تکلیف سیزدهم : عمل کردن به روایاتی که به ما رسیده است
عَن أبی حَمزهَ الثِّ_مالِیِّ عَن أبی جَعفَرٍ صلوات اللّه علیه قالَ : سَمِعتُه یَقُولُ :
« إنَّ أَقرَبَ النّاسِ إلَی اللّه ِ _ عَزَّوجَلَّ _ وأعلَمَهم بِه وأَرأَفَهم بالنّاسِ مُحَمَّدٌ صلّی اللّه علیه وآله والأَئِمَّهُ صلوات اللّه علیهم . فَادخُلُوا أَینَ دَخَلُوا وفارِقُوا مَنْ فارَقُوا _ عَنی بِذلِکَ حُسَیناً ووُلْدَه صلوات اللّه علیهم _ فإنَّ الحَقَّ فیهم وهُم الأَوصیاءُ ومِنهم الأَئِمَّهُ . فأَینَما رَأَیتُمُوهم فَاتَّبِعُوهم وإنْ أَصبَحْتُم یَوماً لا تَرَوْنَ مِنهم أحَداً فَاستَغیثُوا باللّه ِ _ عَزَّوجَلَّ _ وَانظُرُوا السُّنَّهَ الَّتی کُنتُم عَلیها واتَّبِعُوها ... . »(1)
از ابو حمزه ثمالی ، از امام باقر صلوات اللّه علیه نقل شده است که گفت : شنیدم حضرت می فرمودند :
« نزدیک ترین مردم به خدای عزیز و بلند مرتبه عالم ترین آنها به او و مهربان ترین مردم به مردم محمّد صلّی اللّه علیه وآله و امامان اند صلوات اللّه علیهم . پس در هر مسئله ای که اینان _ منظور آن حضرت ، امام حسین و اولاد ایشان صلوات اللّه علیهم هستند _ داخل شدند ، شما نیز داخل شوید و از هر کسی دوری کردند ، شما نیز دوری کنید ؛ چرا که حقیقت در اینان است و اینان اند اوصیای پیامبر و پیشوایان هدایت .
ص: 145
________________________________________
1- 1. کمال الدّین : 1/328 ، باب 32 ، ح 8 .
هر جا که ایشان را دیدید ، از آنان تبعیّت کنید و اگر روزی بر شما آمد که کسی از ایشان را ندیدید ، از خدای بلند مرتبه و عزیز طلب یاری کنید و نگاه کنید به سنّتی که بر آن بودید (روایاتی که به شما رسیده) و آن را پیروی کنید ... . »
طبق این روایت ، در زمان غیبت ، باید به روایاتی که از امامانِ قبل برای ما روایت شده _ و از آنها در اصطلاح به سنّت تعبیر می شود _ توجّه کنیم و آنها را ملاک عمل قرار دهیم تا اینکه زمان ظهور حضرت حجّت صلوات اللّه علیه فرا رسد و دستورهای جدید به امضای ایشان صادر گردد ؛ چنان که روایات دیگری به این مضمون آمده است :
عَنِ الحارِثِ بنِ المُغَیرَهِ النَصْریِّ ، عَن أبی عَبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه [قالَ : [قُلتُ لَه :
إنّا نَروی بأَنَّ صاحِبَ هذا الأَمرِ یُفْقَدُ زَماناً فَکَیفَ نَصنَعُ عِندَ ذلِکَ ؟ قالَ :
« تَمَسَّکُوا بالأَمرِ الأَوَّلِ الَّذی أنتُم عَلیه حَتّی یُبَیَّنَ لَکُم . »(1)
از حارث بن مغیره نصری ، نقل شده است که گفت : به حضرت صادق صلوات اللّه علیه عرض کردم :
ما روایت می کنیم که صاحب این امر ( گسترنده عدالت در پهنه گیتی ) زمانی از دید مردم پنهان می شود . در آن موقع ، چه باید کرد ؟ فرمودند :
« به آنچه (از دستورها که) از قبل بر آن بودید ، پا بر جا باشید تا اینکه دستور دیگری برای شما بیان شود . »
نیز در روایت دیگری آمده است :
عَن أبانِ بنِ تَغْلِبَ ، عَن أبی عَبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه أن_َّه قالَ :
« یَأْتی عَلی النّاسِ زَمانٌ یُصیبُهم فیها سَبطَهٌ ؛ یَأْرِزُ العِلمُ فیها کما تَأْرِزُ الحَیَّهُ فی جُحرِها ، فَبَیناهُم کَذلِکَ إذْ طَلَعَ عَلَیهم نَجمٌ . »
ص: 146
________________________________________
1- 1. بحار الأنوار : 52/133 .
قُلتُ : فَما السَّبطَهُ ؟ قالَ : « الفَتْرَهُ . »
قَلتَ : فَکَیفَ نَصنَعُ فیما بَینَ ذلِکَ ؟ قالَ :
« کُونُوا علی ما أنتُم عَلیه حَتّی یُطْلِعَ اللّه ُ لَکم نَجْمَکُم . »(1)
از ابان بن تغلب نقل شده که گفت : حضرت امام صادق صلوات اللّه علیه فرمودند :
« زمانی بر مردم می آید که در آن سبطه به ایشان می رسد و همان گونه که مار در سوراخش می خزد ، علم نیز در آن زمان پنهان می شود . مردم در این حال خواهند بود که ناگاه ستاره (امام صلوات اللّه علیه) بر آنان طالع گردد . »
عرض کردم : « سبطه » چیست ؟ فرمودند : « زمان بین حضور دو امام که (به حسب ظاهر) خالی از ایشان است . »
عرضه داشتم : پس باید در آن زمان چه کرد ؟ فرمودند :
« بر آنچه قبلاً بر آن بودید ، بمانید تا اینکه خدا ستاره تان ( امامتان ) را برایتان ظاهر کند . »
همچنین ، در روایت دیگر ، این چنین تعبیر شده است :
« فَتَمَسَّکُوا بِما فی أیدیکُم حَتّی یَصِحَّ لَکُم الأَمرُ . »(2)
« چنگ بزنید به آنچه در دست شماست تا اینکه امر جدیدی برای شما برسد . »
نیز ، فرموده اند :
« إذا کانَ ذلِکَ فَتَمَسَّکُوا بالأَمرِ الأَوَّلِ حَتّی یُتَبَیَّنَ لَکُم الآخَرُ . »(3)
« زمانی که چنین بود ، بر دستور اوّل استوار باشید تا دستور دیگری به شما برسد . »
همین طور آمده است :
« کُونُوا علی ما أنتُم عَلیه حَتّی یَأْتِیَکُم اللّه ُ بصاحِبِها . »(4)
« بر آنچه قبلاً بر آن بودید ، باشید تا اینکه خدا برای شما صاحبش را برساند . »
ص: 147
________________________________________
1- 1. بحار الأنوار : 52/134 ح 38 .
2- 2. همان جا : 133 .
3- 3. همان جا : 132 ح 37 .
4- 4. همان جا : 134 ح 38 .
همچنین ، آمده است :
« تَمَسَّکُوا بالأمرِ الأَوَّلِ حتّی یُستَیقَنَ . »(1)
« به دستور اوّل پای بند باشید تا اینکه یقین پیدا شود دستور عوض شده است . »
دستور اوّل (یا به تعبیر دیگر : روایاتی که به شما رسیده و در دست شماست) شامل روایات اصول دین و اعتقادات و همچنین احادیث فروع دین و احکام عملیّه می شود . تمام اینها را ، مطابق آنچه برای ما بیان شده ، باید تا ظهور حضرت مهدی صلوات اللّه علیه و روشن شدن دستورهای بعدی انجام داد . از هر آنچه از غیر روایات به ما رسیده ، که در صحّت و سقم آن و مطابقت آن با دستورهای اهل بیت صلوات اللّه علیهم شک داریم ، نیز باید دوری کنیم ؛ چرا که در محلّ خودش بیان شده که سیره و روش عقلای عالم و همین طور دستور شارع مقدّس چنین است :
هرگاه یقین اوّلی به مسئله ای (اعمّ از اصول دین و احکام) حاصل بود ، شکّ بعدی نمی تواند خللی در آن یقین ایجاد کند ؛ مگر اینکه یقین دومی بیاید که بر تغییر یا ابطال یقین اوّل دلالت کند . در این صورت ، وظیفه مطابق با یقین دوم خواهد بود .
این روش را در اصطلاح « استصحاب» می نامند و بنابر اتّفاق جمیع علمای اسلام ، اصل استصحاب دلیل و حجّت است . نهایت امر اینکه ، در موارد به کار بردن استصحاب ، اختلافی بین علما هست .
در یکی از توقیعاتی که به خطّ مبارک خود حضرت مهدی صلوات اللّه علیه صادر شده به این وظیفه چنین اشاره شده است :
« ... وَاجْعَلُوا قَصْدَکُم إلینا بالمَوَدَّهِ علی السُّنَّهِ الواضِحَهِ ... . »(2)
« ... به وسیله دوستی (و عمل) بر سنّت واضح و آشکار (که به شما رسیده) توجّهتان را به سوی ما معطوف دارید . »
ص: 148
________________________________________
1- 1. بحار الأنوار : 52/149 ح 74 .
2- 2. همان : 53/179.
تکلیف چهاردهم : تسلیم
عَنِ ال_ثِّمالِیِّ ، عَنْ عَلِیِّ بِن الحُسَینِ صلوات اللّه علیه أ نَّه قالَ :
« ... وإنَّ للقائِمِ مِنّا غَیبَتَینِ إحداهُما أطْوَلُ مِن الأُخری : أَمّا الأُولی فَسِتَّهُ أیّامٍ وسِتَّهُ أَشهُرٍ وسِتُّ سِنینَ وأمّا الأُخری فَیَطُولُ أَمَدُها حَتّی یَرجِعَ عَن هذا الأَمرِ أَکْثَرُ مَن یَقُولُ به فَلا یَثبُتُ عَلیه إلاّ مَن ... لَمْ یَجِد فِی نَفسِه حَرَجاً مِمّا قَضَینا وسَلَّمَ لَنا أَهلَ البَیتِ . »(1)
از ابو حمزه ثمالی روایت شده است که گفت : حضرت امام سجّاد صلوات اللّه علیه فرمودند :
« ... قیام کننده از ما خاندان دو غیبت دارد که یکی از آنها از دیگری طولانی تر است : غیبت اوّل شش روز و شش ماه و شش سال است(2) و غیبت دوم که مدّت آن طولانی خواهند بود تا اینکه اکثر کسانی که به امامت ایشان قایل اند از این اعتقاد دست بر می دارند و کسی بر ایمانش ثابت نمی ماند مگر آن که ... در درونش از احکام و گفته های ما ناراحت نشود و در برابر ما اهل بیت تسلیم باشد . »
ص: 149
________________________________________
1- 1. بحار الأنوار : 51/134 ح 1 .
2- 2. برای توضیح این قسمت از روایت ، به پاورقی صفحه 130 مراجعه کنید .
مسئله تسلیم بودن از چنان اهمّیّت ویژه ای برخوردار است که حتّی اگر کسی در ضمیرش اعتراض یا شکّی نسبت به آنچه از اهل بیت عصمت صلوات اللّه علیهم به او رسیده داشته باشد ، آن را شرک معرفی کرده اند . از امام صادق صلوات اللّه علیه نقل شده که فرمودند :
« لَو أنَّ قَوماً عَبَدُوا اللّه َ وَحدَه لا شَریکَ لَه وأقامُوا الصَّلاهَ وآتَوُا الزَّکاهَ وحَجُّوا البَیتَ وصامُوا شَهرَ رَمضانَ ، ثُمَّ قالُوا لِشَیءٍ صَنَعَه اللّه ُ أو صَنَعَه النَّبیُّ صلّی اللّه علیه وآله أَلاّ صَنَعَ خِلافَ الَّذی صَنَعَ أو وَجَدُوا ذلکَ فی قُلُوبِهم لَکانُوا بِذلِکَ مُشْرِکینَ » ، ثُمَّ تَلا هذِه الآیهُ : «فَلا وَرَبِّکَ لا یُؤْمِنونَ حَتّی یُحَکِّمُوکَ فیما شَجَرَ بَینَهم ثُمَّ لایَجِدُوا فی أنفُسِهم حَرَجاً مِمّا قَضَیْتَ ویُسَلِّمُوا تَسلیماً »(1). ثُمَّ قالَ أبُوعَبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه : « فَعَلَیکُم بِالتَّسلیمِ . »(2)
« اگر مردمی خدایی را که تنهاست و شریکی ندارد عبادت بکنند و نماز را به پا دارند و زکات بپردازند و حجّ بیت اللّه انجام دهند و ماه رمضان را روزه بگیرند ، سپس در برابر آنچه خدا یا رسولش انجام داده اند بگویند : چرا غیر از آنچه انجام داده اند ، انجام ندادند یا اینکه این مطلب را در قلبهایشان بگذارنند ( ولی آن را نگویند ) ، به همین جهت ، مشرک خواهند بود .» پس از آن ، ایشان این آیه را تلاوت فرمودند : «نه ، به خدایت قسم ، ایمان نیاورده اند تا اینکه در مشاجرات خود تو را حاکم قرار دهند ، سپس از آنچه تو برای آنها قضاوت کردی در درونشان ناراحتی نیابند و تسلیم محض باشند .»
پس از آن ، حضرت صادق صلوات اللّه علیه فرمودند :
« بر شما باد به تسلیم بودن ! »
علاوه بر این ، امامان معصوم صلوات اللّه علیهم به دست آوردن دین صحیح الاهی را فقط با تسلیم ، عملی دانسته اند و آن را یگانه شرط سالم بودن از انحرافات اعتقادی
ص: 150
________________________________________
1- 1. نساء : 65 .
2- 2. معرفت امام عصر صلوات اللّه علیه : 229 (به نقل از اصول کافی : کتاب الإیمان و الکفر ، باب الشرک ، ح 6) .
معرفی کرده اند و از راههای دیگری که غیر از این راه باشد پرهیز داده اند . امام سجّاد صلوات اللّه علیه در روایتی فرموده اند :
« إنَّ دینَ اللّه ِ _ عَزَّوجلَّ _ لا یُصابُ بالعُقُولِ النّاقِصَهِ والآراءِ الباطِلَهِ والمَقاییسِ الفاسِدَهِ ولا یُصابُ إلاّ بالتَّسلیمِ . فَمَن سَلَّمَ لَنا سَلِمَ ومَنِ اقتَدی بنا هُدِیَ ومَن کانَ یَعمَلُ بالقیاسِ والرَّأْیِ هَلَکَ وَمن وَجَدَ فی نَفسِه شَیئَاً مِمّا نَقُولُه أو نَقضی به حَرَجاً کَفَرَ بالَّذی أَنزَلَ السَّبْعَ المَثانی والقُرآنَ العَظیمَ وهو لا یَعلَمُ . »(1)
« دین خدای عزیز و بلند مرتبه با عقلهای ناقص و نظریّه های باطل و مقایسه های فاسد به دست نمی آید و فقط با تسلیم می توان به آن رسید . بنابراین ، کسی که در مقابل ما خانواده تسلیم باشد سالم خواهد ماند و کسی که از ما پیروی کند هدایت می گردد و هر کس به قیاس و نظریّه خود (بدون استناد به کتاب خدا و کلام ما) عمل کند هلاک می شود .
هر کس که چیزی را از آنچه ما می گوییم یا در مورد آن قضاوت می کنیم برای خودش سخت و ناگوار ببیند به آن کسی که قرآن بزرگ و سوره حمد را نازل کرده است کافر شده ؛ در حالی که خودش نمی داند . »
بنابر این ، یکی از مهم ترین و اصلی ترین راههای تحصیل و حفظ دین به ویژه در زمان غیبت امام عصر صلوات اللّه علیه تسلیم بودن در مقابل اهل بیت صلوات اللّه علیهم است و چنان که در روایت صدر بحث دیدیم ، اگر کسی این حالت تسلیم را در درون خود نداشته باشد ، نمی تواند اعتقاد به امام زمان صلوات اللّه علیه را در زمان غیبت کبری حفظ کند و از دین خارج می شود .
در روایاتی دیگر ، تسلیم را مایه نجات شیعیانِ زمان غیبت از فتنه های خطرناکی که نابود کننده دین و ایمان است دانسته اند ؛ چنان که آمده :
عَنِ الصَّقرِ بن [أبی] دَلفٍ قالَ : سَمِعتُ أبا جَعفَرٍ مُحَمَّدَ بِنَ عَلیٍّ الرِّضا صلوات اللّه علیه یَقُولُ :
ص: 151
________________________________________
1- 1. معرفت امام عصر صلوات اللّه علیه : 229 (به نقل از کمال الدّین : 324 ، باب 31 ، ح 9) .
« إنَّ الإمامَ بَعدِی ابْنی عَلِیٌّ ؛ أمرُهُ أمری وقَولُه قَولی وطاعَتُه طاعَتی والإمامَهُ بَعدَه فِی ابْنِه الحَسَنِ ؛ أمرُه أمرُ أبیه وقَولُه قَولُ أبیه وطاعَتُه طاعَهُ أبیه . »
ثُمَّ سَکَتَ . فَقُلتُ لَه : یَا ابنَ رَسولِ اللّه ِ ، فَمَنِ الإمامُ بَعدَ الحَسَنِ ؟
فَبَکی صلوات اللّه علیه بُکاءً شَدیداً ، ثُمَّ قالَ :
« إنَّ مِن بَعدِ الحسَنِ ابنَه القائِمَ بِالحَقِّ المُنْتَظَرَ . »
فَقُلتُ لَه : یا ابنَ رَسولِ اللّه ِ ، ولِمَ سُمِیَّ القائِمَ ؟ قالَ :
« لاِءَن_َّه یَقُومُ بَعدَ مَوتِ ذِکْرِه وارْتِدادِ أَکثَرِ القائِلینَ بِإمامَتِه . »
فَقُلتُ لَه : ولِمَ سُمِیَّ المُنتَظَرَ؟ قالَ :
« لأَنَّ لَه غَیبَهً تَکْثُرُ أیّامُها ویَطُولُ أَمَدُها ، فَیَنْتَظِرُ خُرُوجَه ال_مُخْلِصُونَ و ... یَنْجُو فیها المُسَلِّمُونَ . »(1)
از صقر بن [ أبی] دلف روایت شده است که گفت : شنیدم حضرت امام جواد صلوات اللّه علیه می فرمودند :
« امام بعد از من فرزندم علی است . دستور او دستور من و کلام او کلام من و اطاعت از او اطاعت از من است .
بعد از او ، امامت در فرزندش حسن است که دستور او نیز دستور پدرش و کلام او کلام پدرش و اطاعت از او اطاعت از پدرش است . » پس از آن ، ساکت شدند .
به ایشان عرض کردم : یا ابن رسول اللّه ، امام بعد از حسن چه کسی است ؟
امام جواد صلوات اللّه علیه گریه شدیدی کردند ؛ پس از آن ، فرمودند :
« بعد از حسن ، پسرش خواهد بود که قیام کننده به حقیقت است و انتظارش کشیده می شود . »
عرضه داشتم : یا ابن رسول اللّه ، برای چه « قائم» نامیده شده ؟ فرمودند : « زیرا او زمانی قیام می کند که یادش مُرده است و بیشتر کسانی که به امامت او اعتقاد داشتند مرتدّ شوند . »
به ایشان گفتم : برای چه « منتظَر» نامیده شده ؟ فرمودند :
ص: 152
________________________________________
1- 1. بحار الأنوار : 51/30 ح 4 .
« به خاطر اینکه غیبتی دارد که مدّت آن طولانی و روزهای آن زیاد است . کسانی که اخلاص دارند انتظار ظاهر شدنش را می کشند و ... کسانی که اهل تسلیم اند در آن زمان نجات پیدا می کنند . »
پس بیایید در این زمان سخت غیبت ، که به مردم القا می کنند باید دین و احکام آن را با عقل بفهمیم و در مقابل روایات و کلمات خاندان عصمت تعبّد نداشته باشیم ، برای حفظ اعتقادات خود ، کوششی کنیم و حالت تسلیم را در درونمان قوی کنیم ؛ چرا که می دانیم این خاندان از جانب خدا برای هدایت خلق آمده اند و علم آنها به همه زمانها احاطه دارد و از علم لا یزال الاهی گرفته شده است . پس با چون و چراهای نابجا خود را در معرض هلاک قرار ندهیم که از ایشان فقط بیان راههای نجات است و از ما عمل به آنها .
حضرت بقیّه اللّه الأعظم عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف نیز در نامه ای که به خطّ خود ایشان صادر شده به این مطلب تصریح فرموده اند :
« ... فَاتَّقُوا اللّه َ وسَلِّمُوا لَنا ورُدُّوا الأمرَ إلَینا ؛ فَعَلینا الإصدارُ کما کانَ مِنّا الإیرادُ ، ولا تَحاوَلُوا کَشفَ ما غُطِّیَ عَنکُم ولا تَمیلُوا عَن الیَمینِ وتَعدِلُوا إلَی الیَسارِ ، واجعَلُوا قَصْدَکُم إلینا بالمَوَدَّهِ علی السُّنَّهِ الواضَحِهِ . فَقَد نَصَحْتُ لَکُم واللّه ُ شاهِدٌ عَلَیَّ وعَلَیکُم . »(1)
« تقوای خدا را پیشه کنید و تسلیم ما باشید و امور را به ما واگذارید ؛ چون همان گونه که ورودِ امر از ماست ، انتشار آن نیز بر عهده ماست (یعنی امورتان را به ما واگذارید که ما از خدا می گیریم و به شما می رسانیم) .
در صدد یافتن آنچه بر شما مخفی شده نباشید و به راست و چپ گرایش پیدا نکنید و به وسیله دوستی بر روایات آشکاری که به شما رسیده (که این دوستی مقدّمه عمل است) توجّهتان را به سوی ما معطوف دارید . شما را نصحیت کردم و خدا ناظر من و شماست . »
ص: 153
________________________________________
1- 1. بحارالأنوار : 53/179 .
در روایت دیگری ، چنین آمده است :
عَن عَبدالرَّحمانِ بنِ کَثیرٍ قالَ : کُنتُ عِندَ أبی عَبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه إذْ دَخَلَ عَلیه مَهزَمُ الأَسَدیّ ، قالَ : أَخْبِرنی _ جُعِلتُ فِداکَ _ مَتی هذا الأَمرُ الَّذی تَنْتَظِرُونَه ؟ فَقَد طالَ . فَقالَ :
« یا مَهزَمُ ، ... ونَجا المُسَلِّمُونَ وإلینا یَصیرُونَ . »(1)
از عبدالرّحمان بن کثیر نقل شده که گفت : زمانی ، خدمت حضرت صادق صلوات اللّه علیه بودم که مهزم اسدی وارد شد و عرض کرد :
فدای شما شوم ! خبر دهید به من که چه زمانی این امر (قیام شما) که انتظار آن را می کشید واقع خواهد شد ؟ مدّت آن طولانی شد .
آن حضرت فرمودند :
« مهزم ، ... کسانی که اهل تسلیم باشند نجات می یابند و به سوی ما برمی گردند . »
همچنین ، در روایتی که امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیه از پیامبر نقل فرمودند ، می خوانیم :
« یا أبا الحَسَنِ ، حَقیقٌ عَلَی اللّه ِ أنْ یُدخِلَ أهلَ الضَّلالِ الجَنَّهَ ! »
« ابا الحسن ، سزاوار است بر خدا که گمراهان را داخل بهشت کند ! »
مطابق این روایت ، مقصود پیامبر صلّی اللّه علیه وآله از گمراهان افراد با ایمانی اند که :
« ... الَّذینَ قامُوا فی زَمَنِ الفِتنَهِ عَلی الاِْئْتمام بالإمامِ الخَفیِّ المَکانِ ، المَستُورِ عَن الأَعیانِ ...صابِرُونَ مُسَلِّمُونَ وإنَّما ضَلُّوا عَن مَکانِ إمامِهم وعَنْ مَعرِفَهِ شَخصِه . »(2)
« ... در زمان فتنه ، بر پیروی و اقتدا کردن به امامی که محلّ او مخفی است و از دیده ها پنهان است استوار می مانند ، ... اهل صبر و تسلیم اند و فقط به موقعیّت مکانی امامشان و به شناخت شخص ایشان (به طوری که بتوانند او را ببینند) راه نمی یابند . »
ص: 154
________________________________________
1- 1. بحار الأنوار : 52/103 ح 7 .
2- 2. همان جا : 143 ح 61 .
در دعای زمان غیبت امام عصر صلوات اللّه علیه برای تثبیت این تسلیم ، چنین از خدا مسئلت می کنیم :
« فَصَبِّرنی عَلی ذلِکَ حَتّی لا أُحِبَّ تَعجِیلَ ما أَخَّرتَ ولا تَأْخیرَ ما عَجَّلْتَ ولا کَشَفَ ما سَتَرتَ ولا البَحثَ عَمّا کَتَمتَ ولا أُنازِعَکَ فی تَدبیرِکَ ولا أَقُولَ: لِمَ وکَیفَ وما بالُ وَلیِّ الأمرِ لا یَظهَرُ وقَدِ امْتَلاَءَتِ الأَرضُ مِنَ الجَورِ ؟ ... . »
« خدایا ، ... مرا در امر غیبت امام زمان صلوات اللّه علیه صبر بده تا آنکه عجله کردن نسبت به آنچه تو تأخیرش را خواسته ای ، به تأخیر افتادن آنچه تو عجله اش را خواسته ای ، پرده برداری از آنچه تو آن را پنهان کرده ای و بحث کردن از آنچه تو آن را پوشیده داشته ای ، دوست نداشته باشم . نیز ، با تو در تدبیرهایت نزاع نکنم و نگویم : چرا و چگونه و چه شده است که ولیّ امر ظاهر نمی شود ؛ حال آنکه زمین از ستم پر شده است ؟... . »
همچنین ، از خدا می خواهیم :
« واجْعَلنا یا رَبِّ مِنْ أعوانِه ومُقَوِّیَهِ سُلطانِه والمُؤْتَمِرینَ لاِءَمرِهِ والرّاضینَ بفِعْلِه والمُسَلِّمینَ لاِءَحکامِه ... . »
بار پروردگارا ، ما را از یاران او قرار بده و از کسانی که سلطنت او را تقویت می کنند و دستورش را فرمان می برند و از کارهای او خشنود و در برابر احکام او تسلیم اند ... . »
ص: 155
ص: 156
تکلیف پانزدهم : حفظ دین
عَنِ الهَرَویِّ ، عَنِ الرِّضا ، عَن آبائِه صلوات اللّه علیهم قالَ : قالَ النَّبیُّ صلّی اللّه علیه وآله :
« وَالَّذِی بَعَثَنِی بِالحَقِّ بَشیرا ، لَیَغیبَنَّ القائِمُ مِنْ وُلدِی بِعَهْدٍ مَعهُودٍ إلیه مِنِّی حَتّی یَقُولَ أکثَرُ النّاسِ : ما للّه فِی آلِ مُحَمّدٍ حاجَهٌ و یَشُکُّ آخَرُونَ فِی وِلادَتِه ، فَمَنْ أَدرَکَ زَمانَه فَلْیَتَمَسَّکْ بِدِینِه ... . » (1)
از ابو صلت هروی ، از امام رضا ، از پدران گرامی شان صلوات اللّه علیهم روایت شده است که فرمودند : پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله فرمودند :
« قسم به آن خدایی که حقیقتا مرا بشارت دهنده برانگیخت ، حتما قائم از فرزندان من به سبب پیمانی که با او بسته ام پنهان خواهد شد ، تا آنکه بیشتر مردم بگویند : خدا به آل محمّد نیازی ندارد (در اجرای حکومت حقّه خودش) ؛ و گروهی دیگر در ولادت او شک کنند . کسی که در آن زمان است باید به دینش چنگ بزند ... . »
چنگ زدن به دین _ که از آن به « دین داری» تعبیر می کنیم _ به چه معناست ؟
مسلّم است که این تعبیر بعد از انتخاب دین و پذیرش قلبی آن است ؛ پس در
ص: 157
________________________________________
1- 1. بحار الأنوار : 51/69 ح 10 .
مرحله نخست ، باید دقّت کرد که این انتخاب اصولاً انتخابی صحیح و بی نقص باشد .
در مرحله بعد از پذیرش یک مرام و مکتب و دین و آیین ، باید سعی کرد که آن را در تمام زوایای زندگی به طور صحیح به کار بست ؛ و پس از آن ، در مرحله سوم ، تلاش کرد که این اعتقادات تا آخرین لحظات عمر از بین نرود .
آنچه در این روایت به آن اشاره شده این مرحله اخیر است ؛ چرا که هیچ انسانی از زمان حضرت آدم علیه السّلام تا آخرین نفری که در این دنیا زندگی خواهد کرد از امتحانات الاهی مستثنا نیست و هر کسی به نحوی مورد ابتلا و امتحان قرار خواهد گرفت .
در بعضی از روایاتی که به زمان غیبت حضرت مهدی صلوات اللّه علیه مربوط است ، اشاره شده که علّت غیبت آن بزرگوار امتحان مردم آن زمان است .
عَنْ عَلِیِّ بنِ جَعْفَرٍ عَنْ أخِیهِ مُوسَی بنِ جَعفَرٍ صلوات اللّه علیه قالَ :
« . . .یا بُنَیَّ ، لابُدَّ لِصاحِبِ هذا الأَمْرِ مِنْ غَیبَهٍ حَتّی یَرجِعَ عَن هذا الأَمرِ مَنْ کانَ یَقُولُ به . إنَّما هِیَّ مِحْنَهٌ مِنَ اللّه ِ _ عَزَّوجلَّ _ اِمْتَحَنَ بِها خَلْقَه ... . »(1)
علیّ بن جعفر از برادرشان موسی بن جعفر صلوات اللّه علیه روایت کرده که ایشان فرمودند :
« . . . پسر جان ! صاحب این امر (حضرت مهدی صلوات اللّه علیه) از مخفی شدن چاره ای ندارد تا زمانی که معتقدان به امامت او از این اعتقاد برگردند . این چیزی نیست جز امتحانی از طرف خدا که خلقش را به وسیله آن می آزماید . »
حتّی در بعضی از روایات آمده که ابتلائات و امتحانهای هیچ زمانی به سختی امتحانهای زمان غیبت امام عصر صلوات اللّه علیه نیست . این ابتلائات نیز مربوط به شیعیان و معتقدان به امامت آن حضرت است ؛ چرا که در روایات زیادی(2) آمده که ، در زمان غیبت ، بیشتر قائلان به امامت ایشان از دین خود برمی گردند :
ص: 158
________________________________________
1- 1. بحار الأنوار : 51/150 ح1 و 52/113 ح 26 .
2- 2. به مقدّمه کتاب ، گفتار « سختیهای دوران غیبت» ، مراجعه فرمایید .
عَنِ الصَّقرِ بن أبی دَلْفٍ قالَ : . . .قُلتُ لاِءبِی جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلیٍّ الرِّضا صلوات اللّه علیه : یا ابنَ رَسُولِ اللّه ، ولِمَ سُمِّیَ القائِمَ؟ قالَ صلوات اللّه علیه :
« لاِءن_َّه یَقُومُ بَعدَ مَوتِ ذِکْرِه وارتِدادِ أکثَرِ القائِلینَ بِإمامَتِه . »(1)
از صقر بن ابی دلف روایت شده است که گفت : ... به امام جواد صلوات اللّه علیه عرض کردم : یا ابن رسول اللّه ، چرا (فرزند امام حسن عسکری صلوات اللّه علیه) « قائم» نامیده شده ؟ فرمودند :
« به خاطر اینکه زمانی قیام می کند که یاد او مرده باشد و بیشتر معتقدان به امامت او از اعتقاد خود برگشته باشند . »
معصومین صلوات اللّه علیهم برای ما بیان فرموده اند که این مرتدّ شدن شیعیان چنان از نظر خودشان مخفی است که مانند پاک شدن سرمه از چشم است .
عَن أبِی جَعفَرٍ صلوات اللّه علیه أن_َّه قالَ :
« لَتُمَحَّصُنَّ ، یا شِیْعَهَ آلِ مُحَمَّدٍ ، تَمْحِیصَ الکُحْلِ فی العَیْنِ و إنَّ صاحِبَ العَیْنِ یَدرِی مَتی یَقَعُ الکُحْلُ فی عَینِه و لا یَعلَمُ مَتی یَخْرُجُ مِنها ، وکذلِکَ یُصْبِحُ الرَّجُلُ علی شَرِیعَهٍ مِنْ أمرِنا و یُمسی و قَد خَرَجَ مِنها و یُمسی علی شَرِیعَهٍ مِنْ أمرِنا و یُصبِحُ و قَد خَرَجَ مِنها . »(2)
از امام باقر صلوات اللّه علیه روایت شده است که ایشان فرمودند :
« ای پیروان خاندان پیامبر ، به مانند پاک شدن سرمه از چشم ، امتحان می شوید . صاحب چشم می داند چه زمانی سرمه به چشمش آمده، امّا نمی داند چه زمانی آن سرمه پاک می شود . همین طور ، کسی که به ولایت ما معتقد است صبح را آغاز می کند ؛ امّا تا شب از این اعتقاد خارج می شود . همچنین ، کسی که امامت ما را پذیرفته شب را شروع می کند ؛ امّا تا صبح از این پذیرش دست می کشد . »
همچنین ، قبل از آمدن زمان غیبت ، سختی حفظ دین را در آن زمان توضیح داده اند و آن را کاری بسیار دشوار ولی دست یافتنی دانسته اند .
ص: 159
________________________________________
1- 1. بحار الأنوار : 51/57 ح5 .
2- 2. غیبت نعمانی : 206، باب 12 ، ح12 .
عَن یَمانِ التَّمّارِ قالَ : قالَ أبُوعَبدِاللّه صلوات اللّه علیه :
« إنَّ لِصاحِبِ هذا الأمرِ غَیبَهً ، المُ_تَمَسِّکُ فِیها بِدِینِهِ کالخارِطِ لِشَوکِ القَتادِ بِیَدِه . »
ثُمَّ أطْرَقَ مَلِیّا ، ثُمَّ قالَ :
« إنَّ لِصاحِبِ هذا الأمرِ غَیْبَهً ، فَلْیَتَّقِ اللّه َ عَبدٌ عِندَ غَیبَتِه ولْیَتَمَسَّکْ بِدِینِه . »(1)
از یمان تمّار روایت شده است که گفت : امام صادق صلوات اللّه علیه فرموده اند :
« صاحب این امر غیبتی دارد . کسی که در این غیبت به دین خود چنگ بزند و آن را حفظ کند مثل کسی است که با دستش از بالای گیاه قتاد (یا درخت قتاد) به پایین بکشد (یا از پایین به بالا) و تیغهای آن را (که مانند سوزن است) به این وسیله از آن جدا کند . »(2)
پس از آن ، مدّتی سر مبارک را به پایین انداختند . سپس ، فرمودند :
« صاحب این امر غیبتی دارد ؛ پس باید که بنده در این زمان پرهیزکاری از خدا داشته باشد و به دین خود چنگ بزند و آن را نگه دارد . »
بنابر این ، مسئله حفظ دین تا آخرین نَفَس از اهمّیّت ویژه ای برخوردار است و پیشوایان دین دستور داده اند کسی که در زمان غیبت حضرت مهدی صلوات اللّه علیه به سر می برد باید تلاش فراوانی برای دین داری خود بنماید ، ولی افسوس که مردم این زمان برای هر چیزی ارزش قایل اند ، جز برای حفظ دینشان !
در روایت دیگری ، امام کاظم صلوات اللّه علیه شیعیان را برای حفظ دینشان به خدا قسم داده اند :
عَنْ عَلِیِ بنِ جَعفَرٍ ، عَن أخِیه مُوسَی بنِ جَعفَرٍ صلوات اللّه علیه قالَ :
« إذا فُقِدَ الخامِسُ مِنْ وُلدِ السابِعِ فاللّه َ اللّه َ فِی أدیانِکُم لا یُزِیلَنَّکُم أحَدٌ عَنها .
یا بُنَیَ ، لا بُدَّ لِصاحِبِ هذا الأمرِ مِنْ غَیبَهٍ حَتّی یَرجِعَ عَنْ هذا الأمرِ مَنْ کانَ یَقُولُ بِهِ .
إنَّما هِیَ مِحنَهٌ مِنَ اللّه ِ _ عَزَّ وجَلَّ _ اِمْتَحَنَ بِها خَلْقَه و لَو عَلِمَ آبائُکُم و أجدادُکُم دِینا
ص: 160
________________________________________
1- 1. غیبت نعمانی : 169 ، باب 10 ، ح 11 .
2- 2. چنان که پیش تر گفتیم ، عرب این مَثَل را برای کارهای سخت و دشوار به کار می برد .
أصَحَّ مِنْ هذا لاَتَّبَعُوه . »
فَقُلتُ : یا سَیِّدی ، مَنِ الخامِسُ مِنْ وُلدِ السّابِعِ ؟ قالَ :
« یا بُنَیَ ، عُقُولُکُم تَصْغَرُ عَنْ هذا و أحلامُکُم تَضِیقُ عَنْ حَملِه و لکِنْ إنْ تَعِیشُوا فَسَوفَ تُدرِکُه . »(1)
از علیّ بن جعفر از برادرشان موسی بن جعفر صلوات اللّه علیه روایت شده که فرمودند :
« زمانی که پنجمین از فرزندان امام هفتم از دیدگان پنهان شود ، خدا را ، خدا را رعایت کنید در حفظ دینتان ( شما را به خدا قسم ، شما را به خدا قسم ، مواظب حفظ دینتان باشید) که مبادا کسی آن را از شما بگیرد .
پسرکم ! صاحب این امر از پنهان شدن چاره ای ندارد تا وقتی که معتقدان به امامت او از این اعتقاد برگردند . این جز امتحانی از طرف خدا چیز دیگری نیست تا مخلوقاتش به وسیله آن آزموده شوند .
اگر پدران و اجداد شما دینی صحیح تر از این اعتقاد می شناختند ، حتما از آن پیروی می کردند . »
علیّ بن جعفر می گوید : عرض کردم : آقا ، پنجمین فرزند از فرزندان امام هفتم چه کسی است ؟ فرمودند :
« پسر جان ! عقلهای شما کوچک تر از فهم این مطلب و افکار شما تنگ تر از حمل این مسئله است ؛ امّا اگر زنده بمانید ، در آینده او را خواهید دید . »
در روایت دیگری ، فضیلت شخصی که برای حفظ دین خود در زمان غیبت تلاش می کند چنین بیان شده :
عَنْ عَبدِالعَظیمِ بنِ عَبدِاللّه ِ الحَسَنِیِّ ، عَنْ أبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ الرِّضا صلوات اللّه علیه أن_َّه سَمِعَه یَقُولُ :
إذا ماتَ ابْنِی عَلِیٌّ بَدا سِراجٌ بَعدَه ، ثُمَّ خُفِیَ ، فَوَیْلٌ لِلْمُرتابِ و طُوبی لِلغَریِبِ الفارِّ بِدِینِه ، ثُمَّ یَکُونُ بَعدَ ذلِکَ أحداثٌ تَشِیبُ فِیها النَّواصِیُ و یَسِیرُ الصَّمُّ الصَّلابُ . »(2)
ص: 161
________________________________________
1- 1. بحارالأنوار : 51/150 ح1 .
2- 2. غیبت نعمانی : 186 ، باب 10 ، ح 37 .
از عبدالعظیم حسنی نقل شده است که گفت : شنیدم امام جواد صلوات اللّه علیه می فرمودند :
« زمانی که پسرم علی از دنیا برود ، چراغی بعد از او ظاهر خواهد شد ، سپس آن چراغ پنهان می گردد . پس هلاک باد (یا : وای بر) کسی که شک کند و خوشا به حال کسی که در زمانه خودش غریب باشد و به همراه دینش از فتنه ها فرار کند .
بعد از آن ، اتفاقاتی رخ می دهد که مویها در آن سپید می شود و اشیای سخت و و استوار از آرام و قرار می افتند(1). »
نتیجه همه این روایات همراهی با امیر مؤمنان صلوات اللّه علیه در روز قیامت است و این خود بزرگ ترین پاداش است :
عَنْ عَبدِالعَظیمِ بنِ عَبدِاللّه ِ الحَسَنیِّ ، عَنْ محمّدِ بنِ عَلیِّ بنِ موسی بنِ جَعفرِ بنِ محمّدِ بنِ علیِّ بنِ الحُسینِ بنِ علیِّ بنِ أبی طالبٍ صلوات اللّه علیهم ، عَنْ أبِیهِ ، عن آبائِهِ ، عَنْ أمیرِ المؤمِنینَ صلوات اللّه علیه قالَ :
« لِلقائِمِ مِنّا غَیبَهٌ أَمَدُها طَوِیلٌ . کَأَنِّی بالشِّیعَهِ یَجُولُونَ جَوَلانَ النَّعَمِ فِی غَیبَتِه یَطْلُبُونَ المَرعی فَلا یَجِدُونَه . أَلا؛ فَمَن ثَبَتَ مِنهُم علی دِینِه ولَمْ یَقْسُ قَلْبُه لِطُولِ أمَدِ غَیبَهِ إِمامِه ، فَهو مَعی فی دَرَجَتی یَومَ القِیامَهِ ... . »(2)
از عبدالعظیم حسنی روایت شده از امام جواد ، از پدرشان ، از پدران گرامی شان ، از امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیهم که ایشان فرمودند :
« قائم ما غیبتی دارد که مدّت آن طولانی است . گویا می بینم شیعیان را که در زمان غیبت او مانند گوسفندان گردش می کنند و به دنبال چراگاه می گردند ، ولی آن را پیدا نمی کنند .
توجّه داشته باشید ؛ هر کدام از شیعیان که بر دینش ثابت قدم بماند و دلش به خاطر طولانی شدن زمان غیبت امامش قساوت پیدا نکند ، چنین کسی روز
ص: 162
________________________________________
1- 1. کنایه از شدّت سختیها و تغییرات آن زمان است ، یا کنایه از متزلزل شدن دین اشخاصی است که در دین خویش ثابت قدم اند .
2- 2. کمال الدّین : 1/303 ، باب 26 ، ح 14 .
قیامت ، در رتبه من ، به همراه من خواهد بود ... . »
بزرگی این پاداش با اظهار اشتیاق امیرالمؤمنین صلوات اللّه علیه به دیدار آنان در زمان ظهور امام عصر صلوات اللّه علیه و استقرار دولت حق ، دو چندان می شود :
عَنْ أبی إسحاقَ قالَ : حَدَّثَنی الثِّقَهُ مِنْ أصحابِ أمیرِ المُؤْمِنینَ صلوات اللّه علیه أنَّهُم سَمِعُوا أمیرَ المُؤْمِنینَ صلوات اللّه علیه یَقُولُ فِی خُطبَهٍ لَه :
« ... ها !ها ! ، طُوبی لَهُم علی صَبْرِهِم علی دِینِهِم فِی حالِ هُدْنَتِهِم ویا شَوقاهُ إلی رُؤْیَتِهِم فِی حالِ ظُهُورِ دَولَتِهِم وسَیَجْمَعُنا اللّه ُ وإیّاهُم فِی جَنّاتِ عَدنٍ ومَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِم وأزْواجِهِم وذُرِّیَّاتِهِم . »(1)
از ابو اسحاق نقل شده است که گفت : بعضی از موثّقین از اصحاب امیر مؤمنان صلوات اللّه علیه برای من گفتند که شنیده اند آقا در خطبه ای(2) چنین فرمودند :
« ... های ! های ! خوشا به حالشان که در زمان صلح (یعنی زمان غیبت) بر حفظ دینشان صبر می کنند و چه قدر به دیدارشان در زمان ظهور دولت حق اشتیاق دارم ! خداوند بین ما و آنان و پدران و همسران و فرزندان نیکوکارشان در بهشت برین جمع خواهد کرد . »
به این جهت ، در دعای زمان غیبت امام عصر صلوات اللّه علیه از خدا می خواهیم :
« اللّهُمّ ، فَثَبِّتْنِی علی دِینِک ... . »
« خداوندا ، مرا بر دینت ثابت بدار ... . »
ص: 163
________________________________________
1- 1. اصول کافی : کتاب الحجّه ، بابٌ نادرٌ فی حال الغیبه ، ح 3 .
2- 2. حضرت در این خطبه اوصاف دوستان خدا و پیروان واقعی ائمّه صلوات اللّه علیهم را بیان فرمودند .
ص:
نقل قول
