آشنایی با تربت جام

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مسجد زیرزمینی


این اثر که در واقع آخرین بنا از ابنیه موجود در مجموعه معماری مزار شیخ احمد جام محسوب می شود، در مجاورت فضای ورودی و جنب آب انبار قرار دارد.از دیدگاه معماری مسجد زیرزمینی مشتمل بر دو قسمت زمستانی و تابستانی است. مسجد زیرزمینی (زمستانی) پایین تر از سطح معابر و گذرگاه ها است که ساختار آن گویای هویت و اصالت آن است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

سنگ قبر صدوقی


این سنگ قبر صندوقی شکل در حال حاضر در ضلع شمال غربی مرقد منور شیخ الاسلام احمد جام قرار داد. جنس آن از سنگ خارا و تزئیناتی که بر روی سطح آن شامل مقرنس های ظریف و نقوش گیاهی است و بر روی آن به خط نسخ عباراتی نگاشته شده است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مدرسه امیر شاه ملک

امروزه از بنای موسوم به مدرسه امیر شاه ملک اثری بر جای نمانده است. گویا بانی آن امیر شاه ملک درسال 829 هجری قمری وفات نموده است. او یکی از امرای کلان و معتبر تیمور گورکان بوده است که نامش در کتیبه مسجد شاه در مشهد دیده می شود. در حال حاضر در محل بنای امیر شاه ملک مدرسه ای قرار دارد که طلاب علوم دینی درآن مشغول به تحصیل می باشند.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

گنبد فیروزشاهی

یکی از بناهای مشرف بر صحن مزار شیح جام «گنبد فیروز شاهی» است. این بنا در ضلع غربی مجموعه قرار دارد. بنای مزبور دارای نقشه ای چلیپایی شکل و چهار ایوانی است که بر فراز آن گنبدی بلند به رنگ فیروزه ای قرار دارد و امروزه همچنان به «گنبد سبز» معروف است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

بنای آب انبار

مجاورت درگاه ورودی مزار شیخ جام آب انباری آجری قرار دارد. بر طبق کتیبه موجود و ماده تاریخ مصرع آخر ابیات، بنا در سال 1010 هجری قمری به سعی و اهتمام شخصی به نام «فیروز جنگ ابن حسین» از بزرگان دوران شاه عباسی صفوی ساخته شده است. اما ورودی و پاشیر آن متعلق به اوایل دوران معاصر است.کتیبه دیگر این آب انبار اشاره به مرمت آن در دوره ناصر الدین شاه قاجار دارد.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

گنبدخانه

گنبد خانه پیش از ابنیه دیگر توسط اعقاب سلطان سنجر سلجوقی به سال 633 هجری قمری پایه ریزی شد و به همت غیاث الدین محمد ابوبکر کرت توسعه یافت. ساختار معماری گنبد خانه یادآور طرح مقبره سلطان سنجر در مرو است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مسجد کرمانی

ظاهرا نام آن منسوب به سازنده بنا (خواجه زکی بن محمدبن مسعود کرمانی) است. زیباترین عنصر معماری این مسجد یعنی محراب گچ بری و نفیس آن از شاهکارهای قرن هشتم هجری است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مسجد جامع نو

این مسجد در جانب غربی مزار واقع است که با یک مقصوره چلیپا شکل و شبستان های ستون دار طرفین صحن، فضایی مذهبی را شکل می دهد. رواق شرقی این بنا با مسجد عتیق پیوند خورده و ظاهرا تنها بخش قدیمی مسجد گنبد مقصوره است که توسط (جلال الدین فیروز شاه) به سال 846 ه.ق بنیاد شده است. در بخش خلفی دیوار گنبد خانه کتیبه ای بر جای مانده که حاوی نام معمار بنا و تاریخ ساخت آن است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

مسجد خانه نور

در حدود 3 کیلومتری جنوب روستای (یزد) مسجد کوچکی با دیوارهای سنگی و گلی مشاهده می شود که به مسجد خانه نور شهرت دارد. این مسجد اگرچه ارزش معماری چندانی ندارد اما مکانی بوده که در نزد شیخ احمد جام از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده است. به فاصله 200 متری ضلع جنوبی مسجد چشمه جوشانی به نام (نور) واقع است که آب آن وارد حوض زیبای سرپوشیده ای می شود و به احتمال بسیار سقایه مسجد نور بوده، اما اکنون به صورت نیمه ویران است.

[مدینه* خادمه یاس فاطمی *]

رباط سمنگان

باط سمنگان از جمله کاروانسراهای سرپوشیده ای است که بر کنار راه قدیم سنگ بست قرار دارد. در سمت جنوبی رباط فضای بازی قرار دارد که احتمال بارانداز بوده است. با توجه به فرم اتاق ها به نظر می رسد که بنا متعلق به اواخر دوران تیموری یا اوایل دوران صفویه باشد.