خواص داروهای گیاهی و حیوانی «گزیده ای از کتاب قانون ابن سینا و کتابهای طب سنتی»

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

103 دم اسب:

گیاهی است علفی که بلندی آن به 20 تا 30 سانتی متر می رسد، بی گل است، در کشتزارهای نمناک یا در حاشیه جاده ها می روید، ساقه اش دوگونه است: زایا به رنگ متمایل به سرخ، غلاف دار با فواصل منظم که در انتهایش خوشه ای را حمل می کند که پس از تولید هاگ از بین می رود.
نازا که پس از مرحله فوق ظاهر می شود، و سبز و شاخه شاخه و بندبند است و با فواصل منظم چندین شاخه شکننده دارد که به نوبه خود بندبند است، برگهایش ریز و باریکند و به صورت طوقی در اطراف هر گره جمع می شوند و در انتها به هم وصل شده غلافی می سازند که هاگدان ها در اواخر زمستان و اوایل بهار در آنها تشکیل می شوند.
قسمت های مورد استفاده:
گیاه کامل باشد که به خاطر ترکیبات سیلیسی آن تاثیر تنظیم کنندگی املاح بدن و قدرت بندآورندگی خون را به آن نسبت داده اند، بنابراین نظر برخی از مولفین دم اسب را به عنوان التیام بخش زخم و بازسازنده نسوج بر استعمال داخلی و خارجی موثر است، جوشانده دم اسب را برای درمان استفراغ خونی، خونریزی، قاعدگی بیش از اندازه، زخم های واریسی و اسهال تجویز کرده اند.
در استعمال خارجی به صورت غرغره برای عفونت های گلو و به صورت لوسیون برای التهاب چشم و به صورت کمپرس روی زخم های باز و بیماری پوستی به کار می رود.
همچنین می توان گرد گیاه را برای درمان خون دماغ استنشاق کرد.
مزاج: در اول سرد در دوم خشک است، خاصیت گیاه و بویژه، افشره اش گیرنده و بسیار خشکاننده و بی آزار و در بند آوردن نزیف بسیار فعال است.
جوشانده دم کرده:
50 تا 60 گرم را در یک لیتر آب ریخته از این محلول می توانند به عنوان تصفیه کننده خون و ادرار روزی سه بار تا سه استکان بنوشند.
گیاه کامل خشک شده را کوبیده تا پودر شود بعد یک قاشق چای خوری کوچک از پودر را برای تنظیم املاح بدن در عسل ریخته روزی دو بار پیش از غذا میل شود.
برای درمان دردهای ناخن، کورک و زخمهای باز جوشانده را به صورت کمپرس روی موضع قرار دهید. جوشانده را با آب رقیق کرده در هنگام گلودرد به صورت غرغره به کار برید در موارد التهاب چشمی با جوشانده رقیق شده چشم را بشویند و در صورت ابتلا به خون دماغ مداوم، گرد دم اسب را استنشاق کنید.
کمی از کوبیده گیاه خشک را صبح و شام به کمک مسواک روی دندان بکشید کرم دندان را از بین می برد.
برای حفظ درخشندگی و نرمی پوست صورت می توانید از جوشانده ای که به طریق زیر تهیه می شود استفاده کنید:
10 تا 25 گرم ساقه نازک دم اسب را چندین ساعت در آب سرد بخوابانید و سپس به مدت 10 دقیقه بجوشانید پس از آن لوسیون را به صورت کمپرس روی پوست قرار دهید.

امضاء

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

104 دمیر آغاجی:

درخت کوتاهی است که بلندی آن به چهار متر می رسد منشأ این درخت اروپا است، برگهایش متناوب، بیضوی دندانه دار و در قسمت زیر نامساوی و دارای بوی خوشی است که به برگهای فندق شبیه است، گلهایش زرد است و دو به دو و یا سه به سه در انتهای برگ جمع می شوند.
قسمت های مورد استفاده:
برگ و پوست آن می باشد.
20 گرم برگ دمیر آغاجی را در نیم لیتر آب جوش بریزید پس از گذشت یک رفع ساعت آن را صاف کنید و بگذارید نیم گرم شود به کمک فرچه ای هر ماه به دمت یک هفته صبح و شب به پوست صورت بمالید، این لوسیون توازن و تعادل پوست را باز می گرداند و با چین و چروک مبارزه می کند.
آب گیاه دمیره آغاجی برای قرار دادن روی موضع سرماخوردگی، بریدگی و نیز برای درمان سوختگی های سطحی، به منظور دفع غلبه خون و ضد عفونی کردن مفید است.
لازم به ذکر است: استعمال کلی دمیره آغاجی، چه به صورت دم کرده و چه به هر صورت دیگری باید زیر نظر طبیب انجام گیرد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

105 دند «حب السلاطین»:

دند چینی مانند پسته و دند کنار آبی مانند کرچک سرخ نقطه های سیاه دارد، دند هندی از دند چینی کوچکتر است و از دند ساحلی بزرگتر است، مغزش گرد و رنگش مایل به زرد است، خاصیت عجیبی دارد، مغز دند در رستن گاه خود باقی می ماند ولی در صورت جابجایی به تدریج کاهش می یابد تا به کلی نابود شود.
گزینش: چینی بهتر و قوی تر است و در درجه دوم هندی آید، دند ساحلی بد و در تاثیرش کند است، باید دند چینی را با آهن بشکنند و لب بر آن نزنند که رنگ لب را می برد و لکه سفیدی مانند برص به وجود می آورد، و بعد از آنکه پوست را شکستند زبانه ای پیدا می شود باریک که به وزن نیم حبه است و باید آن پوستک زبانه را انداخت و مغز آن را به دست آورد.
مزاج: بسیار گرم است اگر دند را در آب خیس کنند تا نرم شود بعد از خوردن آن آب دند را استفراغ کنند سیاهی مو را نگه دارد یک حبه و نیم از آن را بخورند اسهال به افراط دهد و رطوبت و سودا و بلغم داخل مفاصل را بیرون آورد، ولی فقط در سرزمین سرد و به شخص سرد مزاج روا است، نباید تنها آن را تناول کرد، اگر آن را اصلاح کرده باشند شاید به شخص مزاج قوی بتوان دو گرم از آن خورانید که بتواند تحمل اسهالش کند، اصلاح آن باید با اضافه کردن نشاسته و کمی زعفران باشد، اگر دند را با داروهای مسهل بیامیزند نباید با داروهای تند بیامیزند، فقط باید با ترید و شیره ماچه خر(32) و شیره افسنتین و دانه نیل و زعفران باشد، و نسبت به آنها دو پنجم کافی است.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

106 دینارویه:

اناریچه همان حزاء و زوفرا است، ساقه اش به درخت گاوشیر می ماند و در قوت با گاوشیر برابر است، رستنگاه زوفرا کوه های بلند و زبر و جنگلی است و بویژه در جاهای مرطوب می روید، ساقه هایش کوتاه و باریک و شبیه به ساقه شبت و گره دار است، و برگش شبیه برگ اسبرگ و از آن نرم تر است، بوی خوشی دارد، سر ساقه اش باریک و پراکنده و بر سر هر شاخه ای تاجی است، که غلاف تخمی سیاه و کاوکی و مایل به درازی است، و به تخم رازیانه شبیه است و مزه اش تند و معطر است، بیخش سفید و به ریشه گاوشیر شبیه است، و بوی مطبوعی دارد، بعضی گویند دانه این درخت به دانه انگدان شبیه است، و آن را حزاء می گویند و به فیجن می ماند و تخم آن را دینارویه می گویند.
مزاج: گرم و خشک است.
خاصیت: بادشکن و گرمی بخش است هاضم خوراک است، و علاج ورم های بلغمی معده و برای معده مفید است و تخم و ریشه اش جلادهنده چشم و تیرگی چشم را از بین می برد، علاج دردگری و خارش است، ریشه و تخمش در خشکانیدن آب پشت تاثیر فیجن را دارد، و اگر تناول شود بول و حیض را روان سازد.
در کتاب محاسن از حضرت امام صادق علیه السلام روایت شده که حزاء را با آب سرد تناول کنند که برای معده بسیار مفید است.(33)
و در کتاب کافی روایت کرده که محمد بن عمر بن ابراهیم گفت به حضرت امام باقر علیه السلام از ضعف معده ام شکایت کردم حضرت علیه السلام فرمود:
حزاء را با آب سرد تناول کن. من تناول کردم دیدم آنچه را که می خواستم همان شد.(34)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

107 ذرت:

گیاهی است علفی و یک ساله به بلندی 70 سانتی متر که تا دو متر می رسد ساقه اش مستقیم است.
قسمت های مورد استفاده:
کاکل و کلاله می باشد، علاوه بر استفاده از ذرت به عنوان علوفه در خوراک انسان نیز به صورت آرد وارد شده است، دانه هایش به صورت ذرت بوداده پاب کورون مصرف می شود، روغنی که از دانه های آن به دست می آید بسیار مرغوب است و استفاده های فراوان دارد، طب تجربی در استعمال داخلی از آن برای درمان اگزما و برخی از عوارض پوستی شیرخوارها استفاده می کنند، اما بخشی از این گیاه که در درمان پیش از همه به صمرف می رسد کاکل آن است، رشته های بلند موی ذرت به عنوان ادرارآور در تمام مواردی که برای از بین بردن مواد زائد ارگانیک لازم باشد به عنوان مسکن به کار می برند، همچنین در مداوای بیماری های مجاری ادرار کیست، سنگ کلیه، درد کلیه نقرس، رماتیسم، هپاتیسه، بیماری های قلبی و بالا رفتن البومین توصیه می شود.
30 تا 25 گرم کاکل ذرت را در یک لیتر آب دم کرده صاف کنید و به آن شکر بیافزایید چهار فنجان از این جوشانده را برای درمان سنگ کلیه، نقرس و عفونت های مجاری ادرار بنوشید مفید است.
30 تا 40 گرم کاکل ذرت را در یک لیتر آب جوشانده و آن را روی موضع دردهای رماتیسمی قرار دهید مفید است.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

108 ذریره:

قصب الذریره نی نهاوندی نوعی نی که در هند می روید.
گزینش: بهترش آن است که یاقوتی باشد، بندهایش کم فاصله است و چون بشکنی چندین تکه می شود، لوله اش مملو از ماده ای مایل به سفید و شبیه تارتار و فشرده است، لزج است و اگر آن را بچشند مزه گیرنده و مایل به تندی می دهد، سائیده اش بوی خوش که رنگ آن زرد مایل به سفید است.
مزاج: تا دوم گرم و خشک است.
خاصیت: لطافت بخش، کمی گیرنده و تند است، در گوهرش ماده خاکی و هوایی به حالت معتدل در هم آمیخته اند، گرایش به خشکی دارد و همچون داروهای دیک افزار گوهر لطیف دارد، بدرنگی خون خشکیده را می زداید، ورم را می زداید، داروی گسستگی دو ماهیچه است، جلای چشم است، اگر آن را با سقز خام دود کنند و با قیف دودش را بر کشند داروی سرفه است، و اگر آن را با عسل و تخم کرفس مخلوط کنند علاج ورم کبد و معده است و مانع بزرگ شدن شکم است، اگر آن را با تخم کرفس مخلوط کنند برای کلیه مفید است، و علاج چکمیزک است، تناول آب پزش و یا در آن نشستن درد رحم را دوا کند، و اگر آن را با عسل و تخم کرفس بخورند ورم رحم را فرونشاند.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

109 راتینج:

صمغ صنوبر است و آن سه نوع است:
روان که منعقد نشده باشد. به رنگ سیاه و سفت است. با آتش پخته شده باشد تا سفت شده باشد و آن را فلفونیا خوانند، و بهترین آن سفید است که اندکی به زردی مایل باشد و بوی آن مانند بوی صنوبر است.
مزاج: گرم و خشک است.
خاصیت: در سخت تنان گوشت می رویاند، و نرم تنان را به درد آورد، اگر با گلنار و مانند آن مخلوط شود در علاج قرحه مفید است و نیز برای فتق رگها این مخلوط را به کار برند مفید است.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

110 رازک:

گیاه بالارونده ای است با ریشه پایا و خزنده، در بیشه ها روی پرچینها و نقاط خنک و نمناک و کنار آب روئیده می شود، ساقه چسبنده و پیچ پیچ و سختش به چپ و راست می پیچد و می تواند به 6 تا 10 متر برسد، برگهایش متناوب سبز و قلب شکل است و به سه تا پنج لب بیضوی و دندانه دار تقسیم می شود، سطح زیرین آن زبر است، این گیاه دو پایه است به عبارتی گلهای نر که به صورت خوشه گرد هم می آیند و گلهای ماده که به صورت مخروط روی دو گیاه مجزا قرار دارند، گلش در اواخر تابستان باز می شود.
قسمت های مورد استفاده:

مخروطها گل آذین ماده.
20 گرم مخروط را در یک لیتر آب جوش دم کنید، به عنوان اشتهاآور،، آرام بخش هضم کننده و تب بر، پیش از هز غذا یک استکان بنوشید، مقدرای گل رازک را در کیسه کوچکی قرار داده گرم کنید و روی موضع قرار داده که لوسیون مقوی و موثری به دست خواهد آمد، لوسیون را پس از صاف کردن و سرد کردن به پوست صورت بمالید صورت را شفاف و چروک آن را از بین می برد.

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

111 رازیانه:

بادیان معطر و خوشبو است، و آن دو نوع است: کاشتنی و بیابانی، که تخم هر دو یک کنش دارند، اما کاشتنی قوی تر است.
مزاج: رازیانه بیابانی بسیار گرم و خشک تر از کاشتنی است و در سوم ملایم تر است ولی رازیانه کاشتنی در دوم گرم است.
خاصیت: بندآمده را باز کند، شیره اش دیده را قوی کند، آب آمدن از چشم را دوا کند، رازیانه سبز کاشتنی را با ترنجبین مخلوط کنند شیر پستان را افزایش می دهد، و اگر آن را با آب سرد بخورند حالت تهوع و التهاب معده را برطرف سازد، رازیانه بیابانی سنگ مثانه و سنگ کلیه را خرد می کند، ریشه رازیانه را با تخمش بخورند اسهال را بند می آورد و بر گزندگی سنگ ها نافع است اگر رازیانه را بجوشانند و اندکی قند داخل آن بریزند و میل کنند به جهت رفع اسهال رطوبتی مفید است و اگر به جای آب در گلاب بخیسانند بهتر خواهد بود.(35)

[مریم منتظر*خادمه مولای منتظران*]

112 رامک:

رامک قرصی است مرکب از زاج سیاه و مازو و پوست انار و صمغ و دوشاب انگور که خوردن آن دفع اسهال کند.(36)
مزاج: سرد و خشک است.
خاصیت: لطیف، بندآورنده شکم از ریزش مواد ناجور، حرارت را کاهش می دهد، اگر آن را با آب سرد خورند معده را توان بخشد.