آشنایی با سوره ها

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

3. آل عمران

عمران پدر حضرت مریم بود. خاندان عمران عبارتند از عمران و همسرش و مریم و عیسی. در آیه 33 می خوانیم:
خداوند، آدم و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برتری داد.
در این سوره، که 200 آیه دارد و در سال 3 هجرت در مدینه نازل شده است از توحید و مقاومت در برابر دشمنان و مردم شناسی و درباره جنگ بدر و احد(18) و زندگی مسلمانان در آن فراز و نشیبها، سخن می گوید. در بخشی هم ولادت مریم و عیسی و نصارا و مجادله با اهل کتاب مطرح است و از شیوه های عمل مخالفان و مخالفتهای یهودیان هم سخن به میان آمده است و در مجموع، بشارتی برای اصحاب پیامبر است

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

4. نساء (زنان)

در بخشهایی از این سوره، مسایل و احکامی درباره ازدواج با زنان و حقوق آنان و روابط خانوادگی و حل اختلافات و مساله ارث و طلاق و قصاص و دیات بیان شده است. از آیه 136 به بعد، تشریح روحیات منافقان است.
از موضوعات دیگر این سوره، احکام نماز و جهاد و هجرت و شهادات و تجارت، حالات اهل کتاب، و همچنین شوون جامعه اسلامی است که بر ویرانه های سنتهای جاهلی بنا می شود. دستورهای اجتماعی اسلام در این سوره ذکر شده است.
این سوره در مدینه و پس از هجرت نازل شده است و 176 آیه دارد.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

5. مائده (سفره و خوان غذا)

در آیه 112 و 115 حواریون(19). و پیروان عیسی (علیه السلام) از او در خواست می کنند که برای اطمینان بیشتر، خداوند از آسمان، خوان غذا فرود آورد. و عیسی از خداوند می خواهد که:
پروردگارا! برای ما غذایی از آسمان نازل کن تا برای اول و آخر ما عید باشد و نشانه ای از تو... .
نام دیگر سوره، عقود است، یعنی پیمانها. این سوره دارای 120 آیه است و پس از هجرت، در مدینه جزء آخرین سوره هایی است که نازل شده و عمدتاً تأکید آیاتش بر بنای اجتماعی اسلامی بر پایه بینش توحیدی و مبارزه با خرافات و شرک و تأسیس روابط صحیح اجتماعی، ولایت، و احکام حلال و حرام و مسایل وضو، غسل، تیمم، حج است. حرمت شراب و قمار، در آیه 90 آمده است.
و از این رهگذر، مسایلی از عهد و پیمان حدود و قصاص و داستانهایی از هابیل و قابیل و از بنی اسرائیل نیز بیان شده است، که در زمینه مسایل حقوقی و جزایی است. مطالب مربوط به امامت و غدیر خم در آیات 3 و 67 بیان شده است.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

6. انعام (احشام و چهار پایان)

در قسمتهایی از آیات 136 تا 144 عقاید و رسوم سنتهای جاهلی را درباره گاو و گوسفند و شتر و بز و قربانی و گوشت آن بیان کرده و در اصلاح عقاید انحرافی آنان در مورد این حیوانات کوشیده است.
تلاش همیشگی قرآن در اصلاح عقیده انسان بخصوص در مورد الوهیت و عبودیت، در این سوره روشن است و در همین باره به مسایلی از قبیل توحید و نبوت و معاد و احتجاج با مشرکان و برخی وظایف شرعی پرداخته است.
این سوره 165 آیه دارد و جز 6 آیه، بقیه در مکه و پیش از هجرت نازل شده است و بنا به نقلی آیات 20، 23، 91، 93، 114، 140، 151، 152، 153، از این سوره، مکی است. این سوره، پس از سوره حجر نازل شده است. برای خواندن این سوره فضیلت بسیاری است و برای بر آمدن نیازها همراه با نماز حاجت خوانده می شود که به ختم انعام معروف است.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

7. اعراف (جایی میان بهشت و جهنم)

در آیات 45 تا 48 از گروهی که در قیامت، در اعراف خواهند بود یاد می کند و از خطابهای آنان با اهل بهشت، درباره اعمال و پاداشها سخن می گوید. بنا به تفسیری هم، این اصحاب اعراف، ائمه (علیهم السلام) هستند. در حدیث است:
نحن الاعراف؛ ما اعرافیم که یاران خود را می شناسیم و هر کس که ما را بشناسد و ما او را بشناسیم وارد بهشت می شود(20).
این سوره، بیشتر روی سخن با مشرکان دارد و نیز مومنان، و از سرنوشت انسانها در طول تاریخ درباره وفا به عهد خدایی و نیز فرجام کار انسان در آخرت و عذاب و پاداش و عرش و ساعت و قرآن و ... سخن می گوید و از آیه 148 به بعد، اشاره به انحراف و رجعتی دارد که در قوم موسی به صورت گوساله پرستی پیدا شد. خطاب یا بنی آدم چندین بار تکرار شده و لحن هشدار دهنده دارد. این سوره در مکه و پیش از هجرت نازل شده و 206 آیه دارد.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

8. انفال منابع و ثروتهای عمومی در طبیعت)(21).

در نخستین آیه این سوره، حکم ثروتهای عمومی و اینکه از آن کیست و چگونه و در چه راهی مصرف می شود، بیان شده است. این سوره بدر هم نامیده شده؛ زیرا پس از هجرت به مدینه و وقوع جنگ بدر در ماه رمضان، در سال 2 هجرت نازل شده است و متضمن مسایل جهاد و غنایم و انفال و هجرت است و به تعبیر امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) سوره انفال، بریدن بینی کفار است که کنایه از ضربه هایی است که بر آنان وارد شد.
نزول این سوره پس از اولین حرکت مسلحانه مسلمانان (جنگ بدر) در خور تأمل و دقت است. به جمع بندی نقاط قوت و ضعف و ارزیابی عمل مسلمانان پرداخته و رهنمودهای متناسبی می دهد. بر نقش ایمان و هجرت و جهاد تأکید می کند.
این سوره 75 آیه دارد و نود و سومین سوره ای است که نازل شده است.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

9. توبه (بازگشت به حق، به خدا...)

در آیه 2 سخن از این است که اگر مشرکان از راه کج و انحرافی خویش باز گردند و حق را بپذیرند به نفع آنهاست.
این سوره، بخصوص در 40 آیه اول، اعلام جنگ با مشرکان و منافقان و اتمام حجت با آنهاست و آخرین حرف ها را با آنها می زند. و به خاطر همین لحن تند بدون بسم الله الرحمن الرحیم آغاز می شود.
از آخرین سوره های نازل شده در سال هشتم هجری و به روایتی در سال نهم در مدینه است و از نظر ترسیم خط مشی حکومت اسلامی با قبایل و گروهها و جناحهای مخالف و روش سیاسی اسلام، در روابط و عملها، اهمیت خاصی دارد.
روحیه شهادت طلبی مسلمانان و رسیدن به احدی الحسنیین در آیه 52 مطرح شده است و در آیه 107 ماجرای مسجد ضرار و توطئه منافقان بیان شده است.
نام دیگر این سوره برائت است؛ بنا به اعلان برائت و بیزاری از مشرکان پیمان شکن. و به همین جهت هم در اول سوره بسم الله ... نیست، زیرا بسم الله نشان امان و رأفت است و سوره برائت، برداشتن امان است و در آن، شمشیر است(22). در این سوره بتفصیل درباره منافقان بحث شده و مشت آنان را در مسایل مبارزاتی و اقتصادی باز کرده است و به همین جهت نام دیگرش فاضحه یعنی رسوا کننده است. دارای 129 آیه است.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

10. یونس (نام یکی از پیامبران)

در این سوره که 109 آیه دارد و در مکه قبل از هجرت نازل شده، علاوه بر یادی از یونس پیامبر در آیه 98، مسایلی درباره توحید و شرک و قرآن و رسالت انبیا و سر گذشت امتهای گذشته به میان آمده است، که قوت قبلی برای مسلمانان است و عبرتی است برای مخالفان عنود و سرکش؛ بخصوص سرگذشت قوم نوح و سرانجام هلاکت بار فرعون و سپاه او و غرق شدنشان که در آیه 90 آمده است.
سوره یونس را پنجاه و یکمین سوره ای دانسته اند که پس از اسراء و پیش از هود نازل شده است.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

11. هود (نام یکی از پیامبران)

علاوه بر یادی که از هود - پیامبر قوم عاد - در آیات 50 تا 60 شده است، این سوره مشتمل بر معارف الهی و احکام و عبادات، و آغاز و فرجام خلقت است و از آیه 25 تا 45 سرگذشت مفصل نوح پیامبر و همچنین سرگذشت صالح و ابراهیم و لوط و شعیب و موسی نقل شده است.
این سوره 123 آیه دارد و در سال 9 بعثت در مکه نازل شده است. پیامبر فرموده: سوره هود مرا پیر کرد. این به خاطر آیه 112 است که خدا به پیامبرش دستور استقامت می دهد(23).

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

12. یوسف (نام یکی از پیغمبران)

این سوره که 111 آیه دارد و در سال یازدهم بعثت در مکه، پس از سوره هود نازل شده، سر گذشت آموزنده یوسف، پسر یعقوب پیامبر را از خواب دیدن تا رسیدن به حکومت در مصر بتفصیل، بیان می کند. از این رو این سوره به احسن القصص هم معروف است.
در آیات آخر، یادی مجدد از دعوت انبیا و موضعگیری مخالفان و پیروزی و نصرت نهایی خداوند به عمل می آید تا مومنان، به راه خویش دلگرمتر شوند. در بعضی احادیث آمده که چون در این سوره فتنه گری زلیخا و غیر او آمده، به زنان یاد ندهید و به جای آن، سوره نور یادشان دهید که سرشار از مواعظ و احکام حجاب است(24).