آشنایی با روایان حدیث شیعه { ابوموسی اشعری }

[نصرالله عاشق خداومولا]

آشنایی با روایان حدیث شیعه

ابوموسی اشعری


عبدالله بن قیس (درگذشت۵۲ق) مشهور به ابوموسی اشعری که یکی از صحابی پیامبر(ص) بود. شهرت ابوموسی در منابع تاریخی عمدتاً به خاطر نقش وی در امر حکمیت پس از جنگ صفین است که به نمایندگی از طرف امام علی(ع) برای حکمیت انتخاب شد. امام، از انتخاب او راضی نبود، ولی با اصرار و اجبار برخی از لشکریانش به این کار مجبور شد. سرانجام ابوموسی از عمرو عاص (نماینده معاویه در حکمیت) فریب خورد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

نسب


اصل او از طایفه اشعر از قبایل یمنی است که خود بخشی از قبیله قحطان به شمار می‌رفت.[۱] مادرش ظبیه که عدنانی بود بعدها اسلام آورد و در مدینه از دنیا رفت.[۲]
در عصر پیامبر(ص)

[نصرالله عاشق خداومولا]

تاریخ مسلمان شدن


دربارۀ تاریخ مسلمان شدن ابوموسی مطالب و نقل‌های ضد و نقیضی وجود دارد.


بر اساس پاره‌ای از روایات، او به مکه رفت و با سعید بن عاص بن امیه هم‌پیمان (حلیف) شد و اسلام آورد، و در هجرت دوم مسلمانان به حبشه با آنان کوچ کرد.[۳] اما ابن سعد[۴] تصریح دارد که وی هرگز حلیف نبوده و پس از پذیرش اسلام به یمن بازگشته است. و این که موسی بن عقبه، ابن اسحاق و ابو مشعر، سه تن از کهن‌ترین سیره نویسان، او را در شمار مهاجران به حبشه نیاورده‌اند، این نظر را تایید می‌کند.[۵]
نیز احمد بن حنبل[۶] از قول نوه ابوموسی آورده است که او و قومش سه روز پس از فتح خیبر بر پیامبر(ص) وارد شدند و با آنکه در جنگ شرکت نداشتند از غنایم بهره گرفتند.
گزارش دیگری حاکی است که ابوموسی در سال ۷ قمری با گروهی افزون بر ۵۰ تن از شهر زبید یمن از راه دریا حرکت کرد. بر اثر طوفان، آنها درست در زمانی که جعفر بن ابی طالب و یارانش آهنگ بازگشت از حبشه داشتند، به سوی حبشه کشیده شدند.[۷] پس همزمان با مطیع شدن یهودیان خیبر، همگی نزد پیامبر(ص) رسیدند و گویا همین مصادفه سبب شد تا او را در زمره مهاجران بدانند.[۸]

[نصرالله عاشق خداومولا]

مسئولیت‌ها


ابوموسی یک بار جانشین فرمانده سپاهی شد که پیامبر(ص) در شوال سال ۸ قمری برای سرکوب دوباره قبایل هوازن فرستاد. و پس از شهادت فرمانده، ابوموسی نبرد را تا پیروزی رهبری کرد.[۹] در همین سال او و معاذ بن جبل از سوی پیامبر(ص) مامور تعلیم قرآن و احکام به مکیان شدند.[۱۰] ابوموسی در ۱۰ قمری پیش از حجة الوداع از سوی پیامبر(ص) والی بخشی از یمن شد.[۱۱]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در عصر خلفا


در عصر خلیفه اول


ابوموسی تا دوران خلافت ابوبکر بر امارت بخشی از یمن باقی ماند و با فتنه مرتدان آن نواحی درگیر شد.[۱۲]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در عصر خلیفه دوم


ابوموسی بیشتر در دوران خلافت عمر در صحنه سیاست ظاهر شد. پس از آنکه عمر در ۱۷ق مغیرة بن شعبه را از بصره فراخواند، ابوموسی را به حکمرانی آنجا گماشت، وی که چهارمین عامل عمر بر بصره بود به جز وقفه‌ای کوتاه افزون بر ۱۲ سال در آنجا حکم راند.[۱۳]


امارت ابوموسی بر بصره با وقفه‌ای کوتاه که عمر او را به جای عمار یاسر به کوفه فرستاد و سپس به بصره بازگرداند همراه بود.[۱۴] وی از جانب عمر قضای بصره را بر عهده داشت و در بررسی متون به راهنماییهای قضایی خلیفه برمی‌خوریم که خطاب به او نوشته شده‌اند.[۱۵]


ابوموسی در طول سالیانی دراز با لشکرکشیهای بسیار و محاصره طولانی در گشودن شهرهای خوزستان، فارس و نیز بلاد جزیره شرکت داشت. و فتح شهرهای متعدد با قلاع مستحکم در خوزستان‌گاه مستلزم چندین نوبت جنگ و گریز و در مواردی تسخیر مجدد بود.

[نصرالله عاشق خداومولا]

در عصر خلیفه سوم


ابوموسی اشعری در سالهای نخست خلافت عثمان هم بر استانداری بصره باقی ماند، امری که عمر در وصیت خویش به مدت ۴ سال[۱۶] یا به روایتی یک سال[۱۷] برای او خواستار شده بود. این نکته حاکی از اعتماد بسیار خلیفه به اوست. عثمان امارت و قضای بصره را نیز بر وظایف ابوموسی افزود.[۱۸] استمرار امارت او بر بصره تا ۶ سال پس از مرگ عمر به درستی نزدیک‌تر می‌نماید چون همگان عزل او را به سبب شکایت مردم بصره در ۲۹ قمری می‌دانند[۱۹] ابوموسی پس از معزول شدن تفقد مالی خلیفه را نپذیرفت و در کوفه ساکن شد[۲۰] پس از ۵ سال کوفیان در ۳۴ قمری به رهبری یزید بن قیس و مالک اشتر نخعی بر سعید بن عاص شوریدند و او را از کوفه راندند و ابوموسی را به امارت برگزیدند. به روایت سیف[۲۱] از آنجا که شورشیان به دنبال خلع عثمان بودند ابوموسی به دفاع از عثمان پرداخت و قبول امارت را مشروط به بیعت مجدد کوفیان کرد و خلیفه از حمایت او چنان شاد شد که گفت سال‌ها او را بر امارت خواهد گماشت، و بدین سان ابوموسی بار دیگر بر کرسی حکومت کوفه نشست و تا قتل عثمان در این سمت باقی ماند.[۲۲]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در عصر حضرت علی(ع)


هنگامی که علی(ع) به خلافت برگزیده شد ابوموسی در نامه‌ای بیعت مردم کوفه را اعلام کرد.[۲۳] علی(ع) در حالی که تمام کارگزاران عثمان را معزول کرده بود به درخواست مالک اشتر و بر خلاف میل درونی او را بر امارت ابقا کرد.[۲۴] با این همه حوادث بعدی نشان داد که بیعت ابوموسی چندان هم از روی رغبت صورت نگرفت، چنانکه بعدها در جریان ستیزه جوییهای طلحه و زبیر در حالی که هنوز والی کوفه بود سخنی بدین مضمون گفت که حکومت از آن کسی است که فرمان دهد و غلبه کند.[۲۵]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در جنگ جمل


هنگامی که علی(ع) به قصد مقابله با فتنه طلحه و زبیر رهسپار بصره شد در توقفگاه ذی قار در نزدیکی کوفه، محمد بن جعفر و محمد بن ابی بکر را به کوفه فرستاد تا مردم را برای ختم غائله، تجهیز و ترغیب کنند. ابوموسی در کار بسیج نیرو با این گفته «‌راه آخرت در گرو خانه نشینی است و جنگ دنیا خواهی است و هنوز بیعت عثمان بر گردن ماست و تا کشندگان او مجازات نشده‌اند با کسی نخواهیم جنگید‌» طفره رفت و حتی پیک علی(ع) را به زندان و قتل تهدید کرد.[۲۶] و آنگاه که علی(ع) دومین بار عبدالله بن عباس و مالک اشتر را به کوفه فرستاد ابوموسی با استناد به حدیثی که خود از پیامبر(ص) روایت می‌کرد اوضاع را به فتنه‌ای تشبیه کرد که می‌باید مردمان تا روشن شدن حقیقت چون پیکره‌های بی‌جان بر جای بمانند.[۲۷] علی(ع) این بار فرمان عزل وی را به فرزندش حسن(ع) داد و او را به همراه عمار یاسر به کوفه فرستاد. ابوموسی دوباره با ایراد خطبه‌ای کوفیان را از مداخله در آنچه وی آن را نزاعی بین قریش نامید ـ که خود باید به اصلاح آن بپردازند ـ بر حذر داشت، اما سرانجام پس از آنکه حسن بن علی فرمان عزل را به وی ابلاغ کرد مالک اشتر او را از قصر حکومتی بیرون راند و مانع غارت اموال او، به وسیله مردم شد.[۲۸] از یک روایت چنین برمی‌آید که ابوموسی مدتی متواری بود اما بعدها ـ شاید بعد از جنگ جمل علی(ع) وی را امان داده بود.[۲۹]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در جنگ صفین


علت شهرت خاص ابوموسی در منابع تاریخی نقش سیاسی مهمی است که در امر حکمیت پس از جنگ صفین ایفا کرد و خواه ناخواه از عوامل موثر انتقال خلافت به بنی امیه شد. هنگامی که با خدعه عمروعاص و کوته فکری و دسته بندی‌های فرماندهان سپاه عراق سر انجام نبرد به حکمیت کشد، ابوموسی از جانب فرماندهانی از سپاه عراق، چون اشعث بن قیس، زید بن حصین و مسعر بن فدکی ـ که همه آنها یمانی بودند ـ به رغم ناخوشنودی و هشدار امیرالمومنین علی(ع) به عنوان حکم برگزیده شد.