آشنایی با روایان حدیث شیعه { ابی بن کعب انصاری }

[نصرالله عاشق خداومولا]

آشنایی با روایان حدیث شیعه

ابی بن کعب انصاری

اُبَیّ بن کَعب، از اصحاب پیامبر(ص) و از کاتبان وحی. او در قرائت، گردآوری، تفسیر و آموزش قرآن و فقه تخصص داشت. وی از گروه هفتاد نفره انصار بود که در عقبه دوم با پیامبر(ص) بیعت کرد. همچنین در غزواتی مانند بدر، احد و خندق همراه پیامبر(ص) بود. در دوره خلافت عثمان، به همراه زید بن ثابت، برجسته‌ترین اعضای هیأت ۱۲ نفره تدوین مصحف عثمانی بود.

[نصرالله عاشق خداومولا]

نام و نسب


اُبی بن کعب بن قیس بن عبید بن زبید، معروف به اُبی بن کعب، از تیره بنی نجار انصار بود. ابن ندیم[۱] برخلاف دیگر منابع سلسله نسب او را چنین آورده است: «ابی بن کعب بن قیس بن ملک بن امریء القیس».


عمر او را ابوالطُفیل می‌خواند چون پسری به همین نام داشت.[۲] ولی در برخی روایات آمده که پیامبر(ص) او را با کنیه ابوالمُنذِر می‌خوانده است.[۳] روایت شده که رسول اکرم (ص) او را سیدالانصار لقب داد و هنوز زنده بود که مسلمانان او را «سیدالمسلمین» خواندند.[۴] در جاهلیت، در دوره‌ای که کمتر کسی در میان عرب نوشتن می‌دانست، اُبی کتابت را فرا گرفته بود.[۵]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در زمان پیامبر


نخستین رویدادی که در آن نام ابی بن کعب آمده، عقبه دوم است که ۷۰ تن از انصار با پیامبر(ص) بیعت کردند.[۶] پیامبر پس از هجرت میان او و سعید بن زید بن عمرو بن نفیل و به قولی میان او و طلحة بن عبیدالله پیمان برادری برقرار کرد و از آن پس او در غزوات بدر، احد، خندق و دیگر مشاهد، همراه پیامبر(ص) بود.[۷] همچنین او در در سَریّه‌ای که در آغاز هفتمین ماه از هجرت به فرماندهی حمزة بن عبدالمطلب روی داد، شرکت کرد.[۸]

[نصرالله عاشق خداومولا]

از کاتبان وحی


وی از کاتبان وحی بود.[۹] چنانکه حکایت شده، در غیاب علی(ع) و عثمان، اُبی بن کعب و زید بن ثابت به کتابت وحی می‌پرداختند.[۱۰]

[نصرالله عاشق خداومولا]

دبیر پیامبر(ص)


وی علاوه بر کتابت وحی، دبیری پیامبر(ص) را نیز عهده‌دار بود و در غیاب او، زید بن ثابت این وظیفه را انجام می‌داد.[۱۱] روایت شده است که اُبی نخستین فردی بود که در پایان نامه‌ها، به عنوان کاتب، نام خود و پدرش (کَتَبَ فلان بن فلان) را می‌نوشت.[۱۲]گاه نیز از جانب پیامبر(ص) مأمور می‌شد تا به نومسلمانان، از جمله وفد عامر و وفد بنی حنیفه، که به مدینه می‌آمدند، احکام اسلام و قرآن بیاموزد.[۱۳]

[نصرالله عاشق خداومولا]

از اصحاب فتوا


اُبی بن کعب علاوه بر اینکه در دانش قرآنی تبحر داشت، یکی از اصحاب فتوا در میان اصحاب پیامبر(ص) بود و برخی گفته‌اند وی یکی از ۶ نفری است که دانش پیامبر(ص) به آنان رسیده است.[۱۴]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در زمان خلیفه دوم


وی در زمان عمر اظهار تمایل کرد که کاری به او سپرده شود، ولی عمر در پاسخ گفت: خوش ندارم که دین تو را آلوده سازد.[۱۷] در عین حال وی همراه عمر به جابیه (روستایی نزدیک دمشق) رفت و او بود که برای مردم بیت المقدس صلح‌نامه نوشت.[۱۸]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در زمان خلیفه سوم


همچنین بر اساس پاره‌ای روایات که از زنده بودن او در زمان عثمان حکایت دارد، عثمان برای جمع آوری قرآن ۱۲ نفر از مهاجران و انصار را فراخواند که اُبی بن کعب یکی از آنان بود.[۱۹]

[نصرالله عاشق خداومولا]

از راویان حدیث


اُبی بن کعب از رسول اکرم(ص) احادیثی روایت کرده است که شماری از آنها را صاحبان صحاح ششگانه در آثار خود آورده‌اند، بنابر شمارش نَوَوی احادیث منقول از اُبی در کتب معتبر، ۱۶۴ حدیث است که از آن میان ۳ حدیث محل اتفاق بخاری و مسلم، ۳ حدیث از منفردات بخاری و ۷ حدیث از منفردات مسلم است.[۲۰]


احمد بن حنبل[۲۱] احادیث فراوانی را از او به نقل از ابوایوب انصاری، عبادة بن صامت، ابوهریره، رافع بن رفاعه، جابر بن عبدالله، سهل بن سعد، عبدالله بن عمرو بن عاص، عبدالله بن عباس، انس بن مالک، عبدالرحمان بن ابری، سلیمان بن صرد، عبدالرحمان بن اسود، سوید بن غفله، عبدالرحمان بن ابی لیلی، زرّ بن حبیش، ابو عثمان نهدی، ابو العالیه ریاحی، طفیل و محمد پسران اُبی بن کعب و از عده‌ای دیگر، در مُسنَد خود آورده است.[۲۲] احادیث منقول از اُبی بن کعب از حیث موضوع مسائلی مربوط به فقه، تفسیر، سیره، و زهد و اخلاق را در برمی‌گیرد.

[نصرالله عاشق خداومولا]

اُبی و علوم قرآنی


اُبی به عنوای یکی از سابقین انصار سالیان متمادی همراه پیامبر(ص) بود و چنانکه در روایت آمده است، تمامی قرآن را بر آن حضرت عرضه نمود؛[۲۳] از همان تاریخ نیز به تعلیم قرآن اشتغال ورزید و بنابر حدیثی مشهور، یکی از ۴ فردی است که پیامبر(ص) فرا گرفتن قرآن از آنان را توصیه کرده است.[۲۴] در حدیثی دیگر که به فضایل تنی چند از صحابه پرداخته است، اُبی بن کعب آگاه‌ترین فرد امت به قرائت دانسته شده است.[۲۵]