حدیث تندرستی (بررسی آداب خوردن و آشامیدن در روایات معصومین (علیهم السلام)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

نام خدا را بر زبان جاری کردن بسم الله گفتن


از توصیه های بسیار مهم معصومان (علیهم السلام) در احادیث و روایات فراوان، ذکر نام خداوند در آغاز تمام کارهاست. به طور کلی یکی از علامتهای مومن، یاد آوری نام خداوند در آغاز و شکرگزاری از او در پایان کارها دانسته شده است. از این رو گفتن بسم الله در ابتدای غذا خوردن، فراوان از سوی معصومان (صلی الله علیه و آله و سلم) سفارش شده است.
امام علی (علیه السلام) می فرماید:
اذا اکلت الطعام فسم باسم الذی لا یصر مع اسمه داء و فیه شفاء من کل الاسواء.(39)
هنگامی که شروع به غذا خوردن نمودی، نام کسی را بر زبان جاری ساز که با نام او هیچ دردی ضرر نمی رساند و بهبودی از تمامی دردها در نام او نهفته است.
امام صادق (علیه السلام) نیز می فرماید:
ان الرجل المسلم اذا اراد آن یطعم طعاما فاهوی بیده فقال: بسم الله الحمدلله رب العالمین غفر الله عزوجل له قبل آن تصل اللقمه الی فیه.(40)
اگر انسان مسلمان در آن هنگام که می خواهد غذایی بخورد و دست خود را به سوی غذا می برد، بگوید: بسم الله و الحمدلله رب العالمین، پیش از آنکه لقمه به دهان او برسد، خداوند گناهانش را می آمرزد.
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
قال ابلیس یا رب لیس احد من خلقک الا جعلت له رزقا و معیشه، فما رزقی؟ قال: ما لم یذکر علیه اسمی.(41)
شیطان به خدا گفت: پروردگارا! هیچ یک از آفریدگان تو کسی نیست مگر آنکه برایش رزقی معین کرده ای، پس روزی من کو؟ خدای متعال فرمود: آنچه غذائی که نام من بر آن برده نشود.
البته انسان؛ موجودی فراموش کار است. به همین دلیل ممکن است گاهی این سنت نیکو را فراموش کرده و از یاد خدا در ابتدای خوردن غفلت ورزد. برای رفع این مشکل و از بین بردن عوارض ناشی از خوردن غذا بدون ذکر نام خدا در احادیث اهل بیت (علیهم السلام) راه حلی ارائه شده است. در میان سخنان آن هادیان امت، به احادیثی بر می خوریم که در صورت فراموشی ذکر نام خدا در آغاز خوردن به یاد آوردن آن در ثناء خوردن ذکر بسم الله فی اوله و آخره و همچنین خواندن سوره توحید را به هنگام فراموشی کامل و به یاد آوردن آن پس از پایان غذا توصیه می کند.
داود بن فرقد می گوید:
قلت لابی عبدالله (علیه السلام): کیف اسمی علی الطعام؟فقال: اذا اختلفت الانیه فسم علی کل اناء. قلت: فان نسیت آن اسمی؟ قال: تقول: بسم الله علی اوله و آخره.(42)
به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: هنگام خوردن غذا نام خدا را چگونه ببرم؟ فرمود: هرگاه ظرف غذا را تغییر دادی و نوع غذا تفاوت نمود، برای هر کدام از آنها بسم الله بگو. عرض کردم: اگر فراموش کردم چه کنم؟ فرمود: هر وقت یادت آمد بگو: بسم الله علی اوله و آخره (به نام خدا بر اول و آخر غذا.
روی:
ان من نسی آن یسمی علی کل لون فلیقتل: بسم الله علی اوله و آخره.(43)
روایت شده کسی که فراموش کرد برای هر نوعی از غذا بسم الله بگوید، هرگاه که به یاد آورد بگوید: بسم الله علی اوله و آخره.
امام صادق (علیه السلام) فرمود:
اذا وضع الخوان فقل: بسم الله، فاذا اکلت فقل: بسم الله علی اوله و آخره، فاذا رفع فقل: الحمدلله.(44)
هنگامی که غذا مهیا شد بگو: بسم الله، پس اگر شروع به غذا خوردن نمودی (و نام خدا را فراموش کردی و سپس به یاد آوردی) بگو: بسم الله علی آوله و آخره و هنگامی که غذا برچیده شد، بگو: الحمدلله.
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:
من نسی آن یسمی علی طعامه فلیقرا قل هو الله احد اذا فرغ.(45)
هر کس فراموش کرد در ابتدای غذا نام خدا را ببرد، هنگامی که از غذا خوردن فارغ شد، قل هو الله احد را بخواند.
مسمع گوید:
شکوت ما القی من اذی الطعام الی ابی عبدالله (علیه السلام) اذا اکلته، فقال: لم تسم؟ قلت: انی لاسمی و انه لیضرنی، فقال لی: اذا قطعت التسمیه بالکلام ثم عدت الی الطعام تسمی؟ قلت: لا، قال فمن هاهنا یضرک، اما لو انک اذا عدت الی الطعام سمعت، ما ضرک.(46)
از ناراحتی هایی که به واسطه غذا خوردن بر من عارض می شد نزد امام صادق (علیه السلام) شکوه کردم. آن حضرت فرمود: چرا بسم الله نمی گویی؟
عرض کردم: بسم الله می گویم، ولی ناراحتی باز هم بر من عارض می شود. امام فرمود: هنگامی که بسم الله را با سخن گفتن قطع می کنی، آیا با شروع دوباره غذا، باز بسم الله را با سخن گفتن قطع می کنی، آیا با شروع دوباره غذا، باز بسم الله می گویی؟ عرض کردم: نه! فرمود: به همین دلیل است که پس از خوردن غذا احساس ناراحتی می کنی. اگر وقتی که دوباره شروع به خوردن کردی نام خدا را می بردی، آسیبی بر تو وارد نمی شد.(47)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

2. نشستن فروتنانه

تکبر و خود بزرگ بینی، یکی از زشت ترین گناهانی است که انسان مرتکب آن می شود. این عمل به قدری در پیشگاه خداوند ناپسند است که براساس برخی روایت، اگر به اندازه دانه خردلی در قلب انسان تکبر باشد، آن شخص هرگز به بهشت راه نخواهد یافت.(48) همچنین تکبر نخستین گناهی است که باعث دین مومنان شد یکی از مقربان را از این گناه خانمان سوز برحذر داشته اند و خطر آن را به پیروان خود گوشتزد نموده اند؛ زیرا اگر چه جایگاه اصلی کبر در قلب انسان است، بازتاب آن، رفتار و کردار آدمی را تحت تاثیر خود قرار داده و باعث می شود که نشانه های تکبر از ظاهر رفتار او نمایان شود. برای مثال، انسان متکبر دوست دارد همه به او سلام کنند و در مقابل او از جا برخیزند یا او را در بالای مجلس جای دهند.
نشستن نیز یکی از رفتارهای انسان است که صورت ظاهر آن، بودن یا نبودن غرور و تکبر را در وجود آدمی نمایان می سازد. از این رو، بسیاری از علمای دین به ویژه عرفای بزرگوار، در نحوه نشستن خود دقت بسیار داشته اند که در پیشگاه خداوند با تواضع بنشینند؛ زیرا به اینکه عالم هستی محضر خداست ایمان دارند.
گذشت که یکی از آداب غذا آن است که آن را بر روی زمین بگذاریم، و نیز یکی از مهم ترین مصداق های نشستن در پیشگاه خدا، نشستن در کنار سفره و به هنگام خوردن روزی پروردگار است. انسان وقتی کنار سفره می نشیند و شروع به خوردن غذا می کند حقیقتاً روزی پروردگار خویش را تناول می کند، از این رو پرهیز از تکبر و خود بزرگ بینی هنگام نشستن بر سر سفره، از بقیه موارد نشستن از اهمیت بیشتری برخوردار است و رعایت تواضع و فروتنی در این هنگام ضروری تر به نظر می رسد؛ زیرا در کنار سفره نشستن و به خوردن روزی پروردگار مشغول شدن، می بایست یکی از نشانه های بندگی باشد و هرگز با تکبر و خود بزرگ بینی سازگاری ندارد. این سنت نیک که نشانه شکر گزاری بنده و توجه او به نعمت های خداوند است با آنچه بسیاری از اشراف و بزرگان و صاحبان ثروت و مکنت انجام می داده و یا می دهند کاملاً متفاوت است. از این رو تکیه دادن بر اریکه مکنت و شکوت و تناول غذا با حالتی لمیده و متکبرانه به هیچ وجه پسندیده و شایسته انسان مومن و خدا ترس نیست و درشتی و بزرگی به هنگام خوردن روزی پروردگار نادیده گرفتن عظمت خدا از ضعف و زبونی خویش در پیشگاه اوست.
امام علی (علیه السلام) فرمود:
اذا جلس احدکم علی الطعام، فلیجلس جلسه العبد، و لایضعن احدکم احدی رجلیه علی الاخری، ولایتربع، فانها جلسه یبغضا الله عزوجل و یمقت صاحبها.(49)
هرگاه یکی از شما کنار غذائی می نشیند، باید مانند بندگان بنشیند و هیچ گاه یک پای خود را بر روی دیگری قرار ندهد و چهار زانو ننشیند؛ زیرا آن گونه نشستن، نشستنی است که خداوند آن را دشمن می دارد و از کسی که آن طور نشسته، بیزاری می جوید.
قاضی نعمان در کتاب خود از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند که:
انه نهی عن الاکل متکئا و کان اذا اکل استوفز علی احدی رجلیه و اطمان بالاخری و یقول: اجلس کما یجلس کما العبد و آکل کما یاکل العبد.(50)
آن حضرت از خوردن در حال تکیه دادن نهی فرمود و هرگاه غذا می خورد، روی یکی از پاهای خود می نشست و به دیگری اعتماد می کرد و می فرمود: من همچون برده می نشینم و همچون برده غذا می خوردم.
با توجه به روایات این ادب، به نظر می رسد چیزی که مهم است متواضع بودن و فروتنانه تناول کردن غذاست. بنابراین استفاده از میز و صندلی که با فرهنگ بیشتر جوامع امروزی مطبقت دارد منافاتی با رعایت تواضع نداشته و می توان علی رغم استفاده از میز و صندلی فروتن بدو و از تناول غذا با حالت تکبر پرهیز کرد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

با دست راست خوردن

فضیلت راست بر چپ در متون دینی باعث شده است خوردن نیز با دست راست توصیه شده و از خوردن با دست چپ پرهیز کنیم. به عبارت دیگر در متون دینی توصیه شده است تا کارهایی که کمتر فضیلت داشته و یا فضیلتی ندارد با دست چپ انجام شود. سفارش به خوردن با دست راست و تطهیر با دست چپ از این همین باب بشمار می رود.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره خوردن با دست راست می فرمود:
اذا اکل احدکم فلیا کل بیمینه و لیشرب بیمینه فان الشیطان با کل بشماله و یشرب بشماله.(51)
چون یکی از شما غذا می خورد، باید با دست راستش بخورد و باید با دست راستش بنوشد؛ زیرا شیطان با دست چپ می خورد و با دست چپ می آشامد.(52)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

4. شروع غذا با نمک

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به علی (علیه السلام) فرمود:
یا علی، افتتح طعامک بالملح فان افتتح طعامه بالملح عوفی من اثنین و سبعین نوعا من انواع البلاء، منه الجدام و الجنون و البرص.(53)
ای علی! غذای خود را با نمک آغاز کن؛ زیرا هر کس غذای خود را با نمک آغاز کند و با نمک به پایان برد از 72 نوع از انواع بلاها در امان می ماند، که از آن جمله است: جذام، دیوانگی و پستی است.
امام کاظم (علیه السلام) فرمود:
لایخصب خوان لاملح علیها و اصح للبدن آن یبدا به فی اول الطعام.(54)
فراخی نعمت و خیر و برکت، در سفره ای که نمک در آن نیست وجود ندارد، و برای بدن بهتر آن است که غذا خوردن با خوردن نمک شروع شود.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

5. خوردن با انگشتان

براساس فرهنگ مبتنی بر آموزه های دینی یکی از آداب خوردن غذا، با دست خوردن و استفاده نکردن از اشیائی دیگر به جای انگشتان است. با توجه به روایاتی که در این خصوص گذشت رعایت دو نکته مهم، یعنی بهداشت و فروتنی در پیشگاه پروردگار ضروری است. سفارش اکید به شستن دستها قبل از غذا از جمله اموری است که بهداشت خوردن تامین می کند و فروتنانه نشستن و نیز خوردن با انگشتان دست دو امری است که فروتنی را به هنگام خوردن غذا، نمایان می سازد و تکبر را از آدمی دور می سازد. از این رو درباره امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که:
انه کان یاکل بالخمس الاصابع و یقول: هکذا کان با کل رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) لیس کما یاکل الجابارون.(55)
آن حضرت با پنج انگشت غذا می خورد و می فرمود: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) این گونه غذا می خورد، نه آنگونه که متکبران می خوردند.(56)
اما به نظر می رسد با اشیائی همچون قاشق در عصر معصومان (علیهم السلام) ویژه فرمانروایان و ستمگران بوده و با رعایت فروتنی منافات داشته است. شاید این حدیث اخیر به همین مطلب اشاره دارد. اما با توجه به اینکه استفاده از این قبیل اشیاء در عصر حاضر ویژه گروه خاصی نیست و همه اقشار جامعه به هنگام خوردن از آن استفاده می کنند و همچنین با توجه به بهتر رعایت شدن بهداشت، استفاده از قاشق دیگر مرجوع نبوده با رعایت بهداشت و رعایت فروتنی در زمان خوردن پیچ گونه منافاتی ندارد. بنابراین امروزه نمی توان به طور یقین استفاده از انگشتان را از قاشق بهتر دانست و برای آن به روایات استناد کرد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

6. برداشتن لقمه های کوچک

برای برداشتن لقمه های کوچک فوایدی را می توان برشمرد. حفظ کرامت انسان، بهتر جویدن غذا، طولانی تر شدن زمان خوردن که از عمر آدمی به حساب نمی آید، مراعات شدن حال دیگران و احتمالا حقوق آنهایی که در کنار سفره مشغول خوردن غذا هستند، جلوگیری از ایجاد حرص و ولع در دیگران و زیاد شدن برکت غذا را از جمله آن فواید می توان دانست.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
صغورا رغفانکم فان مع کل رغیف برکه.(57)
لقمه هایتان را کوچک بردارید؛ زیرا با هر لقمه ای یک برکت همراه است.
در نتیجه با زیاد شدن تعداد لقمه ها، برکت غذا نیز بیشتر می شود.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

7. تفکر

از زشت ترین حالات آدمی آن است که در زیر سایه بخششهای ولی نعمت خود به سر برده و از انواع نعمتها بهره مند شود، ولی صاحب اصلی و ولی نعمت خود را فراموش کرده و خواست او را در نظر نداشته باشد.
چگونه قابل پذیرش است که همه چیز در جهان تسبیح گوی هستی بخش خود باشند، اما انسان که بهترین آفریده پروردگار عالمیان است، از یاد و ذکر او غفلت ورزد؟

ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند - تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار - شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری
اندیشمندان در نعمتهای خداوند، از راه های مهمی است است که می تواند آدمی را از غفلت و بی توجهی به روزی دهنده خود خارج کرده و موجبات شکرگزاری و انجام وظیفه بیشتر را در خصوص تکالیف شرعی و اخلاقیات انسانی و اسلامی و همچنین تواضع و فروتنی در پیشگاه پروردگار متعال فراهم آورد.
خداوند متعال در این باره می فرماید:
فلینظر الانسن الی طعامه انا صببنا الماء ثم شققنا الارض شقا فانبتنا فیها حبا و عنبا و قضبا وزیتونا و نخلا وحدائق غلبا وفکهه و ابا متعالکم و لانعمتکم.(35)
آدمی باید در غذای خود دقت کند و بداند که ما آب فراوان از آسمان فرو ریختیم، سپس زمین را شکافتیم و در آن دامنه های فراوانی رویاندیم و انگور و سبزی بسیار و زیتون و نخل فراوان و باغهای سرسبز و میوه و چراگاه مهیا کردیم، تا وسیله ای برای بهره گیری شما و چهارپایانتان باشد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

8. سرد کردن غذای داغ

امام علی (علیه السلام) فرمود:
اقروا الحار حتی یبرد فان رسول الله قرب الیه طعام خار فقال: اقروه حتی یبرد. ما کان الله عزوجل لیطعمنا النار و البرکه فی البارد.(36)
بگذارید غذای داغ سرد شود. برای رسول خدا غذائی داغ آوردند که ایشان فرمود: بگذارید سرد شود. خداوند نمی خواهد به ما آتش بخوراند، و برکت در غذای سرد است.
مرازم نقل می کند:
بعث الینا ابو عبدالله (علیه السلام) بطعام سخن فقال: کلوا قبل آن یبرد فانه اطیب.(37)
امام صادق (علیه السلام) برای ما غذائی ولرم نیم گرم فرستاد و فرمود: بخورید قبل از سرد شدن آن را؛ زیرا غذای نیم گرم، بهتر است.(38)
با کمی دقت در معنای دو حدیثی که در هشتمین ادب خوردن ذکر شد روشن می شود که مراد از سرد شدن غذا در حدیث نخست، کم شدن شدت حرارت آن و ملایم شدن گرمای آن است، همان گونه که در عرف مردم نیز این گونه به کار می رود. مثلا در فارسی می گوییم: صبر کن غذا سرد شود. اما منظور ما از سرد شدن در این گونه تعبیرها، کاهش گرمای زیاد غذاست، نه سرد شدن کامل آن.
در حدیث دوم نیز می بینیم که امام صادق (علیه السلام) غذای نیم گرم را مطلوب شمرده خوردن آن را بهتر از غذای سرد می داند. بنابراین با این توضیح هیچ گونه تعارض یا اخلاقی میان این دو حدیث مشاهده نمی شود.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

ب - آداب هنگام غذا

پس از شمردن آداب پیش از شروع به خوردن غذا، به ذکر آدابی که به هنگام خوردن باید به آنها عمل نمود، خواهیم پرداخت.
1. نام خدا را بر زبان جاری کردن بسم الله گفتن

از توصیه های بسیار مهم معصومان (علیهم السلام) در احادیث و روایات فراوان، ذکر نام خداوند در آغاز تمام کارهاست. به طور کلی یکی از علامتهای مومن، یاد آوری نام خداوند در آغاز و شکرگزاری از او در پایان کارها دانسته شده است. از این رو گفتن بسم الله در ابتدای غذا خوردن، فراوان از سوی معصومان (صلی الله علیه و آله و سلم) سفارش شده است.
امام علی (علیه السلام) می فرماید:
اذا اکلت الطعام فسم باسم الذی لا یصر مع اسمه داء و فیه شفاء من کل الاسواء.(39)
هنگامی که شروع به غذا خوردن نمودی، نام کسی را بر زبان جاری ساز که با نام او هیچ دردی ضرر نمی رساند و بهبودی از تمامی دردها در نام او نهفته است.
امام صادق (علیه السلام) نیز می فرماید:
ان الرجل المسلم اذا اراد آن یطعم طعاما فاهوی بیده فقال: بسم الله الحمدلله رب العالمین غفر الله عزوجل له قبل آن تصل اللقمه الی فیه.(40)
اگر انسان مسلمان در آن هنگام که می خواهد غذایی بخورد و دست خود را به سوی غذا می برد، بگوید: بسم الله و الحمدلله رب العالمین، پیش از آنکه لقمه به دهان او برسد، خداوند گناهانش را می آمرزد.
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
قال ابلیس یا رب لیس احد من خلقک الا جعلت له رزقا و معیشه، فما رزقی؟ قال: ما لم یذکر علیه اسمی.(41)
شیطان به خدا گفت: پروردگارا! هیچ یک از آفریدگان تو کسی نیست مگر آنکه برایش رزقی معین کرده ای، پس روزی من کو؟ خدای متعال فرمود: آنچه غذائی که نام من بر آن برده نشود.
البته انسان؛ موجودی فراموش کار است. به همین دلیل ممکن است گاهی این سنت نیکو را فراموش کرده و از یاد خدا در ابتدای خوردن غفلت ورزد. برای رفع این مشکل و از بین بردن عوارض ناشی از خوردن غذا بدون ذکر نام خدا در احادیث اهل بیت (علیهم السلام) راه حلی ارائه شده است. در میان سخنان آن هادیان امت، به احادیثی بر می خوریم که در صورت فراموشی ذکر نام خدا در آغاز خوردن به یاد آوردن آن در ثناء خوردن ذکر بسم الله فی اوله و آخره و همچنین خواندن سوره توحید را به هنگام فراموشی کامل و به یاد آوردن آن پس از پایان غذا توصیه می کند.
داود بن فرقد می گوید:
قلت لابی عبدالله (علیه السلام): کیف اسمی علی الطعام؟فقال: اذا اختلفت الانیه فسم علی کل اناء. قلت: فان نسیت آن اسمی؟ قال: تقول: بسم الله علی اوله و آخره.(42)
به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: هنگام خوردن غذا نام خدا را چگونه ببرم؟ فرمود: هرگاه ظرف غذا را تغییر دادی و نوع غذا تفاوت نمود، برای هر کدام از آنها بسم الله بگو. عرض کردم: اگر فراموش کردم چه کنم؟ فرمود: هر وقت یادت آمد بگو: بسم الله علی اوله و آخره (به نام خدا بر اول و آخر غذا.
روی:
ان من نسی آن یسمی علی کل لون فلیقتل: بسم الله علی اوله و آخره.(43)
روایت شده کسی که فراموش کرد برای هر نوعی از غذا بسم الله بگوید، هرگاه که به یاد آورد بگوید: بسم الله علی اوله و آخره.
امام صادق (علیه السلام) فرمود:
اذا وضع الخوان فقل: بسم الله، فاذا اکلت فقل: بسم الله علی اوله و آخره، فاذا رفع فقل: الحمدلله.(44)
هنگامی که غذا مهیا شد بگو: بسم الله، پس اگر شروع به غذا خوردن نمودی (و نام خدا را فراموش کردی و سپس به یاد آوردی) بگو: بسم الله علی آوله و آخره و هنگامی که غذا برچیده شد، بگو: الحمدلله.
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:
من نسی آن یسمی علی طعامه فلیقرا قل هو الله احد اذا فرغ.(45)
هر کس فراموش کرد در ابتدای غذا نام خدا را ببرد، هنگامی که از غذا خوردن فارغ شد، قل هو الله احد را بخواند.
مسمع گوید:
شکوت ما القی من اذی الطعام الی ابی عبدالله (علیه السلام) اذا اکلته، فقال: لم تسم؟ قلت: انی لاسمی و انه لیضرنی، فقال لی: اذا قطعت التسمیه بالکلام ثم عدت الی الطعام تسمی؟ قلت: لا، قال فمن هاهنا یضرک، اما لو انک اذا عدت الی الطعام سمعت، ما ضرک.(46)
از ناراحتی هایی که به واسطه غذا خوردن بر من عارض می شد نزد امام صادق (علیه السلام) شکوه کردم. آن حضرت فرمود: چرا بسم الله نمی گویی؟
عرض کردم: بسم الله می گویم، ولی ناراحتی باز هم بر من عارض می شود. امام فرمود: هنگامی که بسم الله را با سخن گفتن قطع می کنی، آیا با شروع دوباره غذا، باز بسم الله را با سخن گفتن قطع می کنی، آیا با شروع دوباره غذا، باز بسم الله می گویی؟ عرض کردم: نه! فرمود: به همین دلیل است که پس از خوردن غذا احساس ناراحتی می کنی. اگر وقتی که دوباره شروع به خوردن کردی نام خدا را می بردی، آسیبی بر تو وارد نمی شد.(47)