شرائط نقل و پذیرش روایات

[نصرالله عاشق خداومولا]

شرائط نقل و پذیرش روایات


شرائط نقل روایت

1- ذکر اسناد روایات، ذکر اسناد برای روایات از اختصاصات مسلمانان است به نظر می رسد توجه معصومان (علیه السلام) به ثبت و ضبط اسناد در کنار متون روایی از عوامل اهتمام مسلمانان به ذکر اسناد بوده است. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) چنین نقل شده است: اذا کتبتم الحدیث فاکتبوه باسناده فان یک حقا کنتم شرکاء فی الاجر و ان یک باطلاکان وزره علیه؛(544) هرگاه حدیثی را می نویسید آن را با سندش بنگارید، که اگر راست باشد شما در اجر آن شریک اید و اگر دروغ باشد گناهش بر گردن راوی است. نظیر چنین روایتی از حضرت امیر (علیه السلام) نیز نقل شده است(545).
وجود سند در کنار روایات، افزودن بر آن که به متون روایات اعتبار ویژه ای می بخشد، راه ورود روایات مجعول را بسته و زمینه بازشناخت این گونه روایات را هموار می سازد. بدین ترتیب اهتمام به اسناد در تمام ادوار تاریخ حدیث شیعه و اهل سنت مشهود است. این امر چنان شدت داشته که از توجه آنان به محتوای روایات کاسته و باعث انتقاد از پیشینیان به این سبب؛ یعنی اهتمام زیاد به اسناد و غفلت از متون روایی شده است(546).
2. ذکر نص روایات و پرهیز از نقل به معنا، می دانیم که روایت، بسان هر گفتاری دیگر بر دو عنصر ساختار لفظی و معنای کلام استوار است.

[نصرالله عاشق خداومولا]

به عنوان مثال در روایت: طلب العلم فرضه علی کل مسلم(547)؛ طلب دانش بر هر مسلمانی واجب است. واژه ها و نوع چینش آنها (ترکیب) ساختار روایت و وجوب تحصیل دانش برای همه دین داران معنای آن را تشکیل می دهد. حال اگر واژه ها و نوع چینش آنها را با تحفظ بر معنای آن تغییر دهیم در حقیقت نقل به معنا کرده ایم؛ یعنی معنا و مفهوم روایت را نقل کرده ایم، نه نص آن را. به عنوان مثال جمله: طلب العلم واجب علی کل مسلم، یا جمله طلب العلم واجب علی کل مؤمن نقل به معنای روایت پیشین خواهد بود.

[نصرالله عاشق خداومولا]

از سوی دیگر هر یک از واژه ها مفاهیم خاص خود را به دست می دهد، و نوع چینش و ترکیب واژه ها نیز در معنادهی جمله نقش ویژه و گاه بسیار موثری دارند، پیداست که از نظر همگان آنچه مطلوب است نقل نص روایات است.

با این حال نقل نص روایات با دشواری هایی روبرو بوده است؛ زیرا طبیعت خطا و اشتباه حافظه اقتضاء داشت که احیاناً واژه های مترادف، جای واژه های اصلی بنشیند، یا در چینش روایت جابجایی صورت گیرد، یا حتی جملات روایی دچار کوتاهی و بلندی شوند. بدین جهت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامان (علیه السلام) نقل به معنا را مجاز شمردند(548).

[نصرالله عاشق خداومولا]

باید دانست که در نقل به معنا می بایست سه شرط رعایت گردد:
الف - ناقل چنین روایتی می بایست از معانی واژه ها و نقش آنها در جمله و قرائن دال بر خلاف آن آگاه باشد. به عبارت روشن تر می بایست به اندازه کافی گفتار شناس و ادیب باشد.
ب - نقل به معنا نباید از رساندن معنای مقصود معصوم دچار کاستی باشد.
ت - از نظر خفا و آشکاری در دلالت رسانی به مثابه گفتار اصلی باشد(549).

[نصرالله عاشق خداومولا]

3- ذکر کامل روایات و عدم تقطیع، هر روایت بسان گفتاری یکپارچه است که صدر و ذیل آن به هم مرتبط بوده و در دلالت رسانی به کمک هم می شتابند. از چنین دلالتی به سیاق تعبیر می شود. از این رو توصیه شده است که ناقلان حدیث آن را به طور کامل و بدون تقطیع نقل کنند. برخی از محدثان تقطیع أحادیث را به طور مطلق ممنوع و برخی به طور مطلق جائز می دانند. گروهی نیز معتقداند که اگر شخص، عارف به أحادیث باشد و بداند که میان بخشی که حذف کرده با بخشی که حذف نکرده چه تفاوتی است و این تقطیع به دلالت زیانی نرساند، مانعی ندارد(550).

[نصرالله عاشق خداومولا]

شرایط پذیرش روایات

روایات نقل شده به رغم برخورداری از شرایط تحمل و اداء در مرحله پذیرش می بایست برخوردار از شرایط و ضوابطی باشند از این ضوابط و شرایط مربوط به راوی، یا راویان آن است؛ یعنی اگر راویان برخوردار از این شرایط باشند، روایتشان زمینه پذیرش را پیدا می کند.
این شرایط عبارتند از: اسلام، عقل، بلوغ، ایمان، عدالت و ضبط.

[نصرالله عاشق خداومولا]

اینکه به بررسی این شرائط می پردازیم:
1- اسلام، برخورداری راوی از شرط اسلام مورد اتفاق محدثان است، بر این اساس روایات کفار؛ اعم از یهود و نصارا، یا فرق اسلامی؛ هم چون خوارج، و مجسمه که محکوم به کفراند، مردود است. برای اثابت این شرط به دلالت آیه نبا(551) که در خبر فاسق تثبت و تفحص را لازم کرده، پس عدم اعتبار خبر کافر به طریق اولی است و نیز آیاتی که از اعتماد و تکیه کردن به ظالمان - که کافران نیز مصداق کفاراند - نهی کرده(552) استناد شده است(553).

[نصرالله عاشق خداومولا]

2- عقل، مفهوم شرط دانستن عقل در راوی آن است که روایت مجنون، یا مست، یا نائم، یا بیهوش و کسی که مبتلا به فراموشی است، مردود است(554). پیداست اگر شهادت، توکیل و وصیت به چنین اشخاص به رغم آن که موارد آنها جزئی و امور شخصی است، مردود است، روایشان که ناظر به امور دین و شریعت است، به طریق اولی مردود خواهد بود.
3- بلوغ، بر اساس این شرط روایت صبی غیر ممیز به اتفاق همه حدیث پژوهان مردود است و در روایت صبی ممیز گرچه گروهی بر جواز و پذیرش آن رأی داده اند، اما مشهور محدثان برآنند که تنها خبر بالغ در مرحله نقل مورد پذیرش است(555).

[نصرالله عاشق خداومولا]

4 - ایمان، مقصود از ایمان اعتقاد به ائمه دوازده گانه است. بسیاری از محدثان شیعه ایمان را از شرایط راوی بر شمرده اند(556)، اما شیخ طوسی معتقد است: روایات مخالفان از اهل سنت، یا شیعیان غیر اثنی عشری در صورتی که در روایات اصحاب، مخالف آنها نیامده باشد، مورد پذیرش است(557) چنان که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که فرمود: هرگاه به رخدادی برخوردید و در روایات حکم آن را نیافتید، به روایاتی در نگرید که از علی (علیه السلام) روایت کرده اند و به آنها عمل کنید(558).
5 - عدالت، عموم محدثان شیعه عدالت را از جمله شراطی راوی بر شمرده اند، اما گروهی دیگر معتقد به عدم اشتراطاند.

[نصرالله عاشق خداومولا]

6 - ضبط، مقصود از ضبط آن است که راوی از چنان حافظه و قدرت تمییزی برخوردار باشد که بتواند روایات را بدون غلط، تصحیف و تحریف نقل کند و حداقل قدرت ضبط و حفظ او بیشتر از سهو و اشتباهش باشد؛ زیرا نمی توان راهیافت هرگونه خطا و سهو در نقل را منتفی دانست(560).