تکالیف شیعیان در غیبت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

به همین جهت ، در پاره ای از روایات ، سنّت موسی که همان ترسان و منتظر بودن اوست برای امام عصر صلوات اللّه علیه نیز ثابت شده ؛ چنان که آمده است :
عَنْ أبِی بَصیرٍ قالَ : قالَ أبُوعَبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه :
« إنَّ فِی صاحِبِ هذا الأمرِ سُنَنٌ مِنَ الأنبیاء علیهم السّلام ؛ سُنَّهٌ مِن مُوسَی بنِ عِمرانَ وسُنَّهٌ مِن عِیسی وسُنَّهٌ مِنْ یُوسُفَ وسُنَّهٌ مِن مُحَمَّدٍ صلوات اللّه علیهم .
فَأمّا سُنَهٌ مِن مُوسَی بنِ عِمرانَ فَخائِفٌ یَتَرَقَّبُ ؛ وأمّا سُنَّهٌ مِن عِیسی فَیُ_قالُ فِیه ما قِیلَ فِی عِیسی ؛ وأمّا سُنَّهٌ مِنْ یُوسُفَ فالسَّترُ یَجعَلُ بَینَه وبَینَ الخَلقِ حِجاباً ، یَرونَه ولایَعْرِفُونَه ؛ وأمّا سُنَّهٌ مِنْ مُحَمَّدٍ صلّی اللّه علیه وآله فَیَهتَدِی بِهُداهُ ویَسیرُ بِسِیرَتِه . »(3)
از ابو بصیر نقل شده که گفت امام صادق صلوات اللّه علیه فرمودند :
« در صاحب الامر ، روشهایی از پیامبران علیهم السّلام جمع است : روشی از موسی
ص: 24
________________________________________
1- 1. غیبت نعمانی : 174 ، باب10 ، ح10 .
2- 2. در روایات مشابه ، آمده است که حضرت این آیه را زمان ظهورشان تلاوت می فرمایند .
3- 3. کمال الدّین : 2/350، باب33 ، ح46 .
بن عمران ، روشی از عیسی ، روشی از یوسف و روشی از محمّد صلوات اللّه علیهم .
امّا روشی که از موسی بن عمران است ترسان و منتظر بودنشان است ، روشی که از عیسی است آن است که هر چه برای عیسی گفته می شد (که حاکی بود حضرتش از دنیا رفته ، در حالی که از دنیا نرفته بود) برای ایشان نیز گفته می شود ، روشی هم که از یوسف است پوشیده بودن است : خدا ، بین امام زمان صلوات اللّه علیه و بین خلق ، حجابی قرار می دهد که مردم ایشان را می بینند ؛ ولی نمی شناسند . امّا روشی که از محمّد صلّی اللّه علیه وآله در ایشان است اینکه مردم را به همان رهنمودهای پیامبر اکرم هدایت می کنند و به همان سیره رفتار می نمایند . »

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

در قرآن نیز از این سبب غیبت یاد شده است ، آنجا که خداوند فرمود :
«وَعَدَ اللّه ُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الاْءَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنا یَعْبُدُونَنِی لاَ یُشْرِکُونَ بِی شَیْئا »(1) .
«خدا وعده داده کسانی از شما را که ایمان آوردند و عمل شایسته انجام دادند حتما به خلافت در زمین می رساند ، همان گونه که پیشینیان ایشان را نیز خلافت بخشید ؛ دینشان را که راضی به آن است بر همه دینها مسلّط می کند و امنیّت را بعد از ترسشان بدل قرار می دهد تا مرا عبادت کنند و هیچ چیز را برایم شریک قرار ندهند » .
از خاندان وحی رسیده است که این آیه در مورد حضرت مهدی صلوات اللّه علیه و یاران آن بزرگوار نازل شده است(2) .
در دعاهای وارد شده از معصومان صلوات اللّه علیهم نیز به این معنی اشاره شده ؛ چنان که در دعای افتتاح آمده است :
« اَللّهُمَّ ، ... استَخْلِفْهُ فی الأرضِ کَما استَخْلَفْتَ الَّذِینَ مِنْ قَبلِه ، مَکِّنْ لَه دِینَه الَّذِی ارتَضَیتَه لَه ، أبْدِلْهُ مِنْ بَعدِ خَوفِه أمناً ، یَعبُدُکَ لا یُشْرِکُ بِکَ شَیئاً ... . »
ص: 25

---

1- 1. نور : 55 .
2- 2. بحار الأنوار : 51/58 ح 50 .
« بار پروردگارا ، ... امام زمان صلوات اللّه علیه را در زمین خلیفه قرار ده ، همان گونه که قبل از او (انبیا و اوصیا) را خلیفه قرار دادی ؛ دینش را که برایش پسندیدی چیره کن . امنیّت را بعد از ترسش برای او بدل قرار بده تا تو را عبادت کند و چیزی را شریکت نسازد ... . »

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

همچنین ، در دعایی که دستور خواندن آن در قنوت نمازهای ظهر جمعه از حضرت رضا صلوات اللّه علیه رسیده ، چنین آمده :
« اللّهُمَّ ، أصلِحْ عَبدَکَ وخَلِیفَتَکَ ... وأبدِلْهُ مِنْ بَعدِ خَوفِه أمناً ، یَعبُدُکَ لا یُشْرِکُ بِکَ شَیئاً ... . »
« بار الاها ، امر بنده و جانشینت (امام عصر صلوات اللّه علیه) را اصلاح فرما ... و بعد از ترسش امنیّت را برای او بدل قرار بده ؛ تا تو را عبادت کند و شریکی برایت قرار ندهد ... . »
علّت دوم _ که بعد از دسته اوّل بیشتر روایات بیانگر آن است _ این است که بیعت هیچ طاغوتی بر گردن آن حضرت نباشد . در توقیع شریفی که به خطّ آن بزرگوار صادر شده و در ابتدای بحث آوردیم ، بعد از نهی از پرسش درباره علّت اصلی غیبت ، به آن اشاره شده است . همچنین ، در روایاتی که از پدران گرامی شان رسیده ، این سبب را متذکّر شده اند ؛ چنان که آمده است :
عَنْ عَبدِالعَظیمِ الحَسَنِیِّ رَضِیَ اللّه عنه عَنْ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ مُوسَی بنِ جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبِی طالِبٍ صلوات اللّه علیهم عَنْ أبِیهِ ، عَنْ آبائِهِ ، عَنْ أمیرِ المُؤمِنِینَ صلوات اللّه علیه قالَ : « لِلقائِمِ مِنّا غَیبَهٌ أمَدُها طَویلٌ ... . » ثُمَّ قالَ :
« إنَّ القائِمَ مِنّا إذا قامَ لَمْ یَکُنْ لاِءحَدٍ فی عُنُقِهِ بَیعَهٌ فلِذلِکَ تُخفی وِلادَتُه ویَغیِبُ شَخصُهُ . »(1)
ص: 26
________________________________________
1- 1. کمال الدّین : 1/303 ، باب26 ، ح14 .

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

از عبدالعظیم حسنی ، از امام جواد صلوات اللّه علیه از پدرشان ، از پدران گرامی شان ، از امیر مؤمنان صلوات اللّه علیهم نقل شده که ایشان فرمودند :
« قائم ما غیبتی دارد که مدّت آن طولانی خواهد بود ... . » سپس فرمودند : « قائم ما ، وقتی قیام کند ، بیعت هیچ کسی بر گردن او نیست و به همین جهت ، ولادت او پنهان و بدنش از دید مردم غایب می شود . »
در روایت دیگری نیز آمده است :
عَنْ عَلِیِّ بنِ الحَسَنِ بنِ عَلِیِّ بنِ فَضّالٍ ، عَنْ أبِیه ، عَنْ أبِی الحَسَنِ عَلِیِّ بنِ مُوسَی الرِّضا صلوات اللّه علیه أن_َّه قالَ :
« کَأنِّی بِالشِّیعَهِ عِندَ فَقْدِهِمِ الثّالِثَ(1) مِنْ وُلْدِی کَالنَّعَمِ یَطْلُبُونَ المَرعی فَلایَجِدُونَه . »
قُلتُ لَه : وَلِمَ ذاکَ، یا ابنَ رَسُولِ اللّه ِ ؟ قالَ :
« لاِءنَّ إمامَهُم یَغِیبُ عَنهُم . » فَقُلتُ : وَلِمَ ؟ قالَ :
« لِئَلاّ یَکُونَ لاِءحدٍ فی عُنُقِهِ بَیعَهٌ إذا قام بِالسَّیفِ . »(2)
از علیّ بن حسن بن علیّ بن فضّال ، از پدرش نقل شده که گفت : امام رضا صلوات اللّه علیه فرمودند :
« گویا می بینم شیعیان را زمانی که فرزند سومم (امام حسن عسکری صلوات اللّه علیه) از دنیا می رود مانند چهار پایان به دنبال چراگاه می گردند ؛ ولی آن را نمی یابند . »
عرض کردم : برای چه ، یا ابن رسول اللّه ؟ فرمودند :
« به خاطر اینکه امامشان از دیدشان غایب می شود . »
عرضه داشتم : چرا ؟ فرمودند :
« تا کسی بر گردن آن امام ، زمانی که با شمشیر قیام می کند ، بیعتی نداشته باشد . »
ص: 27
________________________________________
1- 1. در بعضی نسخه ها آمده : « عند فقدهم الرابع » ؛ یعنی « به هنگام ناپیدایی فرزند چهارم ام» که منظور همان غیبت حضرت مهدی صلوات اللّه علیه است .
2- 2. کمال الدّین : 2/480 ، باب44 ، ح4 .
شاید این عبارت که در دعای امام رضا صلوات اللّه علیه در قنوت نمازهای ظهر جمعه آمده به همین علّت اشاره داشته باشد :
« اَللّهُمَّ، ... ولا تَجعَلْ لاِءحَدٍ مِنْ خَلقِکَ عَلی وَلِیِّکَ سُلطاناً ... . »
« پروردگارا ، ... هیچ کدام از مخلوقاتت را بر ولیّت مسلّط نفرما ... . »
در واقع ، بیعت نوعی تسلّط است و امام عصر صلوات اللّه علیه باید از هر سلطه ای به غیر از سلطه خداوند متعال آزاد باشد تا بتواند حکومت عدل الاهی را در تمام گیتی گسترش دهد .

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

علّت سوم _ که بعد از دو علّت قبلی در روایات بیشتری ذکر شده است _ امتحان شیعیان و شناخته شدن اشخاصی که به غیبت ایمان می آورند و اطاعت می کنند و نیز شناخته شدن اهل اخلاص از ناخالصان است ؛ چرا که پیروان همه مذاهب و ادیان دیگر و حتّی اشخاصی که دین و آیینی ندارند هر کدام تا قبل از امامت حضرت مهدی صلوات اللّه علیه امتحان خود را داده و مردود شده اند و فقط شیعیان دوازده امامی اند که باید در زمان غیبت ، سخت ترین امتحانات(1) را بدهند . لذاست که از دوران غیبت به دوران امتحان شیعه تعبیر کرده اند و در روایت نیز چنین آمده :
عَنْ زُرارَهَ بنِ أعیَنَ قالَ : سَمِعتُ أبا عَبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه یَقُولُ :
« إنَّ لِلقائِمِ غَیبَهً قَبلَ أنْ یَقُومَ . » ... ثُمَّ قالَ :
« یا زُرارَهُ ، وَهُوَ المُنْتَظَرُ وهُو الَّذِی یَشُکُّ النّاسُ فی وِلادَتِه ؛ مِنهُم مَنْ یَقُولُ : هُو حَملٌ ومِنهُم مَنْ یَقُولُ : هُو غائِبٌ ومِنهُم مَنْ یَقُولُ : ما وُلِدَ ومِنهُم مَنْ یَقُولُ : وُلِدَ قَبلَ وَفاهِ أبِیهِ بِسَنَتَینِ ، غَیرَ أنَّ اللّه _ تَبارَکَ وتَعالی _ یُحِّبُ أنْ یَمتَحِنَ الشِّیعَهَ فَعِندَ ذلِکَ یَرتابُ المُبطِلُونَ . »(2)
ص: 28
________________________________________
1- 1. از آنجا که دین شیعه دوازده امامی تنها دین مورد پسند خداست و باید بر تمام ادیان غلبه کند و در تمام گیتی گسترده گردد ، امتحان پیروان آن نیز سخت تر از دیگران است . از این جهت ، گفته اند امتحان مردم زمان غیبت مشکل ترین امتحان در تاریخ بشر است .
2- 2. کمال الدّین : 2/342 ، باب33 ، ح24 و2/346 ، باب33 ، ح32 .
از زراره بن اعین روایت شده که گفت : شنیدم امام صادق صلوات اللّه علیه می فرمودند : « قائم قبل از ظهورش غیبتی دارد . » ... سپس فرمودند :
« زراره ، او همان کسی است که به انتظارش خواهند بود و او همانی است که مردم در ولادتش شک می کنند . عدّه ای از آنها می گویند : او هنوز متولّد نشده (و به صورت حمل در پشت پدر یا در رحم مادر است) ؛ بعضی دیگر می گویند : او پنهان شده(1) ؛ دسته ای دیگر می گویند : اصلاً متولّد نشد(2) و پاره ای نیز می گویند : او دو سال قبل از وفات پدرش به دنیا آمد . [این نیست] غیر اینکه خدای بزرگ و بلند مرتبه دوست دارد شیعیان را امتحان کند . در این هنگام است که اهل باطل به تردید می افتند . »

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

در روایت دیگر ، آمده است :
عَنْ سُدَیرٍ الصِّیرَفِیِّ قالَ : دَخَلتُ أنا والمُ_فَضَّلُ بنُ عُمَرَ وأبو بَصیرٍ وأبانُ بنُ تَغلِبٍ عَلی مَولانا أبی عَبدِاللّه ِ الصادِقِ صلوات اللّه علیه ... . قال الصّادِقُ صلوات اللّه علیه :
« وکذلِکَ القائِمُ فَإنَّه تَمتَدُّ أیّامُ غَیبَتِهِ لِیَصْرُحَ الحَقُّ عَنْ مَحضِهِ ویَصْفُو الإیمانُ مِنَ الکَدِرِ باِرتِدادِ کُلِّ مَنْ کانَتْ طِینَتُهُ خَبِیثَهً مِنَ الشِّیعَهِ الَّذِینَ یُخشی عَلَیهِم النِّفاقُ إذا أحَسُّوا بِالاْءستِخلافِ وال_تَّمکِینِ والأمنِ المُنتَشَرِ فی عَهدِ القائِمِ صلوات اللّه علیه . »(3)
از سدیر صیرفی نقل شده است که گفت : من و مفضّل بن عمر و ابو بصیر وابان بن تغلب خدمت مولایمان امام صادق صلوات اللّه علیه رسیدیم ... . امام صلوات اللّه علیه فرمودند :
« قائم نیز اینچنین است (یعنی مانند نوح علیه السّلام است) ؛ چرا که دوران غیبت او
ص: 29

---

1- 1. یعنی در عالمی دیگر زندگی می کنند (چنان که فرقه گمراه شیخیّه معتقدند که ایشان در عالمی دیگر به نام « هور قلیا» زندگی می کنند و در زمان ظهورشان به قالب بشر درآمده ، به این عالم می آیند و جهان را پر از عدل و داد می کنند) در صورتی که ایشان بر روی همین کره زمین در میان مردم رفت و آمد می کنند ؛ ولی شناخته نمی شوند .
2- 2. شاید منظور این باشد که پدرشان از دنیا رفتند و فرزندی از خود بر جای نگذاشتند .
3- 3. کمال الدّین : 2/352 ، باب33 ، ح50 .
طولانی می شود تا حقیقت خالص از ناخالص پاک شده و ایمان از تیرگی تصفیه گردد . این به سبب مرتد شدن شیعیانی است که ذات پلید و ناپاک دارند ؛ همان کسانی که وقتی جانشینی مهدی صلوات اللّه علیه و چیرگی دین و امنیّت گسترده زمان ظهور را احساس کنند ، بیم نفاق آنان می رود . »

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

امتحان دوران غیبت در روایتی دیگر به این تعبیر آمده است :
عَنْ مَنصُورٍ قالَ : قالَ أبُوعَبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه :
« یا مَنصُورُ ، إنَّ هذا الأمرَ لا یَأْتِیکُم إلاّ بَعدَ إیاسٍ . لا واللّه ِ حَتّی تُمَیَّ_زُوا ؛ لا واللّه ِ حَتّی تُمَحَّصُوا ؛ ولا واللّه ِ حَتّی یَشْقی مَنْ یَشْقی ویَسعَدَ مَنْ یَسعَد . »(1)
از منصور نقل شده که گفت : امام صادق صلوات اللّه علیه فرمودند :
« منصور ، این امر (حکومت ما خاندان و گسترده شدن عدل در تمام جهان) برایتان واقع نمی شود مگر بعد از نا امیدی . نه ، به خدا قسم (چنین نمی شود) تا اینکه از یکدیگر تمییز داده شوید ؛ نه ، به خدا قسم (چنین نمی شود) تا اینکه مورد امتحان قرار گیرید ؛ و نه ، به خدا قسم (چنین نمی شود) تا اینکه هر کس قرار است شقی شود دچار شقاوت شود و هر که قرار است سعادتمند شود به سعادت برسد . »
علّت چهارم _ خارج شدن مؤمنان از صلب کافران است ؛ چنان که آمده :
عَنْ مُحَمَّدِ بنِ أبِی عُمَیرٍ ، عَمَّنْ ذَکَرَه ، عَن أبِی عَبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه قالَ : قُلتُ لَه : ما بالُ أمیرِ المُؤمِنِینَ صلوات اللّه علیه لَمْ یُقاتِلْ مُخالِفیهِ فی الأوّلِ ؟ قالَ :
« لاِآیهٍ فِی کِتابِ اللّه ِ _ تَعالی _ : «لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَاباً أَلِیماً »(2) . »
قالَ : قُلتُ : وما یَعنِی بِتَزایلِهِم ؟ قالَ :
« وَدائِعُ مُؤمِنُونَ فی أصلابِ قَومٍ کافِرینَ ، وکذلِکَ القائِمُ صلوات اللّه علیه لَمْ یَظْهَرْ(3)
ص: 30
________________________________________
1- 1. القطره : 1/497 ح616 (به نقل از کمال الدّین : 2/346 ، باب33 ، ح32) .
2- 2. فتح : 25 .
3- 3. در بحار الأنوار : 52/97 ح19 « لن یظهر » آمده و این صحیح است .
أبدَاً حَتّی تَخْرُجَ وَدائِعُ اللّه ِ _ عَزَّوجَلَّ _ . فإذا خَرَجَتْ ظَهَرَ عَلی مَنْ ظَهَرَ مِنْ أعداءِ اللّه ِ _ عَزَّوَجَلَّ _ فَقَتَلَهُم . »(1)
از ابن ابی عمیر ، از کسی که نامش را آورده ، نقل شده است که گفت :
به امام صادق صلوات اللّه علیه عرض کردم : چه شد که امیر مؤمنان صلوات اللّه علیه با مخالفانشان در همان اوّل کار (یعنی در مدّت 25 سال بعد از شهادت رسول خدا صلّی اللّه علیه وآله) جنگ نکردند ؟ فرمودند :
« به خاطر وجود آیه ای در کتاب خدای بلند مرتبه که فرموده : «اگر از یکدیگر جدا می شدند ، حتماً کافرانِ آنها را به عذاب دردناکی می رساندیم» . »
راوی می گوید که عرض کردم : منظور از جدا شدن آنها از یکدیگر چیست ؟ فرمودند :
« مؤمنانی که به صورت امانت در صلب کفّارند . همچنین است حال حضرت مهدی صلوات اللّه علیه که ظهور نخواهد کرد تا اینکه امانتهای خداوند عزیز خارج شوند . زمانی که این امانات خارج شدند ، آن حضرت بر دشمنانی از خدا که زنده مانده اند آشکار می گردد و آنان را می کُشد . »
در توضیح این علّت ، شیخ صدوق رضوان اللّه علیه در کتاب شریف « کمال الدّین» چنین می فرماید :
خداوند جلیل می داند که اگر (قبل از موعد ظهور) حجّتش را ظاهر کند ، بیشتر مردم حریم خدا را در حقّ آن بزرگوار رعایت نمی کنند و به این جهت ، مستحقّ کشته شدن خواهند بود . حال ، اگر حضرت آنان را بکشد ، جایز نیست ؛ چرا که مؤمنانی در صلب آنان هستند . اگر هم نکشدشان ، باز جایز نیست ؛ زیرا آنان خود مستحقّ کشته شدن اند . بنابراین (آن حضرت بین دو محذور قرار خواهند گرفت و) غیبت آن عزیز را حکمت ایجاب می کند . امّا وقتی مؤمنان از کافران جدا شدند ، خدا ایشان را ظاهر می کند و دشمنانش را می کشد .
ص: 31
________________________________________
1- 1. کمال الدّین : 2/641 ، باب54 .
همان گونه که اگر زن شوهردار حامله ای زنا بدهد ، سنگسارش نمی کنند تا اینکه وضع حمل کند و بچه اش را شیر بدهد ؛ مگر اینکه کسی از مسلمانان متکفّل شیر خوراندن به این بچّه بشود . در این صورت ، بعد از وضع حمل ، آن زن را سنگسار می کنند.
این حکم کسی است که واجب القتل شده ؛ ولی در صلب او مؤمنی باشد : او را نمی کشند تا اینکه آن مؤمن خارج شود . علمِ اینکه مؤمنی در صلب کافر هست نیز فقط در نزد حجّت خدایی است که داننده غیبهاست . به همین جهت است که حدود خدا را ، به طور صحیح و مطابق واقع ، فقط حجّت خدا می تواند اجرا کند ؛ و به همین دلیل ، امیر مؤمنان در مدّت 25 سال بعد از رسول خدا صلّی اللّه علیه وآله جنگ با مخالفانشان را ترک کردند .(1)
اگر کسی بگوید : این دلیل در زمان پنج سال حکومت ظاهری امیر مؤمنان صلوات اللّه علیه هم موجود بوده ؛ پس چرا در روایت ، حضرت صادق صلوات اللّه علیه آن را علّت ترک جنگ در مدّت 25 سال گوشه نشینی آن بزرگوار مطرح فرموده اند ، در پاسخ می گوییم :
چون پرسش راوی مربوط به این مدّت بوده ، حضرت آن پاسخ را بیان فرموده اند ؛ والاّ ، حضرت امیر صلوات اللّه علیه در جنگهای زمان حکومتشان نیز این مسئله را رعایت می کردند ؛ چنان که آمده :
در لیله الهریر ، در جنگ صفّین ، (تعداد) مقتولین به شمشیر مالک اشتر با مقتولین به شمشیر حضرت علی صلوات اللّه علیه قریب به هم بودند . (حضرت) علی صلوات اللّه علیه به او فرمودند :
« مالک ، در دل خیال نکنی که در شجاعت نزدیک است به من برسی ، زیرا امشب هر کس جلو شمشیر تو آمد او را از پای درآوردی . لیکن من با هر کس که مقابل شدم به نور ولایت در صلب او نگاه کردم ؛ اگر مقدّر بود از او مؤمنی به وجود بیاید ، او را نکشتم و رها کردم . »(2)
ص: 32
________________________________________
1- 1. کمال الدّین : 2/641 ، باب 54 .
2- 2. منهاج الدّموع : 121

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

همین مطلب در مورد حضرت ابی عبداللّه الحسین صلوات اللّه علیه در روز عاشورا و سرزمین کربلا ، نقل شده است :


رُوِیَ أنَّ الحُسَینَ کانَ یَومَ الطَّفِّ إذا حَمَلَ عَلی عَسکَرِ ابنِ زِیادٍ یَقتُلُ بعضَاً ویَترُکُ آخَرینَ مَعَ تَمَکُّنِهِ مِنْ قَتْلِهِم ، فَقِیلَ لَه فِی ذلِکَ ، فَقالَ صلوات اللّه علیه :
« کُشِفَ عَن بَصَرِی ، فَأبْصَرتُ النُّطَفَ الَّتی فِی أصلابِهِم ، فَصَرَفتُ عَمَّن یَخْرُجُ مِنْ نُطْفَتِهِ مَنْ هُوَ أهلُ الإیمانِ ، فَتَرَکتُهُ عَنِ القَتلِ لاِستِخْلاصِ تِلکَ الذُّرِیَّهِ مِنه وَرأیتُ مَنْ لَمْ یَخْرُجْ مِنهُ نُطْفَهٌ صالِحَهٌ فَقَتَلتُهُ . »(1)
روایت شده است که روز عاشورا وقتی امام حسین صلوات اللّه علیه بر لشکر ابن زیاد حمله می کردند ، بعضی از آنها را می کشتند و عدّه ای را _ با اینکه می توانستند آنان را بکشند _ رها می کردند . از ایشان در این باره سؤال شد ؛ فرمودند :
« پرده از برابر چشمم برداشته شد و نطفه هایی را که در صلبشان بود ملاحظه کردم : اگر کسی در نسلش مؤمنی بود ، به خاطر خروج آن مؤمن از این کافر ، او را نکشتم ؛ وچنانچه کسی نسل صالحی نداشت ، او را کشتم . »
علّت پنجم _ اجرای روش پیامبرانِ گذشته برای حضرت مهدی صلوات اللّه علیه است ؛ چنان که آمده :
عَنْ حَنّانَ بنِ سُدَیرٍ ، عَنْ أبِیهِ ، عَنْ أبِی عبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه قالَ :
« إنَّ لِلقائِمِ صلوات اللّه علیه مِنّا غَیبَهً یَطُولُ أمَدُها . »
فَقُلتُ لَه : وَلِمَ ذاکَ ، یا ابنَ رَسُولِ اللّه ؟ قالَ :
« إنَّ اللّه َ _ عَزَّ وجَلَّ _ أبی إلاّ أنْ یُجرِیَ فِیهِ سُنَنَ الأنبیاءِ علیهم السّلام فِی غَیْباتِهِم وأن_ّه لابُدَّ لَه، یا سُدَیرُ ، مِنِ استِیفاءِ مَدَدِ غَیباتِهِم ؛ قالَ اللّه ُ _ عَزَّوجَلَّ _ : «لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَن طَبَقٍ»(2) أی سُنَنَاً عَلی سُنَنِ مَنْ کانَ قَبلَکُم . »(3)
ص: 33
________________________________________
1- 1. إکسیر العبادات فی أسرار الشهادات : 3/15 .
2- 2. اِنشقاق : 19 .
3- 3. بحار الأنوار : 52/90 ح3 .

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

از حنّان بن سدیر ، از پدرش (سدیر) ، از امام صادق صلوات اللّه علیه نقل شده که فرمودند :
« قائم ما صلوات اللّه علیه غیبتی دارد که مدّت آن طولانی است . »
(سدیر می گوید :) به ایشان عرض کردم : برای چه ، یا ابن رسول اللّه ؟ فرمودند :
« خدای عزیز اراده اش تعلّق گرفته که روشهای پیامبران گذشته علیهم السّلام را در مورد غیبتهایی که داشتند برای حضرت مهدی صلوات اللّه علیه اجرا کند . سدیر ، چاره ای نیست از اینکه مدّت غیبتهای پیامبران گذشته در غیبت حضرت مهدی صلوات اللّه علیه نیز سپری شود(1) . خدای جلیل می فرماید : «شما زندگی می کنید با حالی بعد از حالی» ؛ یعنی به روش کسانی که قبل از شما بودند (زندگی می کنید) . »
نیز ، در روایت دیگری آمده است :
عَنْ أبِی بَصیرٍ قالَ : سَمِعتُ أبا عَبدِاللّه ِ صلوات اللّه علیه یَقُولُ :
« إنَّ سُنَنَ الأنبیاءِ علیهم السّلام بِما وَقَعَ بِهِم مِنَ الغَیْباتِ حادِثَهٌ فی القائِمِ مِنّا أهلَ البَیتِ حَذوَ النَّعلِ بِالنَّعلِ والقُذَّهِ بِالقُذَّهِ . »(2)
از ابو بصیر نقل شده که گفت : شنیدم امام صادق صلوات اللّه علیه می فرمودند :
« روش غیبتهای پیامبران گذشته علیهم السّلام (عینا) در قائم ما اهل بیت پیش خواهد آمد ، مثل همانندی یک لنگه کفش با لنگه دیگرش و یک پر تیر با پر دیگری (یا یک گوش اسب با گوش دیگرش) . »
علّت ششم _ این است که خداوند زندگی عادی بین مردم را برای امام عصر صلوات اللّه علیه خوش نداشته است ؛ چنان که آمده :
عَنْ مَروانِ الأنبارِیِّ قالَ : خَرَجَ مِنْ أبِی جَعفَرٍ صلوات اللّه علیه :
« إنَّ اللّه َ إذا کَرِهَ لَنَا جَوارَ قَومٍ نَزَعَنا مِنْ بَینِ أظْهُرِهِم . »(3)
ص: 34
________________________________________
1- 1. از این جمله استفاده می شود که مدّت غیبت امام زمان صلوات اللّه علیه به اندازه تمام مدّت غیبت پیامبران گذشته است _ والعِلم عنداللّه .
2- 2. کمال الدّین : 2/345 ، باب33 ، ح31 .
3- 3. بحار الأنوار : 52/90 ح2 .
از مروان انباری نقل شده که گفت : از امام باقر صلوات اللّه علیه چنین نوشته ای رسید :
« هرگاه خدا هم جواری گروهی را برای ما ناپسند بداند ، ما را از دید آنان می برد !»

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

در روایتی دیگر آمده است که خداوند از زندگی امام عصر صلوات اللّه علیه میان مردم خشمگین است :
عَنْ مُحمَّدِ بنِ الفَرَجِ قالَ : کَتَبَ إلَیَّ أبُوجَعفَرٍ صلوات اللّه علیه :
« إذا غَضِبَ اللّه ُ _ تَبارَک وتَعالی _ علی خَلقِه نَحّانا عَنْ جَوارِهِم . »(1)
محمّد بن فرج گفت : امام باقر صلوات اللّه علیه برای من نوشتند :
« هرگاه خدای بلند مرتبه و بزرگ بر مخلوقاتش خشمگین شود ، ما را از مجاورت آنها دور می کند .»
علّت هفتم _ زشتیهای اعمال مردم است ؛ چنان که در روایتی آمده :
عَنِ المفَضَّلِ بنِ عُمَرَ قالَ : قالَ أبُوعَبدِاللّه صلوات اللّه علیه :
« ... إنَّ أمیرَ المُؤمِنِینَ قالَ عَلی مِنبَرِ الکُوفَهِ : ... واعلَمُوا أنَّ الأرضَ لا تَخْلُو مِنْ حُجَّهِ اللّه ِ ولکِنْ سَیُعمِی خَلْقَه مِنها بِظُلْمِهِم وَجَورِهِم وإسرافِهِم عَلی أنْفُسِهِم ولَو خَلَتِ الأرضُ ساعَهً واحِدَهً مِنْ حُجَّهِ اللّه ِ لَساخَتْ بِأهْلِها ولکِنَّ الحُجَّهَ یَعرِفُ النّاسَ ولا یَعرِفُونَه کَما کانَ یُوسُفُ یَعرِفُ النّاسَ وَهُم لَهُ مُنکِرُونَ ، ثُمَّ تَلا : «یَا حَسْرَهً عَلَی الْعِبَادِ مَا یَأْتِیهِم مِن رَسُولٍ إِلاَّ کانُوا بِهِ یَسْتَهْزِؤُون »(2) . »(3)