تاریخ ادیان و مذاهب جهان ( جلد اول )

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

پیشینه سیاسی باستان:

در کتب فیلسوفانی چون کنفوسیوس، مینوس و مودز و از فرزانه شاهان کهن سخن رفته است. بنا به سنت چینی پنج فرزانه بودند که پیش از نخستین بنیادگذار نخستین دودمان شاهی چین بر آن سرزمین فرمانروائی داشتند. چینیان این فرزانگان را ارج می نهند و بنیادگذار حقیقی تمدن چینی می دانند. این پنج فرزانه عبارتند از:
1- هوانگ دی (امپراطور زرد).
2- جوان شو.
3- گو.
4- یائو.
5- شون.
این پنج فرزانه از یک خانواده نبودند. بنیادگذار نخستین دودمان داستانی فرزانه شاه است؛ یعنی شهریاری که دارنده فرزانگی درون و شهریاری بیرون است.
نزد پیروان کنفوسیوس این شش تن فرزانه شاه بودند:
1- یائو 2- شون 3- یو 4- تانگ 5- ون شاه 6- وو شاه.
چینیان یو را بنیادگذار نخستین دودمان داستانی چین، یعنی دودمان می دانند. یو را از فرزندان هوانگ دی دانسته اند.(140)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

ادیان ابتدائی چینی؛

چین مثل همه ملتهای دیگر یک دوره بدویت داشته است، دوره جامعه های قبائلی و ابتدائی. و خود بخود ادیان چینی در این دوره، ادیان بدوی بوده است، و همان مسائلی که در توتمیسم، تابو و مانا، فتیشیسم و انیمیسم به عنوان ادیان بدوی در دوره بدویت مطرح کردم، در تمدن چین نیز صادق است. یعنی چینیهای بدوی و ابتدائی در هزار سال تا دو هزار سال قبل از میلاد مسیح، دین روح پرستی، فتیش پرستی، تابو پرستی و توتم پرستی داشته اند... (141)
پژوهش محققان تاریخ ادیان و مذاهب بر نظریه فوق استوار است؛ چینیان باستان ابتدا روح پرست بوده اند، یعنی برای تمام اشیاء جهان مادی روح تصور می کرده اند، ارواح نیاکان خود را مؤثر در زندگی و سرنوشت می دانسته اند، سلطان عالم بالا را می ستودند و یا به تائو، حاکم بر هستی و کلیه اشیاء، عقیده داشتند و یا به تی ین یا آسمان متوجه بودند. منظور از تائو آفریدگار جهان بود. و این نوعی توحید بدوی است که در عقاید باستانی چین دیده می شود. در عین حال وجود خدایان گوناگون و پرستش آسمان و... در میان عقاید چینیان مشهود است؛ پرستش آسمان به عنوان مبداء نعمتها، پرستش باد و رعد، درخت و کوه، اژدها و مار و... خدای افلاک به نام شانک تی دارای حاکمیت مطلق بر جهان بود که هر ساله خاقان چین با تشریفات ویژه ائی در مذبح آسمان برای او قربانی می کرد. خدایان چینی به صورت طولی هنوته ایسم مورد ستایش و پرستش قرار می گرفتند. خدای آسمان و خدای افلاک ساخته ذهن امپراطوران چین بوده تا از این راه خود را خلیفه خدای آسمان و فرزند او به رعایا معرفی کنند و بر استحکام قدرت سیاسی خود بیفزایند. آئین چینی بطور کلی بنا به تحقیق محققان دارای سه مرحله طولی است:
1- آئین قدیم چین که عقاید بومیان آن سامان است و پر از خدایان متعدد و مختلف می باشد.
2- آئین تائو یا تائوئیسم که لائوتسه آن را به صورت خاصی اراست و پرداخت.
3- آئین کنفوسیوس.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

ادیان سه گانه چین باستان؛

پرسبش ارواح و خدایان فراوان

ادیان و عقاید باستانی چینیان از آغاز تا ظهور لائوتسه و کنفوسیوس که همزمان در حدود قرن ششم قبل از میلاد زندگی می کردند، آن گونه که گذشت، ابتدا بر پرستش ارواح و خدایان فراوان دور می زد. خدای مذکر شانک تی نام داشت که وظیفه او کیفر و پاداش افراد در این جهان بود. خدای مؤنث هاتن نام داشت. این دو خدا، خدایان امپراطوران چین بوده است. روح پرستی بعد دیگر عقاید باستانی چین بوده است؛ ارواح نیاکان به یاری فرزندان می آمده و در امور زندگی آنان مؤثر بوده است؛ و باید رضایت ارواح را با پرستش و نیایش آنان جلب نمود. در پرستش ارواح نیاکان باید ترتیب خاصی رعایت می شد؛ ابتدا ارواح اجداد مادری و سپس ارواح نیاکان پدری پرستیده می شد.(142) چینیان بر این باور بودند که آسمان یعنی پروردگار؛ و این خدا خودش چیزی نمی گوید، بلکه کسی را مأمور می کند که فرامین و دستوراتش را در میان جوامع بشری رواج دهد و این امپراطور است که فرستاده و مأمور خدای آسمان می باشد و فرزند خدا آسمان نیز هست. بدین سان، امپراطور، فرزند، نماینده و فرستاده آسمانی خدا بود که فرمانش از دو جهت مطاع بود (143). و این است که وقتی قدرت سیاسی و روحانی با هم جمع می شوند، استبداد دینی که بدترین شکل استبداد سیاسی است، بر جامعه حاکم می شود.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

خدایان نر و ماده؛

اقوام چینی باستان بر این عقیده بودند که در جهان دو اصل حکومت می کند؛ یکی: نر یا مثبت یا نور، و دیگری: ماده یا منفی یا تاریکی. تا زمانی که این دو نیروی متضاد با هم هماهنگ هستند، امور جهان بر محور رضایت و خوشبختی جامعه دور می زند. با دگرگونی در تعادل این دو نیرو، جهان نیز با تحولات و دگرگونی های خطرناکی مواجه می گردد. اگر جامعه بخواهد این خدایان دوگانه که در وجود آدمی و نیز دیگر موجودات، هماهنگی ایجاد می کنند برای همیشه هماهنگ باشند، باید تائو (نظم عمومی و کلی جهان) خود را در حد اعتدال قرار دهد تا از هر گونه ناگواری و شر و رنج در امان باشد. خدای مذکر عامل خیر و برکت، یانگ نام دارد و خدای ماده بین عامل انفعال و سکون می باشد. آسمان را یانگ و زمین را یین، تابستان و گرما را یانگ و زمستان و رطوبت و سطح داخل اشیاء را یین می گویند. از این رهگذار بود که مذهب و فلسفه دو آلیسم (ثنویت و دوگانه پرستی) در میان مردم چین باستان رواج یافت که به تدریچ پلی ته ایسم (چند خدائی) جای آن را گرفت و خدای باران، خدای محصولات کشاورزی خدای برف، خدای آتش و... پدیدار شدند(144)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

روح پرستی؛

همان طور که ذکر شد، یکی دیگر از ابعاد عقاید باستانی چین پرستش ارواح نیاکان بود. پرستش ارواح نیاکان بعدها تبدیل به پرستش ارواح شوهران برای زنان گردید؛ به استثنای شاهان و امپراطوران چین که خدای آسمان را فرزندی و نمایندگی می کردند و مردم مجبور به پرستش و اطاعت از آنان بودند. پرستش ارواح شوهران توسط زنان، حکایت از پیشینه طولانی نظام مرد سالاری در چین دارد. در چنین جامعه ای زنان از محرومترین طبقات جامعه بودند؛ آنان حق دختر زائیدن نداشتند و اگر دختری می زائیدند، یا کشته می شد و یا در بیابان رها می گردید. در تلقی مردان چین، دختر زائیدن مظهر خشم و غضب ارواح نیاکان بود. نظام برده فروشی (زن و دختر فروشی) در چین به دلیل وجود این عقاید بسیار پر رونق بوده است (145) دخالت ارواح نیاکان در کلیه امور زندگان، در غم و شادی و... از جمله باورهای چینیان باستان بود. برای جلب رضایت ارواح علاوه بر پرستش باید هدیه ای تقدیم می شد و این هدیه باید توسط فرد کهن سال خانواده تقدیم ارواح نیاکان می گردید.
در آئین باستانی چین جامعه روحانیت وجود نداشت و فرد بزرگ خانواده، مراسم مذهبی را انجام می داد.
در میان عقاید باستانی چین، عقیده به ارواح، زمین، آب، کوه، جنگل و... دیده می شود. چینیان زمین را مقدس می دانستند؛ به این صورت که: خانه به زن تعلق داشت، مرد باید در خانه بر روی زمین یا حصیر خانه با همسران خود نزدیکی کند تا مادر زمین او را بارور نماید و در این هنگام ارواح نیاکان مادری حضور یابند و در جنین حلول کنند.(146)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

زمین پرستی؛

زمین پرستی ریشه در غلبه نظام کشاورزی چین دارد. اصولاً مشخصه تمدن چین کشاورزی است. در هر قریه و دهکده ای تپه ای از گل و خاک به علامت حاصلخیزی زمین افراشته و بر قله آن درختی می کاشتند و اطراف آن را نهال های مقدس می کاشتند. آن خاک را شیی می گفتند و این مکان را مرکز مذهبی و محل عبادت روستا قرار داده بودند که تشریفات و آداب ویژه ای نسبت به خدایان را به دست می آوردند. این مراسم در هر فصلی به مناسبت بذرافشانی یا رشد اشجار و برکت محصولات انجام می شد. تا این که عصر امپراطوران چین به صورت بهتری در آمد و مراسم مزبور به وسیله امپراطور انجام می گرفت. زیرا عقیده داشتند که انجام مراسم توسط امپراطور، محصولات کشاورزان را چند برابر می کند و درختان بارورتر می شوند(147)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

آسمان پرستی؛

پرستش زمین به تدریج از رونق افتاد و جای آن را آسمان پرستی گرفت. در عصر سلطنت شانگ ها، معبودی به نام تی - یاشانگ - تی مورد پرستش و عبادت عموم قرار داشت. او خداوندگار جهان علوی یا خاقان آسمانها پنداشته می شد. پادشاهان برای به دست آوردن برکت آسمانها و باران به او متوسل می شدند. مقام و مرتبه آسمان را بالاتر از زمین می دانستند. در هنگام رزم، به وسیله کاهنان، رضایت شانگ تی را طلب می کردند. وقتی خاندان چو به سلطنت رسیدند، به جای تی خدای آسمان را به تین ملقب کردند. تین یعنی آسمان که منزلگاه ارواح عالیه و مقام مقربین است. پادشاهان خاندان چو و خاندان خاقان همیشه رابطه خود را با آسمان نگاه می داشتند و همه ساله در ایام ویژه ای از سال، پادشاه به منظور اهداء قربانی ها و نیاز به درگاه خدای آسمان در محرابی که در جنوب پکن به نام آسمان بنا کرده بودند، مراسمی انجام داد و هدایائی از بخور معطر و موی بز و مقداری سنگ باارزش و ابریشم خام و طعام و شراب و غلات عرضه می داشت. خاقان نه مرتبه پیشانی بر خاک می سود. مردم چین بر این باور بودند که بدون انجام این اعمال هرگز میان زمین و آسمان توافق و اعتدال و وحدت صورت نخواهد گرفت.(148)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

ارواح خیر و شر؛

در باور چینیان دو نوع روح وجود داشت که در تمام زوایای جهان طبیعت متفرقند؛ ارواح مفیده و ارواح موذیه که صفات شیطانی دارند و در اطراف منازل آدمیان پراکنده اند و نیز در اماکن خالی و متروکه، در تاریکیها و جنگلها و... به ویژه در شبها متعرض افراد می شوند، گاهی به صورت جانوران و درندگان و گاهی به صورت حیوانان اهلی در آمده و آدمیان را آزار می دهند. ارواح مفیده در گروه شین و گروه ارواح موذیه در گوی قرار داشتند.
ارواح مفیده (شین ها) در آسمان و اراضی بارور و درختان سنگهای قیمتی و آفتاب و ماه و ستارگان و ابر و باران و آتش و دریا و نباتان سودمند زندگی می کنند. ارواح نیاکان از نوع شین ها هستند. در حالی که ارواح موذیه (گوی ها) در تاریکیها زندگی می کنند و اگر انسانها به نور چراغی متوسل نشوند، در معرض خطر آنها قرار می گیرند. لذا مردم چین برای نجات از ضرر ارواح موذیه به روحانیون مذهب تائو و جادوگران دیگر مذاهب پناه می بردند.
آنان راه دیگری نیز برای نجات می جستند و آن آویزان کردن مجسمه خروس در منازل و سردر خانه ها بود. در روز اول سال منازل را جادو می کردند تا از وجود ارواح شرور پاک گردند.(149)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

جاودانگی ارواح؛

مردم چین عقیده داشتند که ارواح اموات برای همیشه دارای حیات و زندگی هستند و بازندگان در تماس اند. هر وقت زندگان یادشان کنند، فوراً حاضر می شوند و می توان با آنان سخن گفت و مشورت کرد. ادعیه و اوراد و قربانی و هدیه، راه مناسب ارتباط با عالم ارواح است. ارواح از ماده خوردنیها و نوشیدنیها نمی خورند، بلکه جوهر لطیف و روحانی آنها را جذب می کنند و صورت مادی خوراکی ها را روحانیون میل می کنند. از این رو، مردم چین مراسم تدفین اموات را با مراسم خاصی انجام می دادند. افراد ثروتمند، در هنگام دفن اموات، تمام اشیاء و اموال متوفی را از قبیل ظروف، اسلحه شکاری و سگ شکاری و اسب او را زنده به خاک می سپردند. گاهی افراد انسان را همراه متوفی خاک می کردند تا به کارهای ضروری متوفی رسیدگی کند. در هر خانه ای ضریحی قرار می دادند تا همیشه به یاد نیاکان خود باشند. در مقابل این ضریح عقد و ازدواج ما بین عروس و داماد انجام می گردید و در برابر قبور خضوع و خشوع خاصی می کردند تا رفع گرفتاری های مادی و معنوی خود را بکنند. در فصل بهار و پائیز به زیارت قبور نیاکان می رفتند و هدایای خوردنی نثار می کردند و بر اوراق، نقش پتو و لحاف و اقمشه را نقاشی می کردند تا ارواح از سرما و گرما خود را حفظ کنند.(150)

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

دین تائو و بنیانگذار آن؛

لائوتسه و آئین او

در قرن 5 یا 6 ق. م. لائوتسه یکی از فلاسفه چین باستان این آئین را بنیاد گذاشت. بنا به تعریف لائوتسه: تائو قابل توصیف نیست، غیر قابل شناخت است. در ادبیام منظوم چین آمده است که: این درخت را نگاه کنید؛ چرا هرگز دچار اضطراب نمی شود، دچار غم نمی گردد. در آغاز بهار با شکوفه های قشنگ و رنگارنگ، زنده بودن خود را نشان می دهد؛ سبز می شود، جوان می گردد، برگ و بار می دهد و... در ابتدائ پائیز به زردی می گراید، عریان می شود و آرام و آرام به خواب زمستانی فرو می رود. و باز در اول بهار با شادی از خواب بیدار می شود و با چهره ای خندان به جهان و مردم جهان نگاه می کند و... چرا این درخت اضطراب ندارد؟ چرا به یأس فلسفی دچار نمی گردد؟ چون اینها از قانون طبیعت یعنی از تائو پیروی می کنند. یأس، پلیدی، بدی، زشتی، غم و رنج، پریشانی، بیماری، جنگ، خیانت، جنایت و اضطراب چرا در آدمی این همه حکومت می کند؟ زیرا انسان در برابر نظامی که بر کل جهان حکومت می کند ( تائو)، ضعیف و ناتوان است و با عقل کوچک و جزئی خود راه دیگری انتخاب کرده و می کند و از طریق تائو که حاکم بر کل جهان است، قدم به بیرون می گذارد.(151)