تحفه رجبیون

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

7. نماز سلمان در ماه رجب:

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: ای سلمان، هر مرد و زن مؤمن که در ماه رجب سی رکعت نماز بخواند و در هر رکعت پس از حمد سه مرتبه «قل هو اللّه احد» و سه مرتبه سوره «قل یا ایُّها الکافرون» را قرائت کند، خداوند هرگناهی را که در پیری و جوانی کرده است، از نامه عمل او محو می کند، و ثواب کسی را که در تمام آن ماه، روزه گرفته باشد، به او عطا می کند و تا سال آینده نام او را از نمازگزارندگان
ص: 22
________________________________________
1- بحارالانوار، ج97، ص 49.
می نویسد و در هر روز از آن ماه، ثواب شهیدی از شهدای بدر برای او باشد و خداوند میان او و آتش فاصله انداخته و به عدد هر رکعت، ثواب هزار هزار رکعت در نامه عمل او می نویسد و او از پل صراط به سلامت رد می شود. و طریقه نماز این است که:
ده رکعت روز اول، ده رکعت روز نیمه و ده رکعت در روز آخر ماه رجب به جا آورد، هر دو رکعت به یک سلام و بعد از هر دو رکعت، دست ها را به آسمان بلند و چنین دعا کند:
لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحیی وَ یُمیتُ وَ هُوَ حَی لایَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَی ءٍ قَدیرٌ. اَللّهمَّ لا مانِعَ لِما اَعْطَیْتَ وَ لامُعطِی لِما مَنَعْتَ وَ لایَنْفَعُ ذَالْجِدِّ مِنْکَ الْجَدُّ.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

یادآوری:

پرسشی که ممکن است در ذهن ها بیاید این است که، چگونه امکان دارد در برابر اعمالی ناچیز و اندک در ماه رجب، آن همه ثواب و پاداش مترتب باشد؟ چگونه ذهن آدمی می تواند گستردگی آن همه ثواب را اذعان کند؟
در پاسخ باید گفت:
اولاً، متناسب با مقام کبریایی حضرت حق و جود و بخشش بی کران و بی انتهایش، همین قاعده است که در برابر اندکی از عمل خیر، پاداشی فراوان عطا فرماید، نه آنکه با آن همه فضل و رحمتش، در مقابل کار نیک به اندازه همان کار پاداش دهد. اساسا همان گونه که در دعای افتتاح وارد شده است: وَ لا تَزیدُهُ کَثْرَهُ الْعَطاءِ اِلّا جُودا و کَرَما؛ فراوانی عطا، (نه تنها از خزائن حق تعالی نمی کاهد)، بلکه بر جود و کرمش می افزاید و جود و کرمش را گسترده تر می سازد.
گنج تو به بذل کم نیاید
ص: 23
________________________________________
1- آیت اللّه میرزا جواد ملکی تبریزی، المراقبات، ص 131 و 132.
وز گنج کس این کرم نیاید
نظامی
به هر حال، به قول شیخ محمود شبستری، خداوند با یک جذْبه، گدایی را شاه می گرداند و کوهی را در مقابل کاهی می بخشد:
گدایی گردد از یک جذْبه شاهی
به یک لحظه دهد کوهی به کاهی
شبستری
درین دریا فکن خود را، مگر دُرّی به دست آری
کزین دریای بی پایان، گهر بسیار برخیزد
و گر موجیت برباید، چه دولت مر تو را زان به
که عالَم پیش حکم تو، چو خدمتکار برخیزد
عراقی
ثانیا این گونه نیست که به صرف انجام دادن روزه و عبادات در این ماه، همه ثواب ها به دست آید؛ زیرا همان گونه که در روایات و نیز در دعای رؤیت هلال ماه رجب آمده است: «خدایا، بهره ما را از ماه رجب، تنها گرسنگی و تشنگی قرار مده»، بهره برخی از روزه داران، از روزه، تنها گرسنگی و تشنگی و از عبادت، تنها خستگی بدنی است.
بنابراین، بدون شک بهره کامل از ثواب این عبادات از آن کسانی است که حتی المقدور، شرایطی چون اخلاص و اجتناب از گناهان را مراعات کنند

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

یادآوری:

پرسشی که ممکن است در ذهن ها بیاید این است که، چگونه امکان دارد در برابر اعمالی ناچیز و اندک در ماه رجب، آن همه ثواب و پاداش مترتب باشد؟ چگونه ذهن آدمی می تواند گستردگی آن همه ثواب را اذعان کند؟
در پاسخ باید گفت:
اولاً، متناسب با مقام کبریایی حضرت حق و جود و بخشش بی کران و بی انتهایش، همین قاعده است که در برابر اندکی از عمل خیر، پاداشی فراوان عطا فرماید، نه آنکه با آن همه فضل و رحمتش، در مقابل کار نیک به اندازه همان کار پاداش دهد. اساسا همان گونه که در دعای افتتاح وارد شده است: وَ لا تَزیدُهُ کَثْرَهُ الْعَطاءِ اِلّا جُودا و کَرَما؛ فراوانی عطا، (نه تنها از خزائن حق تعالی نمی کاهد)، بلکه بر جود و کرمش می افزاید و جود و کرمش را گسترده تر می سازد.
گنج تو به بذل کم نیاید
ص: 23
________________________________________
1- آیت اللّه میرزا جواد ملکی تبریزی، المراقبات، ص 131 و 132.
وز گنج کس این کرم نیاید
نظامی

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

به هر حال، به قول شیخ محمود شبستری، خداوند با یک جذْبه، گدایی را شاه می گرداند و کوهی را در مقابل کاهی می بخشد:
گدایی گردد از یک جذْبه شاهی
به یک لحظه دهد کوهی به کاهی
شبستری
درین دریا فکن خود را، مگر دُرّی به دست آری
کزین دریای بی پایان، گهر بسیار برخیزد
و گر موجیت برباید، چه دولت مر تو را زان به
که عالَم پیش حکم تو، چو خدمتکار برخیزد
عراقی
ثانیا این گونه نیست که به صرف انجام دادن روزه و عبادات در این ماه، همه ثواب ها به دست آید؛ زیرا همان گونه که در روایات و نیز در دعای رؤیت هلال ماه رجب آمده است: «خدایا، بهره ما را از ماه رجب، تنها گرسنگی و تشنگی قرار مده»، بهره برخی از روزه داران، از روزه، تنها گرسنگی و تشنگی و از عبادت، تنها خستگی بدنی است.
بنابراین، بدون شک بهره کامل از ثواب این عبادات از آن کسانی است که حتی المقدور، شرایطی چون اخلاص و اجتناب از گناهان را مراعات کنند

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

ماه رجب و دعا

خداوند را سپاس می گوییم بر نعمت های مادّی و معنوی اش که شمارش آن ممکن نیست. خدا را شکر، بر نعمت معنوی و ارزشمند ماه رجب. ماهی که همچون شجره طوبی، با شاخه هایی آویخته از ولادت دو امام معصوم، مبعث اشرف مخلوقات و دعا و مناجات، تشنگان معرفت را سیراب کرده است. از برجستگی های درخشان این ماه، دعا و نیایش است و در اینجا اشاره به گوشه ای از جایگاه و منزلت دعا در اسلام، امری مطلوب به نظر می رسد. اهتمام قرآن به دعا و راز و نیاز، تا آن جاست که می فرماید: «قُلْ ما یَعْبَؤا بِکُمْ رَبّی لَوْ لا دُعاؤکُمْ؛ بگو! اگر اهل دعا نباشید، خداوند اعتنایی به شما نخواهد کرد».(1) واقعا، چه شگفت انگیز و در عین حال جان فزا و امیدبخش است! خدایی که ما آدمیان، درمقابل عظمت او هیچ هستیم، اگر ما را به دعا نمی خواند، به تعبیر عطار و مولانا، کسی زَهره بردن نامش را نداشت.
اُذْکُرُونی اگر نفرمودی
زَهره نام او که را بودی
عطار
این دعا تو امر کردی ز ابتدا
ورنه خاکی را چه زهره این بُدی
مولانا
خداوند چنان ما را به دعا و خواندن نامش فرا می خواند که اگر او را نخوانیم و اهل دعا نباشیم، به ما اعتنایی نخواهد فرمود.
ص: 29
________________________________________
1- فرقان: 77.
شکرلِلَّه کین رسن آویختند
فضل و رحمت را به هم آمیختند
مولانا
بی کرانه بودن دریای رحمت و جود و فضل الهی سبب شده است که پس از اذن به دعا، توفیق دعا خواندن نیز از طرف او باشد. به تعبیر مولانا، هم دعا از تو، اجابت هم ز تو.
ما ز آز و حرص، خود را سوختیم
وین دعا را هم ز تو آموختیم
هم دعا از تو، اجابت هم ز تو
ایمنی از تو، مهابت هم ز تو
چون دعامان امر کردی ای عجاب
این دعای خویش را کن مستجاب
نکته دیگر آنکه، آنها که در اندیشه سرنوشتی آرمانی و قضا و قدری شایسته و مطلوب برای خویشند، می توانند در کنار تلاش و کوشش، دعا را نیز به استخدام خویش گیرند. به تعبیر شهید مطهری:
دعا، یکی از علل این جهان است که در سرنوشت انسان مؤثر است، جلوی جریان هایی را می گیرد و یا جریان هایی را به وجود می آورد. به عبارت دیگر، دعا یکی از مظاهر قضا و قدر است که در سرنوشت حادثه ای می تواند، مؤثر باشد.(1)
همان گونه که در روایتی نیز از امام صادق علیه السلام این چنین آمده است:
دعا، قضا را بر می گرداند، هر چند، آن قضا محکم شده باشد. پس زیاد دعا بخوان. بی شک دعا کلید هر رحمت است و رستگاری اجابت را در پی خواهد داشت. و بنده به آنچه نزد خداوند است نمی رسد، مگر به واسطه دعا
ص: 30
________________________________________
1- مرتضی مطهری، انسان و سرنوشت، ص 87.
کردن؛ و بر هیچ دری زیاد کوبیده نمی شود، مگر آنکه باز خواهد شد.(1)
سخن آخر اینکه، صرف نظر از استجابت و عدم استجابت دعا، نفس دعا خواندن، امری بسیار مطلوب است؛ زیرا در نظر یک عارف وعاشق، توفیق داشتن در دعا علامت عشوه پنهانی معشوق و بذل توجه او به عاشق است:
هیچ عاشق، خود نباشد وصل جو
که نه معشوقش بود جویای او
چون در این دلْ برق مِهر دوست جََست
اندر آن دل، دوستی می دان که هست
در دل تو مهر حق چون گشته نو
هست حق را بی گمان، میلی به تو
مولانا
در واقع، به تعبیر زیبای مولانا، نفس دعا کردن ها، همان لبیک خداوندی و کمند لطف حضرت سرمدی است. او در دفتر سوم مثنوی، داستانی این چنین نقل کرده است: شخصی مکرر دعا می کرد و یا اللّه می گفت، اما لبیکی نمی شنید. شیطان او را وسوسه کرد که: این همه اللّه را لبیک کو؟ او که تحت تأثیر این سخن شیطان قرار گرفت، دست از دعا و راز و نیاز برداشت. تا اینکه شبی خضر علیه السلام را به خواب می بیند که به او می فرماید:
گفت: هین، از ذکر چون وامانده ای؟
چون پشیمانی از آن کش خوانده ای؟
و او در جواب خضر نبی علیه السلام می گوید:
ص: 31
________________________________________
1- شیخ عباس قمی، سفینه البحار، ج2، ص 178.
گفت: لبیکم نمی آید جواب
زان همی ترسم که باشم ردّ باب
اما، خضر که فرستاده الهی بود، بر این بیچاره، داستان عشق نهانی معشوق به بنده خویش را این گونه بیان می کند:
گفت: آن اللّهِ تو، لبیک ماست
وان نیاز و درد و سوزت، پیک ماست
حیله ها و چاره جویی های تو
جذب ما بود و گشاد این پای تو
ترس و عشق تو کمند لطف ماست
زیر هر یا رب تو، لبیک هاست
پروردگارا، ما را اهل دعا قرار ده و دعاهایمان را نیز به زیور استجابت، آراسته فرما! اِنّکَ وَلِی التَّوفیق

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

ماه رجب و دعا

خداوند را سپاس می گوییم بر نعمت های مادّی و معنوی اش که شمارش آن ممکن نیست. خدا را شکر، بر نعمت معنوی و ارزشمند ماه رجب. ماهی که همچون شجره طوبی، با شاخه هایی آویخته از ولادت دو امام معصوم، مبعث اشرف مخلوقات و دعا و مناجات، تشنگان معرفت را سیراب کرده است. از برجستگی های درخشان این ماه، دعا و نیایش است و در اینجا اشاره به گوشه ای از جایگاه و منزلت دعا در اسلام، امری مطلوب به نظر می رسد. اهتمام قرآن به دعا و راز و نیاز، تا آن جاست که می فرماید: «قُلْ ما یَعْبَؤا بِکُمْ رَبّی لَوْ لا دُعاؤکُمْ؛ بگو! اگر اهل دعا نباشید، خداوند اعتنایی به شما نخواهد کرد».(1) واقعا، چه شگفت انگیز و در عین حال جان فزا و امیدبخش است! خدایی که ما آدمیان، درمقابل عظمت او هیچ هستیم، اگر ما را به دعا نمی خواند، به تعبیر عطار و مولانا، کسی زَهره بردن نامش را نداشت.
اُذْکُرُونی اگر نفرمودی
زَهره نام او که را بودی
عطار
این دعا تو امر کردی ز ابتدا
ورنه خاکی را چه زهره این بُدی
مولانا
خداوند چنان ما را به دعا و خواندن نامش فرا می خواند که اگر او را نخوانیم و اهل دعا نباشیم، به ما اعتنایی نخواهد فرمود.
ص: 29
________________________________________
1- فرقان: 77.
شکرلِلَّه کین رسن آویختند
فضل و رحمت را به هم آمیختند
مولانا
بی کرانه بودن دریای رحمت و جود و فضل الهی سبب شده است که پس از اذن به دعا، توفیق دعا خواندن نیز از طرف او باشد. به تعبیر مولانا، هم دعا از تو، اجابت هم ز تو.
ما ز آز و حرص، خود را سوختیم
وین دعا را هم ز تو آموختیم
هم دعا از تو، اجابت هم ز تو
ایمنی از تو، مهابت هم ز تو
چون دعامان امر کردی ای عجاب
این دعای خویش را کن مستجاب
نکته دیگر آنکه، آنها که در اندیشه سرنوشتی آرمانی و قضا و قدری شایسته و مطلوب برای خویشند، می توانند در کنار تلاش و کوشش، دعا را نیز به استخدام خویش گیرند. به تعبیر شهید مطهری:
دعا، یکی از علل این جهان است که در سرنوشت انسان مؤثر است، جلوی جریان هایی را می گیرد و یا جریان هایی را به وجود می آورد. به عبارت دیگر، دعا یکی از مظاهر قضا و قدر است که در سرنوشت حادثه ای می تواند، مؤثر باشد.(1)
همان گونه که در روایتی نیز از امام صادق علیه السلام این چنین آمده است:
دعا، قضا را بر می گرداند، هر چند، آن قضا محکم شده باشد. پس زیاد دعا بخوان. بی شک دعا کلید هر رحمت است و رستگاری اجابت را در پی خواهد داشت. و بنده به آنچه نزد خداوند است نمی رسد، مگر به واسطه دعا
ص: 30
________________________________________
1- مرتضی مطهری، انسان و سرنوشت، ص 87.
کردن؛ و بر هیچ دری زیاد کوبیده نمی شود، مگر آنکه باز خواهد شد.(1)
سخن آخر اینکه، صرف نظر از استجابت و عدم استجابت دعا، نفس دعا خواندن، امری بسیار مطلوب است؛ زیرا در نظر یک عارف وعاشق، توفیق داشتن در دعا علامت عشوه پنهانی معشوق و بذل توجه او به عاشق است:
هیچ عاشق، خود نباشد وصل جو
که نه معشوقش بود جویای او
چون در این دلْ برق مِهر دوست جََست
اندر آن دل، دوستی می دان که هست
در دل تو مهر حق چون گشته نو
هست حق را بی گمان، میلی به تو
مولانا
در واقع، به تعبیر زیبای مولانا، نفس دعا کردن ها، همان لبیک خداوندی و کمند لطف حضرت سرمدی است. او در دفتر سوم مثنوی، داستانی این چنین نقل کرده است: شخصی مکرر دعا می کرد و یا اللّه می گفت، اما لبیکی نمی شنید. شیطان او را وسوسه کرد که: این همه اللّه را لبیک کو؟ او که تحت تأثیر این سخن شیطان قرار گرفت، دست از دعا و راز و نیاز برداشت. تا اینکه شبی خضر علیه السلام را به خواب می بیند که به او می فرماید:
گفت: هین، از ذکر چون وامانده ای؟
چون پشیمانی از آن کش خوانده ای؟
و او در جواب خضر نبی علیه السلام می گوید:
ص: 31
________________________________________
1- شیخ عباس قمی، سفینه البحار، ج2، ص 178.
گفت: لبیکم نمی آید جواب
زان همی ترسم که باشم ردّ باب
اما، خضر که فرستاده الهی بود، بر این بیچاره، داستان عشق نهانی معشوق به بنده خویش را این گونه بیان می کند:
گفت: آن اللّهِ تو، لبیک ماست
وان نیاز و درد و سوزت، پیک ماست
حیله ها و چاره جویی های تو
جذب ما بود و گشاد این پای تو
ترس و عشق تو کمند لطف ماست
زیر هر یا رب تو، لبیک هاست
پروردگارا، ما را اهل دعا قرار ده و دعاهایمان را نیز به زیور استجابت، آراسته فرما! اِنّکَ وَلِی التَّوفیق.

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

مروری بر یکی از دعاهای ماه رجب


نقل است که امام صادق علیه السلام در هر روز از ماه رجب این دعا را می خواند:
خابَ الْوافِدونَ علی غیرِکَ، و خَسِرَ المُتَعرِّضُونَ اِلاّ لَکَ وَ ضاعَ الْمُلِمُّون اِلاّ بِکَ وَ اَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ اِلاّ مِنَ انْتَجَعَ فَضْلَکَ.
پروردگارا! کسی که بر غیر تو وارد شود، محروم است و آنکه به غیر تو رو کند، زیانکار؛ هر که به درگاه غیر تو رود، محتاج شد و هر که از غیر فضل و کرم تو درخواست کرد، بی برگ و نوا گردید.
سخن در این است که در جهان هستی، گره گشایی، استجابت دعا، عزت دهی و مقصودرسانی، در انحصار پروردگار عالم است و از غیر او، تا او نخواهد، کاری ساخته نیست.
عزیزی که هر کز درش سر بتافت
به هر در که شد، هیچ عزت نیافت
سر پادشاهان گردن فراز
به درگاه او بر زمین نیاز
سعدی
در واقع، هر آنچه آدمی آرزویش را دارد و سودای آن را در سر می پرورد، تنها در خزائن بی پایان او می تواند بیابد.
بنابراین، هر که از سر کوی او به جای دیگر رود، کارش به سرافکندگی می انجامد و به جایی نمی رسد:
از سر کوی تو هر کس به ملالت برود
ص: 33
نرود کارش و آخر به خجالت برود
حافظ
و هر که از «چاه زنخدان»(1) دلربای معشوق به درآید، پشیمان خواهد شد:
ای دل گر از آن چاه زنخدان به در آیی
هر جا که روی، زود پشیمان به در آیی
حافظ
در آن روز که ابراهیم خلیل علیه السلام را به کام شعله های فروزان سپردند، چه کسی جز خدای ابراهیم علیه السلام می توانست آتش را بر او سرد گرداند. نمرود که این معجزه را به چشم خویش دید، بی اختیار گفت: الحق که هرکس می خواهد خدایی برای خود برگزیند، خدای ابراهیم را برگزیند.
گلستان کند آتشی بر خلیل
گروهی بر آتش برد ز آب نیل
سعدی
آن کس که او را دارد، چیز از عیش کم ندارد و آن کس که او را دیده است، غمی ندارد:
آن کس که تو را دارد، از عیش چه کم دارد
وان کس که تو را بیند ای ماه چه غم دارد
مولانا
بابُکَ مَفْتُوحٌ لِلرّاغِبینَ وَ خَیْرُکَ مَبْذُولٌ لِلطّالِبینَ وَ فَضْلُکَ مُباحٌ لِلسّائِلینَ وَ نَیْلُکَ مُتاحٌ لِلْآمِلینَ.
ص: 34
________________________________________
1- گودی چانه، کنایه از دام معشوق برای گرفتار آمدن عاشق.
درگاه لطف تو به روی مشتاقان باز و خیر و احسانت برای طالبان گشاده است. فضل و کرمت برای سائلان مباح و عطایت برای امیدواران مهیاست.
در جهان، تنها «درِ دوست» است که همواره و بدون وقفه باز می ماند. حتی در دل شب که تمام دیدگان در خواب و تمام درها بسته است، درِ محبوب باز است:
شب خیز که عاشقان به شب راز کنند
گرد درِ بامِ دوست پرواز کنند
هر جا که دری بود، به شب بربندند
الا در دوست را که شب باز کنند
ابوسعید ابوالخیر

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

و باز بودن همیشگی درِ دوست به معنای احسان و فیض دائمی او در حق طالبان و سائلان و امیدواران است:
فرو ماندگان را به رحمت قریب
تضرع کنان را به دعوت مجیب
سعدی
وِ رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصاکَ وَ حِلْمُکَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ ناواکَ، عادَتُکَ الْاِحْسانُ اِلَی المُسیئینَ و سَبیلُکَ الْاِبقاءُ عَلَی الْمُعْتَدینَ.
رزق و روزی تو برای اهل معصیت هم گسترده است و حلم تو بر هر که به تو دشمنی ورزد، متوجه است. عادت تو نیکویی به بدکاران است و طریقه ات مدارا با سرکشان.
گستردگی رحمت خداوندی تا آنجاست که حتی عصیان گنه کاران نیز مانع از اعطای رزق و روزی در حق آنان نمی گردد:
ص: 35
ولیکن خداوند بالا و پست
به عصیان درِ رزق بر کس نبست
سعدی
باری، او در حق سرکشان و بدکاران نیز اهل احسان است و همواره به آنان حلم می ورزد. این گونه نیست که آنها را بی درنگ گرفتار عذاب کند.
نه گردنکشان را بگیرد به فور
نه عذر آوران را براند به جور
پس پرده بیند عمل های بد
همو پرده پوشد به آلای خود
سعدی
اَللّهُمَّ فَاهْدِنی هُدی الْمُهْتَدین وَ ارْزُقْنِی اِجْتِهادَ الْمُجْتَهِدینَ وَ لا تَجْعَلْنی مِن الْغافِلین الْمُبْعدینَ.
پروردگارا، مرا به راه هدایت شدگان هدایت فرما و به من تلاش کوشش کنندگان را عطا کن و مرا از غافلانی که از درگاه تو دور شدند، قرار مده!
بنده هر چه هم تلاش کند، بدون هدایت و توفیق خداوند، ره به جایی نمی برد. لذا باید از خداوند خواست که خود هادی ما باشد.
یا رب از ابر هدایت برسان بارانی
پیش تر زانکه چو گردی ز میان برخیزم
حافظ
ص: 36
گاهی بنده به بهانه دعا و اینکه تا خداوند توفیقی عطا نفرماید، به جایی نخواهم رسید، دست از تلاش و کوشش بر می دارد که در فراز بعدی دعا امام از خداوند درخواست می نماید و به خود تلقین می کند که اهل جهد و کوشش باشد.
هر که رنجی دید، گنجی شد پدید
هر که جهدی کرد، بر جایی رسید
مولانا
و نیز از خداوند می خواهد که او را از اهل غفلت نگرداند؛ زیرا غفلت، همواره آدمی را در معرض سقوط به طرف پرتگاه قرار می دهد. همانند کسی که به طرف قله کوه در حرکت است و لحظه ای غفلت، می تواند سقوط وی را به همراه داشته باشد. چنان که گفته شده است:
یک لحظه غافل گشتم و
یک عمر را هم دیر شد
«واغْفِرْلی یَوْمَ الدّین؛ و از گناهانم در روز جزا درگذر!»
ماجرای هولناک روز قیامت، از دغدغه های اصلی تمام پیامبران الهی و ائمه معصومین علیهم السلام و همه بزرگان دین بوده است. چنان که امام صادق علیه السلام در قسمت پایانی این دعا، اهتمام و نگرانی خود را از روز قیامت ابراز داشته و از خداوند، آمرزش و نجات می طلبد.
کنون هر ساعتی غم بیش دارم
که روز واپسین در پیش دارم
خداوندا، در آن دم یاریی ده
ص: 37
ز وصلت بنده را بیداریی ده
در آن ساعت ز شیطانم نگه دار
ز ظلمت نور ایمانم نگه دار
عطار

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

آموزه هایی از دعا و برخی رموز استجابت دعا

1. تأثیر دعا در اصلاح رفتار با دیگران

اگر دعا با عشق و اندیشه و تدبر خوانده شود، رابطه میان دعا خوان و خداوند را اصلاح خواهد کرد. هر جا که رابطه بنده و خدایش اصلاح شده باشد، ارتباط میان بنده و دیگران نیز اصلاح خواهد شد.
به تعبیر دیگر، یک دعا خوان واقعی وظایفی را که نسبت به مردم برعهده دارد، به نیکویی انجام خواهد داد. نه در حق کسی ظلم خواهد کرد و نه به ناحق دلی را به درد خواهد آورد. و چون او خدایی شده و در خلق بازتاب صفات خداوند را مشاهده می کند، به همین سبب با دیگران خدایی رفتار می نماید.
خلق را چون آب دان صاف و زلال
اندر آن تابان صفات ذوالجلال
مولانا
2. آموزش غیرمستقیم دعا
دعا به ما می آموزد که چگونه باید زیست کرد رفتار و وظایفان چگونه باید باشد. اگر در دعا از خدا می خواهیم که «ما را عفو فرما!» در ضمن، می آموزیم که ما نیز از خطاهای دیگران درگذریم و آنها را عفو کنیم. به تعبیر یکی از علما: «اگر تا به حال با گفتن «العفو» منظورمان، عفو کردن خداوند از ما بود، وقت آن است که از این پس با گفتن العفو، منظورمان این باشد که خدایا، ما را نیز مظهر این صفت قرار ده که مثل تو دیگران را عفو کنیم.» همان گونه که در آیه 14 سوره تغابن می خوانیم:
وَ اِنْ تَعْفُوا و تَصْفَحُوا و تَغْفِروُا فَاِنَّ اللّهَ غَفورٌ رحیمٌ.
ص: 39
اگر عفو کنید و ببخشید (پس همانند خدا شده اید)، خداوند نیز اهل غفران و رحمت است.
همچنین اگر خداوند را به «ستار العیوب» بودن می ستاییم و او را پوشاننده عیب های دیگران می دانیم، این عبارت، غیرمستقیم به ما می آموزد که تو نیز عیوب دیگران را بپوشان.
نیز اگر در دعا به خداوند خطاب می کنیم «تو اهل احسان در حق بدکارانی»، در ضمن به ما می آموزد که ما نیز حتی در حق کسانی که ما را قبول ندارند و با ما دشمنی می ورزند، اهل احسان باشیم.
شنیدم که مردان راه خدای
دل دشمنان را نکردند تنگ
تو را کی میسر شود این مقام
که با دوستانت خلاف است و جنگ
سعدی
همچنین اگر در دعا از خداوند می طلبیم که «خدایا، فقرا را بی نیاز فرما!»، باید ما را در آن اندیشه فرو برد که حق تعالی بر هر کاری قادر است، ولی «اَبَی اللّه ُ اَنْ یَجْرِی الْاُمُورَ اِلاّ بِاَسْبابِها؛ خداوند، کارها را از طریق اسباب آن انجام می دهد». خداوند، از طریق ما کارهایش را انجام می دهد و این ما هستیم که با خواندن این فراز دعا، باید دست به کار شویم و از فقرا دستگیری کنیم.
از اینجا سرّ این روایات که می فرمایند: «دعای کسانی که کسب کار و طلب روزی را رها و از خداوند، طلب روزی می کنند، مستجاب نخواهد شد»(1)
بنابراین، در این مقام، دعا نقش محرکی قوی در سوق دادن خواننده آن به طرف
ص: 40
________________________________________
1- بحارالانوار، ج 93، ص 356.
انجام وظایف ایفا می کند

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

3. ارزش ذاتی دعا و نیایش

صرف نظر از استجابت و عدم استجابت، دعا و نیایش، در ایجاد نورانیت و صفا و شادابی و نشاط و آرامش در قلب و روح آدمی و در کشاندن او به سوی پروردگار، تاثیر بسزایی دارد. چنان که امام سجاد علیه السلام در مناجات هشتم از مناجات های خمسه عشر، می فرماید: «وَ فی مُناجاتِکَ رَوْحی و راحَتی؛ در مناجات با تو، فرح و آرامش من است».
الکسیس کارل در کتاب نیایش خود چنین می گوید:
نیایش، عمیق ترین آثار را بر روح و فطرت انسان نیایشگر می گذارد و او را آنچنان رشد می دهد که جامه محیط و وراثت بر او تنگی می کند.(1)
منظور الکسیس کارل این است که اگر محیط و وراثت، به طور طبیعی، بخواهند اثر ویرانگر بر روح آدمی بگذارند، به برکت دعا و نیایش و انرژی حاصل از آن، می توان تأثیرات مخرب محیط و وراثت را خنثی کرد.
به هر حال، «نیایشگر، فرصت آن را می یابد که روح خویش را جلوه گاه خواسته های متعالی و کشش ها و عشق های ماورایی سازد و به عالی ترین نیازها و برترین حالات و تمایلات انسانی که در زندگی مادّی، سرکوفته و به خواب رفته اند، مجال بیدار شدن و سر برآوردن بدهد».
شهید مطهری در این زمینه، بیانی نغز دارد و می فرماید:
قطع نظر از اجر و پاداشی که برای دعا هست و قطع نظر از اثر استجابتی که بر دعا مترتب است، در دعا اگر دل با زبان، هماهنگی کند و روح انسان به اهتزاز آید، یک روحانیت بسیار عالی دارد. مثل این است که انسان، خود را غرق در نور می بیند. شرافت گوهر انسانیت را در آن وقت احساس می کند. آن وقت خوب درک می کند که در سایر اوقات که چیزهای کوچک او را به خود مشغول داشته بود و او را آزار می داد، چقدر پست و ساقط و سافل
ص: 41
________________________________________
1- نیایش، ص 25.
بوده است. انسان وقتی که از غیر خدا چیزی می خواهد، احساس مذلت می کند و وقتی که از خدا می خواهد احساس عزت.
اولیای خدا، هیچ چیزی را به اندازه دعا خوش نداشتند، همه خواهش ها و آروزی های دل خود را با محبوب واقعی در میان می گذاشتند و بیش از آن اندازه که به مطلوب های خود اهمیت می دادند، به خود طلب و راز و نیاز اهمیت می دادند.(1)
ای اخی، دست از دعا کردن مدار
یا اجابت یا رد اویت را چه کار
مولانا