی از اصحاب امام صادق (ع) و ثقه می‌باشد (طوسی، 1420ق.: 156 و جواهری، 1430ق.: 195). 7ـ عمر بن أُذینه: ثقه و دارای کتاب می‌باشد (ر.ک؛ طوسی، 1420ق.: 324). 8ـ أبان بن أبی عیّاش: وی ضعیف در حدیث می‌باشد (ر.ک؛ طوسی، 1373: 126). 9ـ سلیم بن قیس هلالی: از اصحاب امام علی (ع) و از سلف صالح می‌باشد (ر.ک؛ همان: 66). بنا بر آنچه گفته شد، حدیث از نظر سند در شمار احادیث «ضعیف» قرار می‌گیرد، ولی به جهت قرار گرفتن در سند روایات شیخ صدوق و قرار گرفتن محتوای این حدیث در کُتُب معتبر شیعی که روایان آن (ثقه و ممدوح) می‌باشند (ر.ک؛ کلینی، 1407ق.، ج 1: 295 و صدوق، 1378ق.، ج 1: 54)، می‌توان این حدیث را تقویت کرد و حدّاقل در شمار احادیث «حَسَن» قرار داد.
خ) پیامبر (ص) فرمودند: «یَا عَلِیُّ أَنْتَ وَصِیِّی وَ وَارِثِی قَدْ أَعْطَاکَ اللَّهُ عِلْمِی وَ فَهْمِی... وَ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ یُخْرِجُ اللَّهُ الْائمّه التِّسْعَةَ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ وَ مِنَّا مَهْدِی: ای علی! تو وصیّ و وارث منی. خداوند علم و فهم مرا به تو عنایت فرموده است و خداوند تعالی از صلب حسین، امامان نه‌گانة پاکیزه و معصوم را بیرون می‌آورد و مهدی این امّت از ماست» (خزّاز رازی، 1401ق.: 124).

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی سند حدیث
1ـ علی بن حسن بن محمّد: الطائی الجرمی، فقیه و ثقه در حدیث می‌باشد و واقفی‌مذهب می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 254 و طوسی، 1420ق.: 272). 2ـ هارون بن موسی: تلعکبری، ثقه، معتمد و طعنی بر او نیست (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 439). 3ـ محمّد بن علی بن معمر: وی ثقه، عین و صحیح‌الإعتقاد می‌باشد (ر.ک؛ همان: 385). 4ـ عبدالله بن معبد: وی مجهول‌الحال می‌باشد. 5ـ موسی بن ابراهیم ممتع: از أبی‌الحسن (ع) در کافی و تهذیب روایت کرده است (ر.ک؛ جواهری، 1430ق.: 621). وی معلّم پسرش بود (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 407). 6ـ عبدالکریم بن هلال: وی کوفی، ثقه و عین می‌باشد (همان: 246). 7ـ أسلم: از سلف صالح و ثقه می‌باشد (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 1: 159 و جواهری، 1430ق.: 3). 8ـ أبی‌الطّفیل: عامر بن واثله، وی از خواصّ علی (ع) می‌باشد (ر.ک؛ حلّی، 1411ق.: 192). 9ـ عمّار بن یاسر: وی از اصفیاء (فوق توثیق) و از اصحاب علی (ع) می‌باشد (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 13: 282). این حدیث از احادیث «موثّق» به شمار می‌رود، چراکه علی بن حسن بن محمّد واقفی‌مذهب می‌باشد.
ق) پیامبر (ص) در حدیث دیگری فرمودند: «أَهْلُ بَیْتِی أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ کَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَالْأَئِمَّة بَعْدَکَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ؟ قَالَ نَعَمْ الْأَئِمَّة بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ تِسْعَة مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ أُمَنَاءُ مَعْصُومُونَ وَ مِنَّا مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَلاَ إِنَّهُمْ أَهْلُ بَیْتِی وَ عِتْرَتِی مِنْ لَحْمِی وَ دَمِی مَا بَالُ أَقْوَامٍ یُؤْذُونَنِی فِیهِمْ لاَ أَنَالَهُمُ اللَّهُ شَفَاعَتِی: اهل بیت من امانند برای اهل زمین؛ چنان‌که ستارگان امانند برای اهل آسمان. به آن حضرت عرض شد: ای رسول خدا! امامان بعد از تو از اهل بیت تو؟ فرمود: بلی، امامان بعد از من دوازده نفرند؛ نُه نفر از صلب حسین (ع) هستند که امین و معصوم‌اَند و مهدی این امّت از ماست. هرآیینه ایشان اهل بیت من و عترت من هستند و از گوشت و خون مَنَند. چیست مردمانی را که مرا دربارة آنها اذیّت می‌کنند، خداوند شفاعت مرا به آنها نرساند» (خزّاز رازی، 1401ق.: 29).

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی سند حدیث


1ـ علیّ بن حسین بن موسی بن بابویه القمّی: فقیه، جلیل‌القدر و ثقه است (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 261). 2ـ أبوجعفر محمّد بن حسن برقی: فقیه، دارای وجه، ثقه و عین می‌باشد (ر.ک؛ همان: 383). 3ـ أبواسماعیل جعفر بن حسین بلخی: وی نیز ثقه می‌باشد (ر.ک؛ همان: 123). 4ـ شقیق البلخی: وی مجهول‌الحال می‌باشد. 5ـ سماک بن حرب: از اصحاب امام سجّاد (ع)، از وی أبان بن تغلب روایت نقل کرده است (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 9: 318). 6ـ زید بن أسلم: أبواُسامه، مدنی و از اصحاب امام باقر (ع) می‌باشد (ر.ک؛ همان، ج 22: 14). 7ـ أبی‌هارون عبدی: ثقه و از راویان احادیث کامل‌الزّیارات می‌باشد. (ر.ک؛ همان، ج 23: 81 و جواهری، 1430ق.: 727). 8ـ سعید خدری: از اصفیاء (فوق توثیق) و از اصحاب علی (ع) می‌باشد (ر.ک؛ حلّی، 1411ق.: 193 و جواهری، 1430ق.: 702)، بنا بر آنچه گفته شد، این حدیث از نظر سندی «ضعیف» می‌باشد، ولی مضمونی شبیه به این حدیث، در منابع حدیثی معتبر شیعه نقل گردیده است (ر.ک؛ صدوق، 1378ق.، ج 2: 27؛ همان، 1395ق.، ج 1: 205؛ طوسی، 1414ق.: 259 و ابن ‌شهرآشوب، 1379ق.: 285). از آنجا که این روایت را از اهل سنّت، کسانی چون احمد بن حنبل، طبرانی، حاکم و دیگران روایت نموده‌اند (ابن‌حنبل، 1424ق.، ج 2: 671؛ طبرانی، 1404ق.، ج 7: 22 و حاکم نیشابوری، بی‌تا، ج 2: 448). حاکم نیشابوری بعد از نقل این حدیث گوید: «هذا حدیث صحیح الإسناد و لم یخرجاه» (همان، ج 3: 149). می‌توان این حدیث را تقویت کرد و حدّاقل در شمار احادیث «حَسَن» به شمار آورد.
ط) در حدیث دیگری آن حضرت به علی (ع) فرمودند: «أَنْتَ الْوَصِیُّ عَلَی الْأَمْوَاتِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِی وَ الْخَلِیفَةُ عَلَی الْأَحْیَاءِ مِنْ أُمَّتِی حَرْبُکَ حَرْبِی وَ سِلْمُکَ سِلْمِی أَنْتَ الْإِمَامُ أَبُو الْأئمَّةِ الْإِحْدَی عَشْرَهَ مِنْ صُلْبِکَ ائمّة مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ وَ مِنْهُمُ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَمْلَأُ الدُّنْیَا قِسْطاً وَ عَدْلًا فَالْوَیْلُ لِمُبْغِضِکُمْ یَا عَلِیُّ... وَ أَنْتَ قَسِیمُ الْجَنَّةِ وَ النَّار: تو وصی بر مردگان از اهل بیت منی و جانشین بر زندگان از امّت من هستی، جنگ با تو، جنگ با من و تسلیم بودن برای تو، تسلیم شدن برای من است، تو امام و پدر امامان هستی که یازده تن از صلب تو پیشوایانی هستند پاکیزه و معصوم، و ازایشان است مهدی، آن کس که زمین را پر از عدل و داد کند. پس وای به حال کسی که شما را دشمن دارد... و تو تقسیم‌کنندة بهشت و جهنّم هستی» (خزّاز رازی، 1401ق.: 151).

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی سند حدیث


1ـ قاضی معافی بن زکریّا: معروف به ابن‌طرّار از بزرگان و استادان علمای شافعی بود و در فقه، ادب، حدیث، نحو و لغت تبحّر داشت (ر.ک؛ ذهبی، بی‌تا: 23). 2ـ علیّ بن عتبه: در عدّه برقی از اصحاب امام صادق (ع) ذکر شده است (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 12: 262). 3ـ حسین بن علوان: الکلبی عامی، ثقه می‌باشد (ر.ک؛ همان، ج 5: 376). 4ـ أبی علی خراسانی: همه اتّفاق نظر دارند که وی از ثقات می‌باشد (ر.ک؛ همان، ج 9: 178 و جواهری، 1430ق.: 257). 5ـ معروف بن خرّبوذ: از اصحاب امام سجّاد (ع) و امام باقر (ع) و نیز ثقه می‌باشد (ر.ک؛ ابن‌داود، 1342: 348 و خوئی، 1371، ج 19: 252). 6ـ أبی طفیل: عامر بن واثله، وی از اصحاب رسول خدا (ص) و از خواصّ اصحاب علی (ع) جلیل‌المنزله، از سلف صالح و نیز ثقه می‌باشد. بنا بر آنچه گفته شد، این حدیث از نوع احادیث «مرسل» به شمار می‌رود، ولی مضمونی شبیه به این روایت در کُتب حدیثی معتبر شیعه نیز ذکر شده است (ر.ک؛ کشّی، 1363، ج 1: 200؛ صدوق، 1400ق.: 561 و طوسی، 1414ق.: 486) که اکثر راویان آن ثقه می‌باشند و می‌توان این حدیث را تقویت کرد و حدّاقل در شمار احادیث «حَسَن» به شمار آورد.
ظ) پیامبر اکرم (ص) در حدیثی به سلمان دربارة حبّ امام حسن (ع) و امام حسین (ع) فرمودند: «یَا سَلْمَانُ مَنْ أَحَبَّهُمْ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَحَبَّنِی فَقَدْ أَحَبَّ اللَّهَ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی کَتِفِ الْحُسَیْنِ (ع) فَقَالَ إِنَّهُ الْإِمَامُ ابْنُ الْإِمَامِ تِسْعَةٌ مِنْ صُلْبِهُ أَئِمَّةٌ أَبْرَارٌ أُمَنَاءُ مَعْصُومُونَ وَ التَّاسِعُ قَائمُهُم: ای سلمان! هر که ایشان را دوست دارد، مرا دوست داشته است و هر که مرا دوست دارد، خدا را دوست داشته است. سپس دستش را روی کتف حسین گذاشت و فرمود: این امام فرزند امام است، نُه نفر از صلب او امامان نیکوکار امین و معصوم‌اَند و نهمین آنها قائم ایشان است» (ر.ک؛ همان: 45).

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی سند حدیث


1ـ محمّد بن عامر بن سائب سقفی: از اصحاب امام صادق (ع) می‌باشد (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 17: 114). 2ـ عامر بن سائب سقفی: أبو عامر السقفی، از اصحاب رسول خدا (ص) می‌باشد (ر.ک؛ همان، ج 12: 220). 3ـ سلمان فارسی: وی از أصفیاء (فوق توثیق) و از اصحاب علی (ع) می‌باشد، ممدوح و جلیل‌القدر می‌باشد (ر.ک؛ همان، ج 9: 194 و حلّی، 1411ق.: 84). بنا بر آنچه گفته شد، این حدیث از نوع احادیث «مرسل» به شمار می‌رود، ولی مضمونی شبیه به این روایت در کُتُبی حدیثی معتبر شیعه نیز ذکر شده است (ر.ک؛ ابن‌شعبة حرّانی، 1404ق.: 459؛ صدوق، 1400ق.: 561؛ مفید، 1413ق.: 77 و ابن شهرآشوب، 1379ق.، ج 3: 13) که اکثر راویان آن ثقه می‌باشند و می‌توان این حدیث را تقویت کرد و حدّاقل در شمار احادیث «حَسَن» به شمار آورد.
ص) پیامبر (ص) در حدیثی از قول خداوند فرمودند: «...یَا مُحَمَّد إِنِّی اطَّلَعْتُ إِلَی الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَرْتُکَ مِنْهَا فَجَعَلْتُکَ نَبِیّاً ثُمَّ اطَّلَعْتُ ثَانِیاً فَاخْتَرْتُ مِنْهَا عَلِیّاً فَجَعَلْتُهُ وَصِیَّکَ وَ وَارِثَ عِلْمِکَ وَ الْإِمَامَ بَعْدَکَ وَ أُخْرِجُ مِنْ أَصْلَابِکُمَا الذُّرِّیَّةِ الطَّاهِرَةِ وَ الْأَئِمَّةِ الْمَعْصُومِینَ خُزَّانَ عِلْمِی...: ای محمّد! بر زمین توجّهی کردم و تو را برگزیدم و پیغمبر قرار دادم. باز توجّهی کردم و علی را برگزیدم و او را وصیّ تو و وارث علم و امام پس از تو کردم و از صلب شما دو نفر ذریّة پاکیزه و امامان معصومی که خزانه‌های علم من هستند، بیرون ‌آوردم» (خزّاز رازی، 1401ق.: 69).

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی سند حدیث


1ـ أبوالحسن علیّ بن حسن بن محمّد: الطائی الجرمی، چنان‌که شرح حال وی قبلاً ذکر شد، فقیه و ثقه در حدیث می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 254 و طوسی، 1420ق.: 272). 2ـ هارون بن موسی تلعکبری: شرح حال وی نیز قبلاً ذکر شد و وی ثقه، جلیل‌القدر و عظیم‌المنزله می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 586 و طوسی، 1420ق.: 439). 3ـ محمّد بن همام: از مشایخ جعفر بن محمّد بن قولویه، ثقه و جلیل‌القدر می‌باشد (ر.ک؛ طوسی، 1420ق.: 586 و ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 379). 4ـ عامر بن کثیر البصری: ثقه، از وی در کامل‌الزّیارات روایت نقل شده است (ر.ک؛ همان: 294 و خوئی، 1371، ج10: 218). 5ـ حسن بن محمّد بن أبی شعیب الحرّانی: وی از اصحاب امام رضا (ع) می‌باشد (ر.ک؛ همان، ج10: 218). 6ـ مسکین بن به کیر: ثقه و از اصحاب امام باقر (ع) می‌باشد (ر.ک؛ طوسی، 1373: 145). 7ـ سعد بن الحجّاج: وی مجهول‌الحال می‌باشد. 8ـ هشام بن زید: وی نیز مجهول‌الحال می‌باشد. 9ـ أنس بن مالک: وی خادم رسول خدا (ص) و نیز از اصحاب آن حضرت می‌باشد (ر.ک؛ جواهری، 1430ق.: 77). با توجّه به آنچه گفته شد، می‌توان گفت با اینکه سند حدیث مورد بحث، ضعیف می‌باشد، ولی مضمونی شبیه به این حدیث در کُتُب روایی نقل شده است (ر.ک؛ کلینی، 1407ق.، ج 2: 8 و صفّار، 1404ق.، ج 1: 70) که اکثر راویان آن ثقه می‌باشند و می‌توان این حدیث را حدّاقل در شمار احادیث «حَسَن» قرار داد.
ض) پیامبر (ص) در حدیث دیگری از قول خداوند فرمودند: «یَا مُحَمَّد... مَا أَرْسَلْتُ نَبِیّاً فَانْقَضَتْ أَیَّامُهُ إِلَّا أَقَامَ بِالْأَمْرِ بَعدِه وَصِیَّهُ فَاجْعَلْ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ الْإِمَامَ وَ الْوَصِیَّ مِنْ بَعْدِکَ فَإِنِّی خَلَقْتُکُمَا مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ وَ خَلَقْتُ الْأئِمَّةَ الرَّاشِدِینَ مِنْ أَنْوَارِکُمَا... أُمَنَاءُ مَعْصُومُون: ای محمّد! من هیچ پیغمبری را نفرستادم که روزگارش سپری شود، مگر اینکه پس از او وصی وی به امر امامت قیام کرده است. بنابراین، تو پس از خود، علی بن أبی طالب را امام و وصیّ خود قرار ده؛ زیرا من، تو و او را از نور واحدی آفریدم و امامان راهنما را از نور شما دو نفر آفریدم که امامان امین و معصوم پس از تو هستند» (خزّاز رازی، 1401ق.: 110).

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی سند حدیث


1ـ أبوالحسن علی بن حسن بن محمّد: الطائی الجرمی، ثقه می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 254 و طوسی، 1420ق.: 272). 2ـ هارون بن موسی تلعکبری: وی نیز ثقه می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 586 و طوسی، 1420ق.: 439). 3ـ جعفر بن علیّ بن سهل دقّاق الدُّوری: حافظ، کُنیة وی أبامحمّد و هارون بن موسی از وی روایت شنیده است (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 5: 53 و جواهری، 1430ق.: 109). 4ـ علیّ بن حارث مروزی: در کامل‌الزّیارات دربارة فضیلت زیارت امام حسین (ع) از وی روایت نقل شده است (ر.ک؛ همان، ج 12: 326 و همان: 287). 5ـ أیّوب بن عاصم همدانی: وی مجهول‌الحال می‌باشد. 6ـ حفص بن غیاث: ثقه و عامی‌مذهب می‌باشد (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 7: 159). 7ـ یزید بن مکحول: وی نیز مجهول‌الحال می‌باشد. 8ـ واثله بن الأسفع: وی از اصحاب رسول خدا (ص) می‌باشد (ر.ک؛ طوسی، 1373: 51)، ولی از آنجا که مضمونی شبیه به این حدیث، در کُتُب روایی معتبر شیعه از جمله کامل‌الزّیارات روایت شده است (ر.ک؛ ابن‌قولویه، 1356: 283 و 255 و 175). از آنجا که بنا بر گفتة ابن‌قولویه، همة راویان کامل‌الزّیارات ثقه می‌باشند (ر.ک؛ ابن‌قولویه، 1356: 4)، می‌توان این حدیث را تقویت کرد و از جمله احادیث «موثّق» به شمار آورد، چراکه حفص بن غیاث عامی‌مذهب می‌باشد.
س) پیامبر (ص) در حدیث دیگری به علی (ع) فرمودند: «یَا عَلِیُّ أَنْتَ مِنِّی بِمَنزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلاَّ أَنَّهُ لاَ نَبِیَّ بَعْدِی... وَ لَقَدْ نَبَّأَنِیَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ أَنَّهُ یُخْرِجُ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ تِسْعَةَ مِنَ الْأَئِمَّةِ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ وَ مِنْهُمْ مَهْدِیُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ: ای علی! مقام و منزلت تو نسبت به من، منزلت هارون از موسی است، جز اینکه بعد از من پیغمبری نیست... و خداوند لطیف و خبیر مرا آگاه فرموده که از صلب حسین (ع)، نُه تن امامان معصوم و پاکیزه بیرون آورد و مهدی این امّت از ایشان است» (خزّاز رازی، 1401ق.: 134).

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی سند حدیث


1ـ محمّد بن وهبان بن محمّد البصری: وی ثقه و ساکن بصره بود (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 396). 2ـ حسین بن علی البزوفری: وی متکلّم، ثقه، دارای کتاب در امامت و ساکن بصره بود (ر.ک؛ همان: 66). 3ـ عبدالعزیز بن یحیی: ثقه و از اصحاب امام محمّد باقر (ع) می‌باشد (ر.ک؛ همان: 240 و جواهری، 1430ق.: 319). 4ـ محمّد بن زکریا: وی از جمله أصحابی بود که در بصره دارای وجه و دارای کُتُب بسیار بود (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 346 و جواهری، 1430ق.: 527). 5ـ أحمد بن عیسی بن زید: از عباد بن صهیب البصری روایت می‌کرده است (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 2: 198). 6ـ عمر بن عبدالغفّار: وی مجهول‌الحال می‌باشد. 7ـ أبی‌بصیر: از اصحاب امام باقر (ع) و ثقه می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365س، 441 و جواهری، 1430ق.: 660). 8ـ حکیم بن جبیر: در کامل‌الزّیارات از وی در باب فضیلت غسل روایت شده است (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 7: 194). 9ـ علیّ بن زید بن جذعان: وی نیز مجهول‌الحال می‌باشد (ر.ک؛ همان، ج 9: 142). 10ـ سعید بن مسیّب: وی أبومحمّد مخزومی از اصحاب امام سجّاد (ع) و ثقه می‌باشد (ر.ک؛ طوسی، 1373: 114). بنا بر آنچه گفته شد، باید گفت که هرچند سند حدیث به جهت وجود افراد مجهول، ضعیف است، ولی مضمونی شبیه به این حدیث در کُتُب روایی ذکر شده است (ر.ک؛ کلینی، 1407ق.، ج 8: 107 و صدوق، 1378ق.، ج 1: 232ـ54) که اکثر راویان آن ثقه می‌باشد. بنابراین، می‌توان این حدیث را حدّاقل در شمار احادیث «حَسَن» به شمار آورد.
ش) پیامبر (ص) دربارة آیة 33 از سورة احزاب به علی (ع) فرمودند: «یَا عَلِیُّ هَذِهِ الْآیَةِ نُزَلَتْ فِیکَ وَ فِی سِبْطَیَّ وَ الْأَئِمَّةِ مِنْ وُلْدِکَ... مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ وَ أَعْدَاؤُهُمْ مَلْعُونُون: ای علی! این آیه دربارة تو و دو سبط من و امامان از فرزندانت که پاکیزه و معصوم‌اَند، نازل شده است و دشمنانشان ملعون‌اَند» (خزّاز رازی، 1401ق.: 155).

[نصرالله عاشق خداومولا]

بررسی سند حدیث


1ـ علیّ بن حسین بن محمّد: کنیة وی أبوالحسن و ثقه می‌باشد (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 12: 397 و جواهری، 1430ق.: 392). 2ـ هارون بن موسی تلعکبری: وی ثقه می‌باشد (ر.ک؛ نجّاشی، 1365: 586 و طوسی، 1420ق.: 439). 3ـ عیسی بن موسی: از اصحاب امام صادق (ع) می‌باشد (ر.ک؛ خوئی، 1371، ج 14: 218). 4ـ عبدالله بن محمّد بن عمر: در کامل‌الزّیارات در باب فضیلت خوردن آب فرات و غسل از طریق وی روایت نقل شده است (ر.ک؛ همان، ج 11: 333). 5ـ محمّد بن عمر بن علیّ الهاشمی: در کافی، جزء 7، کتاب ایمان و النّذور و کامل‌الزّیارات در باب فضیلت غسل از طریق وی نیز روایت نقل شده است (ر.ک؛ همان، ج9: 142). 6ـ عمر بن علیّ بن حسین الهاشمی: فاضل، جلیل و ولیّ صداقات پیامبر (ص) و علی (ع) بود (ر.ک؛ همان، ج14: 53). بنا بر آنچه گفته شد، می‌توان گفت از آنجا که دو نفر اوّل ثقه می‌باشند و عمر بن علیّ بن حسین مورد مدح قرار گرفته‌اند و نیز از آنجا که سه نفر بعدی در سلسلة اسناد روایات کامل‌الزّیارات قرار دارند که بنا بر گفتة ابن‌قولویه، همة راویان آن ثقه هستند، می‌توان این حدیث را حدّاقل از احادیث «حَسَن» به شمار آورد.
بنا بر آنچه گفته شد، می‌توان گفت روایاتی که در این چهار کتاب روایی آمده یا به امامان معصوم (ع) یا به برخی از صحابة بزرگ پیامبر (ص) می‌رسد که فرد اوّل راوی اینگونه احادیث هستند. افزون بر پیامبر (ص)، دیگر ائمّه همچون حضرت علی (ع)، امام سجّاد (ع)، امام صادق (ع) و امام رضا (ع) از معصومانی‌اَند که نویسندگان این چهار کتاب، روایاتی را دربارة «عصمت» گزارش کرده‌اند. روایاتی که به شخص اوّل می‌رسد، صحابی بزرگی همچون سلمان، ابوسعید خدری، واثله بن أسفع و... هستند. قبل از پرداختن به بررسی متنی روایات «عصمت» باید یکی از جنبه‌های مهمّ آن معلوم گردد که چگونگی اسناد آنها از لحاظ اتّصال یا ارسال احادیث است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

چگونگی روایات عصمت از نظر مصطلح الحدیث


احادیثی که در این چهار کتاب روایی در رابطه با «عصمت» آورده شده، غالباً و یا بهتر بگوییم، اکثراً با عبارت «حدثنا یا حدثنی» شروع می‌شود. این نوع عبارات که از جملات و صیغه‌های خاصّ ادای حدیث است، معمولاً زمانی به کار می‌رود که راوی، حدیث را به طریق سماع از شیخ تحمّل کرده است. گرچه برخی آن را از صیغه‌های حدیث به هنگام تحمّل به صورت قرائت می‌دانند و برخی نیز منکر آن هستند (ر.ک؛ شهید ثانی، 1404ق.: 291). بنابراین، راویان این قبیل روایات، احادیث را به صورت سماع تحمّل کرده‌اند.
نکتة دیگر آنکه در سلسلة سند غالب احادیث «عصمت»، راویان حدیث، دیگر عبارت «حدثنی» یا «حدثنا» را نمی‌آورند، لذا از جایی به بعد حدیث، شکل حدیث معنعن را پیدا می‌کند (برای نمونة این احادیث، ر.ک؛ صدوق، 1362، ج 1: 304 و خزّاز رازی، 1401ق.: 124ـ29).
در میان احادیث عصمت، 2 حدیث صحیح، 3 حدیث حَسَن، 3 حدیث موثّق، 2 حدیث مرسل و 7 حدیث را می‌توان در حدّ احادیث حَسَن به شمار آورد. بنابراین در یک نگاه کلّی باید چنین گفت که اوّلاً درصدی از راویان احادیث «عصمت» که در این کُتُب چهارگانه حدیثی راجع به امامان (ع) آمده، هرچند مجهول می‌باشند، ولی حدّاقل ذمّ صریحی دربارة آنان نیامده است. ثانیاً اکثر راویان این احادیث افراد ثقه و عینی می‌باشند که مورد وثوق رجالیّون شیعه می‌باشد. ثالثاً هرچه در مورد راویان این احادیث به معصوم نزدیکتر می‌شویم، افراد بیشتری در سلسلة سند مورد وثوق‌تر نمایان می‌شوند. رابعاً از آنجا که برخی از راویان مجهول در سلسلة اسناد کامل‌الزّیارات قرار دارند و از آنجا که در این کتاب بنا بر گفتة ابن‌قولویه در مقدّمه (ر.ک؛ ابن‌قولویه، 1356: 4)، از ثقات نقل شده می‌توان برای آن راویان درجه‌ای از وثاقت را قایل شد. خامساً این معیارها، به‌ویژه از منظر عالمان متقدّم، در ارزیابی صحّت احادیث کافی نیست و به عبارت دیگر، اطمینان به صدور حدیث، از معصوم معیار صحّت احادیث می‌باشد. از این لحاظ، نمی‌توان گفت روایات «عصمت» این چهار کتاب حدیثی به دلایلی که ذکر کردیم، قابل اعتنا و اعتماد نباشند.