انسان و محبت
درک محبت، حقیقتی است که در نفس انسان می درخشد و دارای دو رویه است که در یک رویه آن، توجه به خود و در رویه دیگر آن، نظر به غیر نقش بسته است.
در این قسمت، لازم است به بررسی این حقیقت واضح در نفس پرداخته و با بیان مطالبی در این زمینه به ارزش و اهمیت و شیوه به کارگیری و نقش بزرگ آن در تکامل و رشد انسانی و تعیین جهت آن، پی ببریم.
مفهوم محبت
محبت، رابطه خاصی است که بر اساس کیفیت خاص و درک خاص از جانب محب نسبت به محبوب پیدا می شود.
منظور از رابطه خاص و کیفیت خاص، علاقه روحی و نفسی محب به محبوب است؛ این علاقه باطنی، معلول درک و آگاهی محب به خصوصیات محبوب است. دوست داشتن افراد با فظیلت و علاقه هر فردی به خودش، از مصادیق آن رابطه و کیفیت و درک خاص است. به عبارت دیگر، دوستی، رغبت و میل نفسی است به خود و یا شی ء مقابل، به لحاظ خصوصیتی که در آن شی ء ملاحظه می کند و این میل در صورتی است که آن خصوصیت، توجه محب را به خود معطوف نماید و الامیل و رابطه خاص، حاصل نخواهد شد.
مرحوم فیض کاشانی (رحمه الله علیه) محبت را چنین معنا کرده است: دوستی، عبارت از میل طبع و سرشت به جانب شی ء لذت آور است؛ پس، اگر آن میل شدت پیدا کرد و قوی شد عشق نامیده می شود.(80)
خداوند غرضی خارج از ذات خویش ندارد. او خلق را آفرید تا آیه و نشانیه او باشند و هر موجودی به جهت وابستگی اش به خدای متعال، محبوبش خداست.
این سخن صریح امام سجاد - (علیه السلام) - است که خداوند موجودات را از نیستی به هستی آورد و در راه محبت خود برانگیخت(81) و بیان آن حضرت در دعای سوم صحیفه سجادیه راجع به حاملان عرش این است که: و لا یغفلون عن الوله الیک؛ در عشق و محبت به تو غفلت نمی ورزند.
اشاره قرآن به این که هر موجودی به تسبیح و تقدیس خداوند مشغول است دلیل واضح و روشنی است بر این که حب خدا در ذات هر موجودی سرشته است زیرا با تمام وجود تسبیح می گوید و با تمام وجود، خدا را می طلبد.
اسلام با عینک محبت و دوستی به جهان و انسان نظاره می کند. آیا جای آن نیست که عاقل، چنین مکتبی را بستاید و با نظام هستی یگانه شود و قلبش را مالامال از حب خدا گرداند و بر اساس و پایه حب زندگی را بنا نهد؟
به لحاظ هماهنگی با نظام هستی است که دین خدا جز دوست داشتن، چیز دیگری نیست و اخلاق، سیاست، فرهنگ، اقتصاد و حقوقش بر بنیان حب گذاشته شده است.
از امام صادق - (علیه السلام) - روایت شده که فرمود:
هل الدین الاالحب؟ ان الله عزوجل یقول قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحبکم الله؛(82) دین جز دوستی نیست براستی خدای عزوجل می فرماید: بگو (ای پیامبر) اگر خدا را دوست دارید، مرا پیروی کنید؛ خدا نیز شما را دوست می دارد.
و از امام باقر - (علیه السلام) - نقل شده که فرمود:
... الدین هو الحب. والحب هو الدین؛ دین، عین حب است و حب، همان دین است.
مکتبی که هستی را عین حب می داند، و جهان و انسان را محکوم حب و دوستی دانسته و خود نیز جز بر محبت نازل نشده است، رشد و کمال انسانی را قطعا در پناه حب توجیه خواهد کرد. و چقدر زیباست که حیات انسان هماهنگ با نظام هستی بر محور حب بنا شود و نظر به یکدیگر، نظر حب باشد؛ راه بسوی سعادت، حب است چنانکه از راههای شناخت خدا نیز حب است؛ و از طریق فطرت حب می توان به خدای بزرگ، پی برد. همان گونه که به واسطه اثبات نظم به وجود ناظم و به واسطه فقر ذاتی جهان و انسان می توان با غنی مطلق آشنا شد.
