پندهای حکیمانه استاد علامه حسن زاده آملی(2)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

28- کنیه ام ابیها:

روایت است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فاطمه را دوست می داشت و او را به کنیه ام ابیها یعنی مادر پدر، می خواند .
گویم چون عقل کل، پدر است و نفس کل مادر، و موجودات از آن دو ظهور یافتند، و مادر انوار و فضایل، فاطمیه، عقیله رسالت و مظهر نفس کلیه بر وجه اتم است، پس بنابراین تفسیر انفسی قویم از روایت، آن جناب مادر پدر است که خاتمیت با وی است(28)

29- علم علوی کجاست؟

از امیر المؤمنین علی (علیه السلام) سؤال شد که: عالم علوی چیست؟
سخن امام در آن جواب به این عبارت می رسد:
و خلق الانسان ذانفس ناطقة ان زکیها بالعلم و العمل فقد شابهت جواهر اوائل عللها
شرح اگر نفس ناطقه انسانی با علم و عمل تزکیه شود به حسب وجودش مشابه جواهر اوائل علل خود می گردد.
علل اوایل او صور نوری علمی عالی و عاری از موادند و غالب و قاهر و مستولی بر عالم طبیعت اند، نفس ناطقه انسانی از علم و عمل مشابه به آنان می گردد و آن چنان اشتداد و تاکد وجودی پیدا می کند.(29)

30- تعداد اصحاب کساء:

اصحاب کساء (علیه السلام) در مباهله فقط فاطمه؛ پدر او و شوهر او و دو فرزند او حسن و حسین (علیه السلام) بودند و احدی با آنها همراه نبود، هیچ کس مدعی نشد که جز پیامبر(صلی الله علیه و آله) و حضرت وصی،
امام امیرالمؤمنین علی و کفو فاطمه و دو فرزند ایشان حسن و حسین شخص دیگری در مباهله داخل بوده است، بدون شک مدعی شخص دیگر بر خدا و رسولش دروغ بسته است . الحمدلله الذی جعلنا من المتمسکین بولایتهم ستایش خدای را که ما را از متمسکان به ولایت ایشان قرار داده است (30)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

31- شرافت فاطمه به حضرت مریم:

میریم را ذکریای پیامبر( صلی الله علیه و آله) ضامن مصالح او گردید و او را پرورانده است و فاطمه را اشرف انبیا(صلی الله علیه و آله) و مادر او خدیجه کبری است .
و در نهج آمده است یک خانه آن روز در اسلام گرد نیامده است جز رسول الله (صلی الله علیه و آله) و خدیجه، و من سومی آنها بوده ام . و خدای بی نیاز بی نیاز کننده - پیامبر را به مال خدیجه حبیبه خدا و رسول، توانگر گردانید، چنان که کریمه و وجدک عائلا فاغنی تو را بدان اشاره می نماید (31) .

32- وصف علی از زبان علی (علیه السلام):

مولا امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) در خطبه البیان (32) می فرماید:
من آدم اولم، من نوح اولم .
من آیت و نشانه خداوندم.
من حقیقت اسرار الهی ام .
من پدید آورنده برگ گیاهانم .
من به بار آورنده میوه درختانم .
من جاری کننده رودخانه هایم .
من همان نوری هستم که حضرت موسی (علیه السلام) در کوه طور از او هدایت گرفت .
من صاحب صور اسرافیلم که در قیامت مردگان را زنده می کند
من بیرون آورنده مردگان از قبرم.
من صاحب روز قیامت ام .
من همراه نوح و نجات دهنده اویم .
من همراه ایوب در بلاها و شفا دهنده اویم .
من همان کسی ام که آسمان ها را با دستور خدایم بر افراشتم ...(33)

33- پیمودن راه خطا:

ابن شهر آشوب، در مناقب آل ابی طالب (علیه السلام) حکایت می کند: نزد کسی از بلغای بصره، سخن از صحیفه کامله امام سجاد به میان آمد . آن شخص گفت: من نیز بر نوشتن مثل آن قادرم!
پس قلم را بدست گرفت و سرش را برای نوشتن به پایین انداخت، و کسی سرش را بلند نکرد تا مرد . به جان خودم قسم! که چنین کسی راه به بیراهه برده و طریق سخت را پیموده است.(34)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

34- هراس از آتش:


سخن امام ابی جعفر (علیه السلام) در حدیث کافی چنین بود: یا نار هیدیه و لا تؤذیه مراد از هدیه؛ و او را بترسانش و او را در هراس در آور و ترساندن نوعی از عذاب است . ولو آزار رسانی نیست، و ایذای آتش امر دیگری است، چنانکه شما فرزندت را با آتش می ترسانی، ولی او را به آتش آزار نمی دهی!(35)



35- توصیف دوزخ:


در باب نار از جلد سوم بحار به نقل از تفسیر شیخ اجل علی بن ابراهیم قمی یکی از مشایخ کلینی - قدس سرهما - آمده است که: امام صادق (علیه السلام) فرمودند:
این آتش شما یک جزء از هفتاد جزء آتش دوزخ است که هفتاد بار با آب شسته شده، آنگاه ملتهب و شعله ور شده، و اگر چنین نبود هرگز آدمی را طاقت نزدیکی بدان نبود، الحدیث (36)




36- علی باب بهشت است:


پیامبر گرامی اسلام به علی بن ابی طالب فرمودند: یا علی، من شهر حکمتم و آن بهشت است، و تو ای علی، در آن شهر بهشت هستی .

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

​

37- همراهی سرور در قبور:

از امام صادق (علیه السلام) روایت شده که فرمود: وقتی مؤمن از قبرش بیرون رود از وی مثالی از قبورش بیرون می آید، تا این که فرمود: پس مثال می گوید: من سروری هستم که در دلهای برادرانت در دنیا وارد می کردی، از آن خلق شدم تا تو را بشارت دهم و وحشت تو را به انس تبدیل کنم . (37)


38- دیدار با خانواده:


کافی به اسنادش به حفص بختری از ابو عبدالله (علیه السلام) فرمود: مؤمن خانوداده اش را دیدار می کند، پس آنچه را دوست می دارد می بیند و از وی آنچه بدش می آید مستور می گردد. و کافر خانواده اش را دیدار می کند، پس آنچه را که بدش می آید می بیند و از وی آنچه دوست می دارد مستور می گردد.
فرمود: برخی از آنها هر جمعه و برخی به اندازه عملش آنها را زیارت می کند . (38)


39- بهترین مردم نزد امام حسن (علیه السلام):


امام حسن (علیه السلام) مردم را مورد خطاب قرار داده، فرمود: ای مردم درباره برادری با شما سخن می گویم که بهترین مردم در نظر من است و آن چیزی که او را در نظر من بزرگ نموده، این است که در نظر او دنیا حقیر و کوچک است . از سلطه شکمش خارج است، پس به چیزی که ندارد به آن اشتها ندارد و چون چیزی بیابد زیده روی نکند . از سلطه شهوتش خارج است، پس عقل و رای را سبک نشمرد . از تسلط جهالت خارج است؛ پس آن کند که بر نفع آن یقین دارد . اشتهای مفرط ندارد و غضبناک و ملول نگرد . بیشتر اوقاتش در خاموشی است و چون سخن گوید، غالب شود . در جدل وارد نشود و در دعوایی شرکت نکند و تا قاضی نبیند، حجت نیاورد . از برادرانش غافل نباشد و چیزی را جدای از آنان، به خود اختصاص ندهد . ضعیف و مستضعف است . ولی وقت جنگ، مانند شیر، جسور است . کسی را برای کاری که برایش بتواند عذر آورد، ملامت نکند، تا مرتکب آن، عذر آورد. آنچه بگوید عمل کند، و چون نگوید عمل نکند . چون دو امر برایش پیش آید که نداند که کدام یک برتر است، به آن که نزدیک به هوا و هوس نباشد نظر افکند . از بیماری شکایت نکند جز نزد آن که امید بهبودی از جانبش برود . فقط با کسی که امید نصیحت از او مشورت کند . شکایت ننماید و اشتهایش زیاد نباشد . انتقام نگیرد و از دشمن غافل نباشد . پس بر شما باد، تخلق به چنین اخلاق کریمه ای ! و اگر توان تخلق به تمام آنها را ندارید، پس هر اندازه که توانید، کسب نمایید ! چه اخذ قلیل، بهتر از ترک کثیر است و لا حول و لا قوة الا باالله (39)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

40- قلع در خیبر:

قلع در خیبر به دست ید الله امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام) از معجزات فعلی و قدرت ولایت تکوینی آن جناب است (40)

41- حشر با اعمال:

اصل این است که چشم برزخی انسان بینا باشد، اگر بصیرت من نمی بیند مثل بصرم باید معالجه شود، تعجب در دیدن نیست، خاصیت چشم این است که ببیند، تعجب در دیدن است که چرا نمی بیند . در این باره راجع به تجسم اعمال و حشر خلایق، مطابق ملکات آن در قرآن کریم و تفسیر و جوامع روایی ما از اهل بیت عصمت (علیه السلام) و در کتب عقلی و عرفانی، براهین و مسائل عرفانی الی ماشاءالله موجود است و خلاصه اش این است که عارف بزرگوار ملای رومی نیکو به نظم در آورده است که:
ای دریده پوستین یوسفان - گرگ برخیزی از آن خواب گران
گشته گرگان آن همه خوهای تو - می درانند از غضب اعضای تو
آن سخن های چون مار و کژدمت - مار و کژدم گردد و گیرد دمت
سیرتی که اندر نهادت غالب است - هم بدان تصویر حشرت واجب است(41)

42- بهترین اذکار:

کلمه طیبه لا اله الا الله بهترین اذکار است و فضیلت آن بیشمار و روایات اهل عصمت (علیه السلام) در باره بسیار، اهل الله در آن شرح آن، رساله ها نوشته اند، و این بنده در بیان آن به نقل این کریمه تبرک می جوید:
الم تر کیف ضرب الله مثلا کلمة کشجرة طیبة اصلها ثابت است فرعها فی السماء تؤتی اکلها کل حین باذن ربها؛
ای رسول ما، ندانستی که چگونه خدا کلمه پاکیزه را به درخت زیبایی مثل زده که اصل ساقه آن برقرار است و شاخه آن به آسمان بر شده و آن درخت زیبا به اذن خدا همه اوقات میوه های ماکول و خوش دهد (42).(43)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

43- نتیجه خداشناسی:


امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمود:
ینبغی لمن عرف الله ان یتوکل علیه؛
هر که خدا را شناخت سزاوار است که تنها بر او توکل کند .
شرح در کلمه دیگر فرمود هر که ایمانش قوی تر است، توکل او بر خدا بیشتر است و هر که توکل او بر خدا بیشتر است، خدا شناس تر است و اعتماد به غیر خدا نداشته و تمام توجهش در کلیه امور به خدا باشد و کارش را همه به حق واگزارد و بالنتیجه تمام امور مشکل را خدا بر او آسان گرداند که فرمود: من توکل علی الله ذلت له الصعاب
توکل ان تدع الامر الی - مقدر الامور جل و علا
و در نتیجه توکل، همه کارش را به خدا تفویض کند و حضرت (علیه السلام) فرمود: من افوض امره الی الله سدده؛ هر که کارش را به خدا مفوض کند خدا به حد کامل آن کار را محکم اساس گرداند (44)



44- حال شیعیان در قبر:


تشنه تحصیل معارف و حقایق قرآن را، عاقبت به خیر دیگری است، و آن تکامل برزخی او است، یعنی چنین انسان طالب را که از این نشاه رخت بر بسته است و هنوز به مرتبه قیامت کبری نرسیده است، قرآن تعلیم می دهند، این قرآن باطن و حقیقت معنی و محتوای کتابت و الفاظ قرآن است، و این محتوی را مراتبی است: لا تعد و لا تحصی (45)



45- فرق بین انزال و تنزیل قرآن:


در صحفی که متفکل تفسیر انفسی قرآن اند، از قرآن کریم گاهی به کشف تام محمدی تعبیر می شود و گاهی به کشف اتم محمدی، لازم است که بین انزال قرآن و تنزیل آن فرق گذاشته شود؛ زیرا انزال دفعی و تنزیل تدریجی است .
خدای سبحان فرمود: ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و فرمود: ما قرآن را به تدریج نازل کردیم . و انزال قرآن در لیله قدر بود، و تنزیل قرآن بعد از انزال به تدریج و آیه آیه در مدت بیست و سه سال انجام گرفت و سور و آیات قرآن کریم از سوره فاتحه تا سوره ناس به صورت انزالی بدون کم و زیاد منسجم اند و تفو به تحریف قرآن دروغ و بهتان محض است(46)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

46- نتیجه ترس از خدا:

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمود:
من عرف الله خاف الله، و من خاف الله آمنه من کل شی ء(47)
هر که خدا شناخت از خدا می ترسد و هر که خداترس شد، خدا او را از هر ترسی ایمن می سازد.
شرح یعنی هر که خدا را شناخت از او می ترسد و بس، کس جز خدا نمی ترسد و در حقیقت شجاع ترین مردم باشد .
چنان که ابن سینا فرمود:العارف شجاع و کیف لا و هو بمعزل عن تقیة الموت عارف که از خدا می ترسد و معصیت او نمی کند و مرگ را حضور حق و رحمت حق داند، دیگر از مرگ و هیچ حادثه و هیچ مخلوقی نمی ترسد؛ زیرا ترس ها همه از مرگ است و عارف باالله مرگ را خوش ترین حال و بهترین سعادت خود داند که حضور محبوب خود می رود .
پس هر که خدا ترس شد، خدا او را از هر امر مخوف و ترسناک ایمن سازد تا از هیچ چیز نترسد و مانند علی (علیه السلام) و شیعیان واقعی او شجاع و دلیرترین مردم است (48)

47- انواع ساعت:

انواع ساعت - یعنی قیامت - پنج است: نوعی آن است که در هر آن و ساعت . نوعی مرگ طبیعی است، چنانکه پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر کس بمیرد، پس قیامتش قیام کرده است و نوعی موت ارادی است: قبل از آنکه به مرگ طبیعی بمیرد به مرگ اختیاری بمیرید . نوعی دیگر از ساعت آن است که همه در انتظار آنند قیامت خواهد آمد و شکی در آن نیست رساله رتق و فتق ما متکفل بیان این نوع ساعت است . و نوع پنجم ساعت فناء فی الله و بقاء بالله عارفان موحد است که به قیامت کبری موسوم است(49).

48- انواع لسان های حمد:

لسان های حمد پنج است:
حقیقت ذکر یعنی حمد عبارت تجلی از ذات بر ذاتش از کانال اسم متکلم؛ تا اظهار صفات کمالی و متصف به صفات جلالی و جمالی در مقام جمع و تفضیل گردد، چنانچه خود برای خویش در این سخن شهادت داد که، خدا شهادت می دهد که جز او احدی معبود نیست، حقیقت ذکر دارای مراتبی است: بالاترین و مرتبه نخستین آن در مقام جمع است که حق خود را به واسطه اسم متکلم به حمد و ثنای بر خود یاد می کند، در حدیث آمده است که رسول الله (صلی الله علیه و آله) گفت: خدایا، من نمی توانم تو را ستایش کامل نمایم، تو همان گونه ای که خود بر خودت ستایش کردی.
مرتبه دوم: ذکر، ذکر ملائکه مقربین است که حمد و تسبیح ارواح عقول برای پروردگارشان است .
مرتبه سوم: ذکر ملائکه آسمانی و نفوس ناطقه مجرد است .
مرتبه چهارم: ذکر ملائکه زمینی و نفوس منطبعه آنها با طبقاتی که دارند می باشد.
و مرتبه پنجم: ذکر ابدان و اعضاء موجود در آن می باشد هر کدام از اعضاء به زبان ویژه اش ذکر می گوید(50)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

49- مسئلت از خدا:

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) فرمود: اعلم الناس بالله اکثرهم له مسئلة؛(51)
هر که خدا بهتر بشناسد از او بیشتر مسئلت نماید .
شرح در کلمه دیگر حضرت فرمود: چیزی نزد خدا محبوب تر از آن نیست که بندگان از او حاجت خود را طلب کنند
یعنی: هر کس خدا را شناخت، داند که زمام تمام امور عالم به دست اوست
و غیر حق را کاری به دست نیست و قدرتی بدون مشیت حق بر چیزی ندارد، پس هر حاجت جسمانی و روحانی دارد رو به خدا آرد و به درگاه خدا دست مسئلت دراز کند و چون وجود جمیع خلق را محتاج به لطف حق داند و خدا را غنی و توانای مطلق شناسد، و ان الله لهو الغنی الحمید
و ما یفتح الله للناس من رحمة فلا ممسک لها و ما یمسک فلا مرسل له(52) دری که خدا به روی بنده بگشاید کسی نتواند بست و دری که بست کس نتواند گشود.
لذا بنده حق هر چه از خیرات و سعادات دنیا و عقبی از کسی غیر حق نمی طلبد و همه حوایج کلی و جزئی خود را از خدا بسیار مسئلت می کند و می داند از هر کس حاجتی بخواهد پیش او خوار می شود؛ مگر خدا که هر چه بنده بیشتر از او حاجت خواهد، آن بنده نزدش عزیزتر شود و این معنی را حضرت در کلمه ای فرمود، قریب به این عبارت: اکثار طلب الحاجه من الله یعزک و من الناس یذلک؛ سؤال بسیار از خلق موجب ذلت شود از خدا موجب عزت است . پس هر کس خدا را بهتر شناخت بیشتر از او سؤال حاجت می کند؛ چون همه درها به روی خود بسته می داند جز درگاه لطف بی حساب و رحمت واسعه الهی.(53)




50- روز قیامت:

روز قیامت برای اصحاب فترات و کودکان و دیوانگان تشریع شده است که آنها را در فضایی محشور می نمایند، تا عدالت اقامه شود و از جریمه مؤاخذه گردد و ثواب عملی به اصحاب جنت داده شود، پس به هنگامی که در صعید واحد به دور از مردم محشور شده اند، از بهترین آنها پیامبری مبعوث می شود و آتش برای آنها متمثل می شود و آن را پیامبری که بر ایشان در آن روز مبعوث شده می آورد، و به آنها می گوید: من رسول خدا به سوی شما هستم، برخی او را تصدیق می کنند، و برخی او را تکذیب می نمایند،
و به آنها می گویند: خویش را در این آتش اندازید، هر کس مرا فرمان برد نجات یابد و داخل بهشت شود، و هر کس نافرمانی کند و با فرمانم مخالفت نماید، هلاک شده و از اهل جهنم خواهد شد، پس آن که فرمان وی برد و خود را در آتش اندازد سعادتمند شود، و به ثواب عملی رسد، و آن آتش را برد و سلام می یابد، و هر کس عصیان کند مستحق عقوبت گردد و داخل آتش شود و به خاطر عمل خلافش در جهنم انحطاط پیدا می کند، تا عدالت خدا در بین بندگان جاری شود. (54)




51- سابقون مقرب:

خدای تعالی در واقع فرمود: والسابقون السابقون اولئک المقربون فی جنات النعیم؛ یعنی سابقون با این که در جنات نعیم هستند مقرب نیز هستند. (55)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

52- رسیدن به معرفت خداوندی:

نال الفوز الاکبر من ظفر بمعرفة النفس (56)
هر که خود را شناخت بزرگترین سعادت را یافت که از معرفت خود به معرفت خدا می رسد و این بزرگترین سعادت است. (57)

53- تقرب از کرامت:

در مجمع البیان آمده: اولئک المقربون؛ یعنی پیشی گیرندگان به طاعت به رحمت خدا در برترین مراتب و به ثواب فراوان خدا در بزرگترین کرامت نزدیک می شوند.
آنگاه خدای تعالی از آنها خبر داد که محل آنها در کجاست، لذا فرمود: فی جنات نعیم تا این که متوهمی توهم نکند که تقرب و نزدیکی به خدا ایشان را به دار دیگری بیرون می برد، پس خدای سبحانه بیان کرد که آنها از کرامت خدا در بهشت مقربند؛ زیرا بهشت را درجات و منازلی است که برخی رفیع تر از برخی دیگر است. (58)

54- کوران محشر:

خدای تعالی فرمود: رب لم حشرتنی اعمی و قد کنت بصیرا؛ یعنی خدایا چرا مرا کور محشور کردی در حالی که بینا بودم (59)

[اشک مهتاب*خادمه فاطمه زهرا(س)تا ابدالدهر*]

55- لباس عارفان:

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام)فرمود: الخوف جلباب العارفین (60)
خدا ترسی و به یاد عظمت خدا بودن لباس عارفان است.

56- انواع عرش ها:

بدانکه همانگونه که انواع ساعت پنج است، عرش ها نیز پنج است:
1- عرش حیات و آن عرش هویت است.
2- عرش رحمانیت.
3- عرش عظیم.
4- عرش کریم.
5- عرش مجید (61).

57- انواع موت:

بدانکه موت اختیاری برای سالکان متوجه به حق سبحانه قبل از وقوع مرگ طبیعی حاصل می شود بر چهار قسم است:
1- موت احمر
2- موت ابیض
3- موت اخضر
4- موت اسود (62)