آشنایی با روایان حدیث شیعه { احنف بن قیس }

[نصرالله عاشق خداومولا]

آشنایی با روایان حدیث شیعه

احنف بن قیس


ابو بَحر صَخر بن قَیس بن مُعاویة بن حُصَین (وفات ۶۷ق)، معروف به اَحْنَف بْن قَیس از افراد معروف صدر اسلام که در فتح ایران و حوادث مهم دوران خلافت امام علی(ع) و آغاز دولت اموی نقش مهمی داشت.

احنف در جنگ صفین و جنگ نهروان در سپاه امام علی(ع) بود اما از جنگ جمل کناره گرفت. به امام حسین(ع) یاری نرساند و به عبیدالله بن زیاد اظهار وفاداری کرد. او در نبرد مختار، با مصعب بن زبیر، به مصعب پیوست.

[نصرالله عاشق خداومولا]

نسب و نام


احنف از بنی تمیم و از تیره بنی مُرّة بن عبید بود و پدرش را در جاهلیت بنی مازن کشته بودند.[۱] نام احنف را به اختلاف صخر[۲] و هم ضحاک گفته‌اند[۳] اما این نام اخیر درست نمی‌نماید.[۴] از روایت بلاذری[۵] نیز برمی‌آید که منشأ اطلاق این نام بر احنف فقط روایات کلبی بوده است. افزون بر آن احنف در صدر پیمان صلحی که با مرزبان مرورود بست، خود را صخر خوانده است.[۶] در وجه تسمیه وی به احنف، همه منابع اتفاق نظر دارند که چون زاده شد، در پایش نقصی بود و بدان سبب او را احنف خواندند.[۷]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در زمان پیامبر(ص)


نام احنف نخستین بار در شرح وقایع عصر پیامبر(ص) آمده است: هنگامی که پیامبر اکرم(ص) گروهی را برای تبلیغ اسلام به میان بنی تمیم (یا بنی سعد شاخه‌ای از تمیم) فرستاد، احنف اسلام آورد و قبیله خود را نیز بدان توصیه کرد و گفته‌اند که پیامبر(ص) او را بدین سبب دعای خیر فرمود.[۸] احنف هرگز به حضور پیامبر نرسید.

[نصرالله عاشق خداومولا]

در زمان ابوبکر


در فتنه سجاح، پیامبر دروغین، در زمره بنی تمیم بدو پیوست، اما خیلی زود فهمید که او پیامبر دروغین است و از وی جدا شد.[۹]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در زمان عمر


احنف نخستین بار در روزگار خلافت عمر به مدینه آمد و همان‌جا ماند و بعد از یک سال، عمر به ابو موسی اشعری فرمان داد تا وی را با لشکر به فتح خراسان بفرستد[۱۰]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در فتح ایران


احنف در ۲۲ ق، یعنی اواخر روزگار عمر به خراسان رفت.[۱۱]
احنف اندکی پس از ورود به خراسان به اصفهان رفت.[۱۲] و از سوی عبدالله بن بُدَیل به یهودیه اصفهان تاخت و آنجا را به صلح گشود[۱۳] در همین ایام کاشان را نیز فتح کرد[۱۴]
احنف سپس برای مقابله با یزدگرد ساسانی که در صدد گردآوری لشکر بود، به خراسان رفت و و از راه طبسین وارد آن دیار شد و پس از فتح هرات به مرو شاهجان رفت و کسانی را به فتح نیشابور و سرخس فرستاد. یزدگرد مرو شاهجان را رها کرد و احنف سر در پی او نهاد و مرورود را نیز گرفت و به تعقیب یزدگرد به بلخ راند. اما لشکر کوفه پیش از او یزدگرد را گریزانده، و بلخ را تصرف کرده بودند.احنف به مرورود بازگشت و فرد دیگری را به فتح طخارستان فرستاد و خود فتح نامه به عمر نوشت. خلیفه دستور داد که به همان اندازه بسنده کند و از جیحون نگذرد. احنف یک بار دیگر هم یزدگرد را که به خراسان بازگشته، و بلخ را گرفته، و به مرورود تاخته بود، هزیمت کرد و بلخ را گرفت.[۱۵]
احنف در ۳۰ق [۱۶] هرات را باز تصرف کرد[۱۷] و زان پس قهستان را نیز گرفت[۱۸] و به سوی طخارستان راند. در راه یکی از دژهای مرورود را که به قصر احنف مشهور شد،[۱۹] تصرف کرد و لشکر متحد طخارستان و جوزجان و طالقان و فاریاب را درهم شکست و سپس مرورود را از باذان مرزبان به صلح گرفت[۲۰] پس از آن بلخ را که شوریده بود، تسلیم خود کرد و روی به خوارزم نهاد و چون زمستان در رسید، بازگشت.[۲۱]
احنف یک بار دیگر در ۳۳ق به خراسان تاخت و مرو شاهجان و مرورود را دوباره تصرف کرد.[۲۲]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در عصر امام علی(ع)


احنف پس از قتل عثمان با امام علی(ع) بیعت کرد، اما چون داستان خونخواهی عثمان و جنگ جمل پیش آمد، احنف کناره گرفت و با هیچ طرف همراه نشد[۲۳] و به همین سبب تمیمیان نیز بی‌طرفی اختیار کردند و بر ضد علی(ع) وارد جنگ نشدند.[۲۴] از یک روایت برمی‌آید که احنف خود مایل به یاری امام علی(ع) بود، ولی بنی تمیم مخالفت می‌کرد.[۲۵] در حالی که گفته‌اند پس از جنگ جمل، علی(ع) او را به سبب کناره جویی‌اش سرزنش کرد، ولی احنف آن کار را درست شمرد.[۲۶]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در جنگ جمل


احنف و بنی تمیم به هنگام جنگ جمل، در وادی السباع - نزدیک بصره - عزلت گزیده بودند و چون زبیر دست از جنگ کشید و بیرون آمد، در وادی السباع مردی از بنی تمیم به نام عمرو بن جرموز او را کشت و گفته‌اند آن کار به تحریک احنف صورت پذیرفت.[۲۷] مداخله احنف در قتل زبیر را به یقین نمی‌توان تأیید کرد، چه احنف خود از راویان قتل زبیر به دست ابن جرموز بود[۲۸] و پس از کشته شدن زبیر نیز مردد بود که عمرو بن جرموز کاری به صواب کرده باشد[۲۹] و افزون بر آن اگر این داستان در عصر او مشهور بوده، شگفت است که چرا عبدالله و مصعب بن زبیر بعدها احنف را در میان خود پذیرفتند و او را بسیار پاس می‌داشتند.[۳۰]

[نصرالله عاشق خداومولا]

در جنگ صفین


در جنگ صفین، احنف در جانب علی(ع) بود و فرماندهی بنی تمیم را بر عهده داشت و همو بود که چون قرار بر حکمیت نهادند، ابو موسی اشعری را شایسته این کار ندانست و می‌خواست خود او را بدین کار برگمارند، یا از جمله رایزنان باشد، اما یاران امام علی(ع) رضا ندادند و ابو موسی به حکمیت رفت.[۳۱] در همین واقعه گفته‌اند چون پیمان حکمیت می‌نوشتند و عنوان امیرالمؤمنین را از پیش اسم علی(ع) برداشتند، احنف نتایج سوء آن را گوشزد کرد، ولی مخالفتش به جایی نرسید[۳۲] اما هشدارهایی که احنف به ابو موسی اشعری - وقتی به حکمیت می‌رفت - درباره حیله‌گری و سیاستمداری عمرو بن عاص داد، با آنچه اتفاق افتاد، چنان سازگار است[۳۳] که می‌توان احتمال داد، این داستان را بعدها ساخته باشند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

در جنگ نهروان


احنف در جنگ نهروان نیز همراه علی(ع) بود و گفته‌اند که پیش از آن امام علی(ع) او را با کسانی چون مالک اشتر نزد خوارج فرستاد تا آنان را از مخالفت و جنگ باز دارند[۳۴] و چون از جنگ گزیری نماند، احنف با لشکر بصره به یاری علی(ع) رفت.[۳۵]