25 رجب و شهادت موسی بن جعفر علیه السلام
امام شیعیان، موسی بن جعفر
او وارث علوم پدر بود و در پرتو گذشت و بردباری فوق العاده ای که در برابر نامردمی ها و نامرادی ها از خود نشان داد، لقب «کاظم» گرفت.
از تمام مردم زمانش عابدتر و عارف تر بود. جوان مردی اش باعث اعجاب همگان شده بود.
شب ها برای نوافل شب برمی خاست و پیوسته نماز می گذاشت تا نماز صبح، و چون نماز صبح را ادا می کرد، تعقیبات آن را می خواند تا طلوع آفتاب.(1)
اَللَّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ الرّاحَهَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِساب؛ پروردگارا، از تو می خواهم راحتی و آسایش را زمان مرگ و عفو تو را در وقت حساب روز قیامت.(2)
1- شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، ص 924.
عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ؛ پروردگارا، گناه بنده تو بزرگ است، پس عفو تو نیز باید نیکو باشد.(1)
موسی بن جعفر علیه السلام شب ها برای بیچارگان و بیوه زنان و یتیمان، زر و نقره و آرد و خرما می برد و مستمندان را یاری می رساند.
حتی مخالفانش نیز در کتاب هایشان به سجایای اخلاقی آن حضرت اعتراف کرده اند.
یافعی در مرآه الجنان می نویسد:
ابوالحسن موسی الکاظم علیه السلام عابد و جواد و صالح و بزرگ قدر بوده واز کثرت عبادت و اجتهاد در دیانت، او را عبد صالح می گفتند. کریم و حلیم و سخی و بزرگوار بود. هر کس از او غیبت می کرد، برایش کیسه زر می فرستاد و او را شرمنده احسان خویش می فرمود.
او شب ها را به سجده و نماز می گذراند و روزها را به روزه گرفتن و صدقه دادن در راه خدا سپری می کرد. در حلم و بردباری افراط می کرد و هر کس در حقّ او بدی می کرد، او را می بخشید، خشم خود را فرو می نشاند و در حقّ او نکویی می کرد. مردم عراق او را باب الحوائج می دانستند که او وسیله شفاعت در پیشگاه خدا بود و متوسّلین به خدا از این باب، طلب حاجت می کردند. هر کس حاجتی داشت، او حاجتش را برآورده می کرد.(2)
گرم شو از مِهر و ز کین سرد باش
چون مَه و خورشید جوان مرد باش
موسی بن جعفر علیه السلام همانند اجداد طاهرینش اهل کار و تلاش نیز بود. هرگز از کار و تلاش که عزت شخص و جامعه در گرو آن است، غفلت نمی کرد.
موسی بن جعفر علیه السلام را در باغستان و نخلستانی دیدم که کار می کرد و عرق می ریخت. عرض کردم: خادمان و غلامان شما کجایند که شما چنین عرق می ریزید؟
فرمود: آنکه از من و پدرم بهتر بود کار می کرد و عرق می ریخت؛ (یعنی علی ابن ابی طالب علیه السلام ) پیامبران و اولیا و اوصیای آنها همه اهل کار بودند. سپس فرمود: کار کنید، ولی میوه درختان را پیش از رسیدن مفروشید، هرگاه که ثمر رسید بفروشید. سببش این است که مبادا آفت رسد و خریدار خسارت بیند(1)».
درود بی کران خدا بر تو باد، ای زندانی کینه توزی ها و دشمنی های نامردان.
سال ها در حبس بودن تو را چه زیانی داشت؟ مروارید نیز در میان صدف زندانی است، ولی تنگنای قفس از او مروارید می سازد.
چه فریادهای رهایی بخش که تنها از بالای دار به گوش جهانیان می رسد و چه ناله های مظلومانه که تنها با کشیدن خنجر بر گلویی، آدمیان را به خود می آورد و چه قطرات اشکی که تنها در صدف زندان، به گوهری تابان، بدل می شود.
یوسف نیز در میان چاه رفت و در حبس قرار گرفت، ولی نه تنها با سختی ها از
پای نیفتاد که آن مشکلات را به پل پیروزی تبدیل کرد. این است ویژگی بزرگ انسان های والا که گویا از شکست ها و مصیبت ها، نفع بیشتری می برند تا از پیروزی ها و آسایش ها.
آن عودی در تو گر آتش زنند
این جهان از عطر و ریحان آکنند
آنگاه که یوسف علیه السلام به عزیزی مصر رسید و در اوج قرار گرفت، دوستی قدیمی از او پرسید که در چاه و در زندان چه حالی داشتی؟
و او به زیبایی پاسخ می دهد که: «مَثَل من در چاه، مَثَل ماه بود در محاق که پنهان می شود و از او کاسته می شود تا تبدیل به بدر کامل شود و من نیز در چاه و زندان پنهان شدم تا چون بدر کامل، درخشان شوم»:
گفت چون بودی ز زندان و ز چاه
گفت: همچون در مَحاق و کاست ماه
در مَحاق از ماه نوگشتی دو تا
نی در آخر بَدر گشتی بر سما
نیست ما را از قضای حق گله
عار نَبْوَد شیر را از سلسله
شیر را بر گردن ار زنجیر بود
بر همه زنجیرسازان میر بود
سلام بر تو ای موسی بن جعفر علیه السلام که خود را به زیور زندان آراستی و از آن، سند افتخار و برگ زرّینی برای خود ساختی و چه زیبا آن شاعر عرب در زبان حال تو سروده است:
«مرا ملامت کردند که تو زندانی شدی. گفتم اینکه عیب نیست، کدام شمشیرِ کاری هست که آن را در غلاف قرار ندهند؟ اگر خورشید جهان تاب غروب نکند و مدّتی چهره پنهان ننماید، فلان ستاره ضعیف آشکار نمی شود و نمودی نمی کند. بگذار به خاطر نمود این ضعیف ها هم که شده، خورشید جهان تاب چهره پنهان کند. زندان اگر به سبب جنایتی نباشد، جایگاه ومکان خوبی برای مردان است. آدم کریم در آن، خالص تر و مصمّم تر می شود...
در حالی که اشک جاری بود و آتش عشق در دلم زبانه می کشید، به او گفتم که اگر پاهای او را در کُنده و زنجیر، بسته می بینی بی تابی نکن و ناراحت مباش، خلخال و زینت مردان، همین چیزهاست(1)».
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُوسَی بْنِ جعفرٍ وَصِی الْاَبرابرِ وَ اِمامِ الْاَخْیار وَ عَیبَهِ الْاَنْوارِ، وَ وارِثِ السَّکینَهِ وَالْوَقارِ وَ الْحِکَمِ وَ الآثارِ الَّذی یُحْیی الَّلْیلَ بِاالسِّهْرِ بِمُواصَلَهِ الْاِسْتِغْفار.
گوشه ای یا خلوتی کو تا بنالم، همچو نی
بر تمام ناله هایم، من ببالم، همچو نی
سینه ام را بی مهابا، تا ز داغت پر کنم
از غروب روزهای بی چراغت، پر کنم
من بنالم، دل بنالد مثل عاشوراییان
1- مرتضی مطهری، بیست گفتار، صص 190 _ 192.
پر شود تا سینه ام از گریه های بی امان
ای نوای بی نوایان، با صدایت آشنا
مست آهنگ دعایت، خِطه سبز خدا
بر تمام غربتی که سال ها، اندوختی
عاشقانه در جوار عشق جانان سوختی
کاش می شد، اشک ریزان، بی قرارت همچو شمع
شعله گیرم من بسوزم، در جوارت همچو شمع
ای بلند ای حضورت در میان خاکیان
آرزو و حسرت همواره افلاکیان
فارغ از هر ناشکیبایی، اگر ایوب بود
صبر روحانی تو پیش خدا، محبوب بود
چلچراغ آسمان در حیطه تدبیرها
بسته کی ماند به پایت حلقه زنجیرها
همچنان راه تو باز است و چراغت شعله ور
شعله ور در سینه ها، اندوه داغت، شعله ور
از تو گفتن دلی به نرمای آب می خواهد و طاقتی به سختی سنگ، و از تو شنیدن، حکایتی است نامکرر؛ چون عشق، چون حیات.
مهربانی ات باران بی دریغ بهاری بر دشت تشنه جان های بی شمار، و شکوهت، تندیسی به سترگی تمام بزرگی های تاریخ است.
ای به سخن «راستی» را آراسته و به عمل «درستی» را پیراسته!
خورشیدی بودی شگفت و شکوه هر شعاعت، زوبینی جانگزا بر چشم های خفاشان کاخ نشین.
ای باب گشوده خدا بر حوایج مردمان، و ای رشته پیوند زمین و آسمان!
نامت کلید گشایش گره های فروبسته و یادت مایه آرامش دل های شکسته است.
نامت نردبان صعود دعاهای مرفوع و یادت پلکان نزول اجابت منصوب است.
... و نامت ای بزرگ! پژواکی مانا در جان هفت گنبد گیتی به یادگار.
تو را با زبان نیاز می خوانیم؛ با دلی پرسوز و گداز؛ به امداد این دست های خسته و بر گشایش درهای فرو بسته.
ای گرداب های خشم و غضب را «کاظم»!
ای طوفان های اندوه را «صابر»!
ای بر مهار اُشتر گریزپای خلافت، «صالح»!
و ای بر هدایت خلق خدا «امین»!
سلام بر تو ای صاحب «احسان عام» و «گذشت خاص»!
سلام بر تو ای زندانی بزرگ بصره و بغداد!
1- نشریه «فرهنگ و جهاد» سال پنجم، شماره چهارم، صص 2 _ 4.
سلام بر تو ای «عالم»، ای «فقیه» و ای «عبد صالح» خدا!
سلام بر تو که شب های سیاه را با چراغ ذکر و دعا به سپیده سحری پیوند می زدی!
سلام بر تو که هم پیمان سجده های طویل، گریه های طولانی و مناجات کثیر بودی!
سلام بر تو و بر ناله های شبگیرت!
سلام بر تو و بر گام های مجروح بسته به زنجیرت!
تو را با زبان اشک و آه می خوانیم در گذر از جنگل گرگ آلود جهان؛ به دستگیری این ماندگان راه و درماندگان نامه سیاه.
ای شکیب مجسم بر جسارت تازیانه ها!
تو را به وسعت تاریخ رنج، بر سرشت سرنوشت مصیبت، سروری داده اند؛ زان پیش که طومار طویل سُرور به خط شکسته شادمانی رقم خورد.
اندوه، فوج فوج، بر موج موج نگاهت دوید، آرامشی زخمی، تمام وجودت را به تسخیر کشید و سرنوشت تو با «بند» پیوند خورد.
از سرخ تا به زرد، از زرد تا سفید
آه! این چه رنگ چهره آینه است؟!
زین غم سزاست از جگر سنگ ریزد آب
زندان «سندی» و مرگی غریب و سپس نقشه فریب:
«مردم! امام رافضه این است بنگرید
تابوت اوست، از «پل بغداد» بگذرید.»
خانه ات ز ازل تا ابد خراب!
کیستی که فرشتگان، در عزای تو، نوحه می خوانند؟
کیستی که آسمان، سوگوار توست؟
کیستی که ستارگان، در فراقت از چشم های آسمان فرو می چکند؟
آه، ای دلیل این همه گریه!
ای هفتمین ستاره شب های تار تار!
ای قنوت دست های بسته به زنجیر!
زنجیرهای سوختهامیر مرزبان
امشب شب سلول است و میله ها.
امشب کدام شب است که صدای شیون از آهن ها می آید، صدای سوگ از تازیانه ها بلند است، دیوارها ندبه می خوانند و سلول ها، وَ إِنْ یَکادْ می گیرند. آه! از برکه کدام چشم بارانی، این همه اشک می جوشد؟
کبوترها برای کیست که سرهایشان را به زمین می زنند؟
خدایا! این چه پیروزی است، نگاه کن! این همه کبوتر چرا از آسمان، خود را به دیوار این سیاه چال می کوبند؟ چرا این همه ماهی در دجله، از آب بیرون می افتند؟
چرا امشب ستاره ها بیرون نمی آیند؟
می ترسم از پس این دیوار، به عشق نگاه کنم به پاهای خون آلود.
می ترسم به خورشید نگاه کنم که در زنجیر است.
می ترسم به ملکوتی نگاه کنم که جای تازیانه بر تن دارد...
با عشق چه کرده ای که دارد خون... ؟
زمین خشکش زده؛ یکی قطره ای آب برای این تشنه بغداد بیاورد؛ کربلا دارد اینجا تکرار می شود...
دلم بوی مدینه می دهد... خون... خون... خون...
اینجا دارند برای ماه، ختم فراق می گیرند.
رهایم کنید! اینکه بر تکه چوبی می آورند، پاره ای از خداست...
چه قدر زخمی می آید از این دریای شکسته!
زنجیرها از خجالت می سوزند.
چه قدر پروانه زیر این عبا جمع شده!
مگر این گل محمد صلی الله علیه و آله، کجا می خواست برود که سنگینی این همه بند، رهایش نمی کنند؟
نگاه کن، درست مثل پاهای اسیران شام است.
چه قدر ایستاده نماز عشق خوانده! جگرم را آتش زدی بغداد؛ جگرت آتش بگیرد!
این همه هستی من است که بر شانه های شکسته شهر، از زندان بیرون می آورند.
این باب الحوایج است، خدای کرم است، سراسر خشوع است؛ بگذار خودم را سبک کنم!
اینکه می بینی می آید، مردی است که همه زخم های مرا می دانست، این عشق است؛ خود عشق. این بهار است؛ خون آلود می آورندش.
این بهار است؛ در زنجیر می آید.
این بهار است؛ با زنجیر می آید.
این زنجیرهای سوخته، عزای کسی را گرفته که روزها، برایشان قرآن خوانده بود... .
کاش این همه زنجیر را می توانستم پاره کنم و به سویت بشتابم!
کاش من هم رها و آسمانی بودم!
کاش من هم یکی از این همه کبوتر باشم که به دیوارهای این زندان می کوبند!
دارند می آورندت؛ پیچیده در جامه ای از خون و زنجیر
می خواهم دلم را تکه تکه کنم.
این آخرین سطر دلتنگی ها و آخرین ترانه اندوه من است.
دلم را آرام کن، خشمم را فرو نشان و دهانم را ببند!
باید از تو صبر بیاموزم، کظم غیظ کنم و از تو یاد بگیرم که چگونه با زنجیر می توان به عرش رسید.
«ای برآورنده درخت از میان ریگ و گل و آب، و برآرنده شیر از میان سرگین و خون، و ای برآرنده فرزند از میان پرده، ای برآرنده آتش از میان آهن و سنگ و ای... ! خلاصم کن از دست هارون»! (1)
این صدای زمزمه هفتمین برگزیده خداوند است که فضای وهم آلود زندان هارون را در برگرفته است.
خشت خشت این دیوارها، شب های زیادی شاهد مناجات امام با خداوند بوده اند؛ کسی که رأفت و مهربانی اش حتی زندانبان را به نرم خویی واداشته بود.
روایت شده است که چون امام موسی کاظم علیه السلام در حبس هارون، این دعا را خواند، بعد از آنکه شب درآمد و وضو تازه کرد و چهار رکعت نماز گذاشت، هارون، خواب هولناکی دید، ترسید و دستور داد که آن حضرت را از زندان رها کردند؛ هرچند آزار و اذیت های هارون به امام علیه السلام تا آخرین روزهای عمر پر برکت حضرت ادامه داشت.
او از تأثیر شگرف رهنمودهای روشن گرانه امام بر شیعیان خبر داشت؛ از این رو، حضرت را سال های زیادی در زندان گرفتار کرده بود.
بیست و پنجمین روز رجب، مرثیه خوان داغ مردی است که هر لحظه زندگی اش، خنجری بود بر قلب آنان که نخل تناور امامت را سوخته می خواستند.
هفتمین پنجره ای که رو به دریا باز می شد و جزر و مد نگاهش، زمین و آسمان را به خضوع وا می داشت.
او که بر اسب خشم خویش، لگام زده بود و رود گذشت و مهربانی اش، همواره در دل ها جاری بود.
1- دعای امام موسی کاظم علیه السلام در زندان هارون، مفاتیح الجنان.
اسطوره ای که خواب را از چشمان پیر هارون الرشید ربوده بود و ستون های حکومت سراسر ظلمش را به لرزه درآورده بود.
و سرانجام، هارون که می ترسید با وجود امام علیه السلام علیه او و حکومتش توطئه ای صورت گیرد، با خرمای زهرآلود، امام را مسموم کرد و به شهادت رساند.
ای هفتمین دلیل خداوند در زمین!
ای آنکه از دریای چشمانت، آرامشی شگرف می تراوید و لبخند مقدست، صبح را در ذره های خاک منتشر می کرد! ما هنوز در مسیر نگاهت، آسمان را تجربه می کنیم و خاکسترنشین فراقت، آخرین روزهای رجب را مویه می کنیم.
سلام بر تو و سلام بر کاظمین، که چنین گوهری را در آغوش دارد!
به خیال خود تو را به اسارت گرفته بودند؛ غافل از اینکه آنها خود اسیر بودند؛ اسیر جهل و ناآگاهی و در غل و زنجیر ظلمت فرو رفته.
زندان، هنوز زمزمه های سبوحٌ قُدّوسٌ تو را در گوش دارد و خود شاهد است در قنوت خود چگونه از دیوارها و سقف سیاه زندان می گذشتی و آسمان را فتح می کردی.
زندان شاهد است، چگونه سجده ات، تو را همچون پرنده ای به باغ های سرسبز طراوت می برد و بهشت، در تک تک آیه های روشن نگاهت جاری بود.
جسم تو را به اسارت گرفته بودند، غافل از اینکه روح تو آزادانه و پرنده وار، زمین و آسمان را در هم می نوردید.
امروز تقویم ها در سکوت خود فقدان تو را به سوگ نشسته اند.
معصومه علیهاالسلام در پایان انتظار خود، اشک بر گونه ها دوانیده است.
کبوتران حرم دخترت، شور و شوق پرواز را از دست داده اند و ماتم آن گنبد طلایی، آسمان را سیاه می کند.
چشمان زایر ما را ببین که به اشک نشسته است. صدای ما این بار، زیارت نامه را داغدارتر از همیشه می خواند.
دست های ما ضریح تو را این بار، غمبارتر در آغوش می گیرد.
قم، از همه شهرها غمگین تر است.
امّا خوشا به حالش که برای تسکین این درد، تو را دارد! به تو تسلیت می گوید تا خود تسلی یابد.
اشک های ما را با دستان نوازشگرت پاک کن و سرهای ما را به دامان بگیر.
خورشید مهرت از پشت میله ها سر خواهد زد!
زندان بصره بود و تاریکی تنهایی و سیاهی غل و زنجیر و طنین ناله های زندانیانی که شکنجه می شدند.
در زندان هارون الرشید فرقی نمی کرد که به چه گناهی مجازات انجام می گرفت، فقط اگر زندانی از شیعیان علوی بود، دیوارهای زندان بر او تنگ تر و خشن تر می شد.
در میان ناله های زندانیان، صدای ذکر مرد خدایی شنیده می شد که جز به نام خدا، کلمه ای دیگر بر زبان نمی راند. بارها خواستیم او را از پشت میله های زندان ببینیم، اما جز سایه عبادت او بر روی دیوارها، چیزی ندیدیم.
نفسش مانند نسیم سحرگاهی بود که خواب نیمه شب را از چشمانمان می ربود و ما را به نافله شب دعوت می کرد.
روزهای پیاپی روزه می گرفت و حتی از غذای اندک افطارش، به زندانیان گرسنه می بخشید.
نگاهش، خورشید مهری را می مانست که همه را از نور عطوفت و بخشش خویش گرما می داد و فضای سرد و بی رحم زندان را چون روزهای آفتابی بهار می کرد.
عجب صبور بود و بردبار! آن همه زخم زبان و طعنه که از زندانیان غیرعلوی و مأموران بنی عباس می شنید و آن همه آزار و شکنجه که می دید، اندکی از بردباری و صبر جمیل او نمی کاست و زبان او را جز به دعای خیر در حق دیگران باز نمی کرد.
تا آنجا که روزهای آخر، هر که بر او جفا کرده و در حق او به ناروا حرفی زده بود، سر شرمساری به آستان نگاه مهربانش می سایید و به اندازه همه عمر محبت ندیده اش، از مِهر او سرشار می گشت.
اما یک شب که همه ظلمت عالم را با خود داشت، جنازه نورانی اش را غریبانه از
بعدها از زبان یکی از مأموران هارون شنیدیم که آن سید، از فرزندان فاطمه زهرا علیهاالسلام بوده است.
آن مرد که به سادگی با زندانیان بر سر سفره خالی دل هایشان می نشست و از مهر و ایمان خود، آنان را لبریز می ساخت، امام هفتم شیعیان است که او را به جهت کظم غیظ و خشمش، کاظم علیه السلام می نامند!
هنوز می توان صوت محزون مناجات های شبانه اش را از زبان میله های زندان شنید!
شب مبعث _ فرازهایی از دعای شب مبعث
بی تردید، فیض حق تعالی همواره بر بندگانش جاری است، ولی گاه، بارش کرم و رحمت او، سیل آسا می شود و شب مبعث از جمله آن زمان هاست و چه بینوا بنده ای که حتّی قطره ای از آن را نصیب خود نکند.
از امام جواد علیه السلام نقل است که: «در ماه رجب، شبی هست که بهتر است از برای مردم از آنچه آفتاب بر آن می تابد و آن، شب بیست و هفتم است و کسی که آن شب را عبادت کند مثل اجر عبادت شصت سال، خدا به او عطا می کند ».(1)
بنا به نقل شیخ کفعمی در کتاب «بَلَدُالْاَمین»، دعایی در شب مبحث خوانده می شود که به فرازهایی از آن اشاره می کنیم.
1. این دعا با این عبارت شروع می شود:
اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِالتَّجَلِّی الْاَعْظَم فی هذِهِ اللَّیْلَه.
پروردگارا، از تو می خواهم به حقّ بزرگ ترین تجلّی ات در این شب (یعنی حضرت رسول صلی الله علیه و آله)؛ که عارفان جهان هستی او را تجلّی وجلوه خداوندی
1- ثمرات الحیاه، ج ١، ص100.
می دانند؛ همان گونه که حافظ اشاره کرده است:
در ازل پرتو حُسنت ز تجلّی دم زد
عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد
هر دو عالَم یک فروغ روی اوست
گفتمت پیدا و پنهان نیز هم
فروغی بسطامی نیز گفته است:
با صد هزار جلوه برون آمدی که من
با صد هزار دیده تماشا کنم ترا
همان گونه که در این فراز از دعا اشاره شد، کامل ترین وبزرگ ترین تجلّی خداوند درجهان هستی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهاست. حکیم نظامی می گوید:
ما دست بر دامان کسی می زنیم که به تعبیر حکیم نظامی، در بارگاه الهی، پشت قوی ساخته و برگشته است تا دستمان گیرد و رستگارمان سازد:
پشت قوی گشته از آن بارگاه
امّت خود را به دعا خواسته
لب بگشا تا همه شِکَّر خورند
ما همه جسمیم بیا جان تو باش
ما همه موریم سلیمان تو باش
از فرازهای دیگر این دعا، طلب رزق و روزی فراوان از خداوند است که با دوبیان مطرح شده است:
یکی «وَ اَرْزاقَنا بِالْیُسْرِ مَدْرُورَهً؛ روزی ما را آسان و فراوان فرما».
و دیگر «وَرِزْقا واسِعا غَیْرَ مَمْنُونٍ؛ مرا رزقی گسترده و بی منّت از دیگران عطا فرما».
درخواست رزق و روزی انبوه، در دعای شب مبعث منحصر نمی شود، بلکه در دعاهای دیگر نیز بدان اشاره شده است. از جمله آنها:
1. «وَ وَسِّعْ عَلَیَّ مِنْ حَلالِ رِزْقِکَ؛ وروزی حلال را بر من گسترده گردان ».(1)
2. «اَللّهُمَّ اَعْطِنی السَّعهَ فِی الرِّزْقِ؛ پروردگارا، روزی فراوان عطایم فرما ا!»(2)
3. وَ اَغْنِنی وَ اَوْسِعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِکَ؛ خدایا، بی نیازم کن و مرا رزق و روزی فراوان عنایت فرما ».(1)
بی تردید آثار مثبت رزق و روزی حلال و فراوان که در دعاها مطلوب اهل بیت علیهم السلام بوده است و به ما نیز آموخته اند که چنین بخواهیم، انکارناپذیر است. در تبیین این آثار، تنها به دعایی از امیرمؤمنان علی علیه السلام ونقل حکایتی بسنده می کنیم.
علی علیه السلام در خطبه 225 نهج البلاغه از خداوند چنین می خواهد:
«اَللّهُمَّ صُنْ وَجْهی بِالْیَسارِ، وَ لاتَبْذُلْ جاهی بِالْاِقْتارِ؛ پروردگارا، آبرویم را با بی نیازی، حفظ فرما! و شخصیّت مرا در اثر فقر، پایین نیاور».
از سلمان فارسی حکایت است که:
وقتی نصیب سالانه خویش را از بیت المال می گرفت، به اندازه یک سال مخارج خود را ذخیره می کرد.
به او گفتند: تو با این همه زهد و تقوی در فکر ذخیره سال هستی؟ شاید امروز یا فردا بیمری و به آخر سال نرسی؟
در جواب گفت: شاید هم نمردم. چرا شما فقط فرض مردن را صحیح می دانید. یک فرض دیگر هم وجود دارد وآن زنده ماندن است. اگر زنده بمانم خرج دارم و حوایجی دارم. شما چرا از این نکته غافلید که نفس انسان اگر به مقدار کافی وسیله زندگی نداشته باشد، در اطاعت حق کندی می کند. ونشاط ونیروی خود را در راه حقّ از دست می دهد و همین قدر که به اندازه کافی، وسیله فراهم شد، آرام می گیرد. (2)
یا رب زقناعتم توانگر گردان
وز نور یقین دلم منوّر گردان
2- مجله حوزه، شماره ٤٦ ، صص ١٠٤ و ١٠5
بی منّت مخلوق میّسر گردان
از فرازهای قابل توجّه دیگر در دعای شب مبعث که باز به رزق و روزی مربوط است، ولی به وقت پیری اشاره دارد، چنین است:
«وَاجْعَلْ اَوْسَعَ اَرْزاقِنا عِنْدَ کِبَرِ سِنِّنا؛ پروردگارا، گسترده ترین ارزاق ما را در سنین پیری مان قرار ده».
با فرا رسیدن ایّام پیری، از طرفی نیروهای بدنی به ضعف می گراید و در نتیجه، توان کار و فعالیّت و تلاش از آدمی سلب می شود واز سوی دیگر، آدمی تا پایان عمر محتاج به رزق و روزی است و از سوی دیگر، بسیاری از پیران، هرگز حاضر نیستند که حتّی از فرزندانشان نیز تقاضای کمک کنند.
بر همین اساس، حضرت در این فراز از دعا، گسترده ترین رزق و روزی را از خداوند می خواهد. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهدر نهج الفصاحه نیز شبیه این دعا نقل شده است:
«اَللّهُمَّ اجْعَلْ اَوْسَعَ رِزْقِکَ عَلَیَّ عِنْدَ کِبَرِ سِنّی؛ پروردگارا، گسترده ترین رزق خود را برای من در ایام کهنسالی قرار ده».
همچنین در دعای مکارم الاخلاق صحیفه سجادیه، امام سجاد علیه السلام از خداوند می خواهد:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ وَ آلِهِ وَاجْعَلْ اَوْسَعَ رِزْقِکَ عَلَیَّ اِذا کَبِرْتُ؛ خدایا، بر محمد و آل او درود فرست و در زمان پیری ام فراوان ترین روزی را عطایم فرما!».
بنابراین، طلب گسترده ترین روزی، خواسته اهل بیت علیهم السلام بوده ومناسب است که خواسته ما نیز باشد.
در فراز دیگری از دعای شب مبعث چنین می خوانیم:
«اَللّهُمَّ نَعُوذُبِکَ اَنْ نَذِلَّ و نَخْزی؛ پروردگارا، پناه می برم به تو از ذلیل شدن و خوار گشتن».
عزیز بودن، یکی از صفات خداوند است؛ چنان که در دعای جوشن کبیر می خوانیم: «یا مَنْ هُوَ عَزیزٌ بِلا ذُلٍّ؛ ای عزیزی که به دور از هر گونه ذلت هستی».
هر کس که در جامعه عزتمند باشد، از صفتی، خدایی بهره جسته است و جلوه عزت خداوند در او متجلی گشته است. چنان که سیدالشهدا در دعای عرفه چنین مناجات می کند:
«یا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالسُّمُوِّ وَ الرِّفْعَهِ، وَ اَوْلِیاؤُهُ بِعِّزهِ یَعْتَزُّون؛ ای آنکه بلندمرتبگی و رفعت را ویژه خود گردانیده و دوستانش به عزت او عزتمندند».
اما گاه ممکن است، انسان در اثر ارتکاب لغزش هایی، آبرو و عزتش را بر باد دهد که برای یک آبرومند، این حادثه می تواند تلخ ترین حادثه عمرش باشد. برای او در چنین حالی، دنیا ضیق و تنگ شده و زندگی اش صفا و لطف را از دست خواهد داد.
به همین سبب، پیامبر فرمود:
بر سه گروه رحم آورید: 1. عزیزی که ذلیل شد؛ 2. ثروتمندی که فقیر شد؛ 3. فقیه و دین شناسی که بازیچه دست جاهلان گشت. (1)
مولانا این روایت را این گونه به شعر درآورده است:
گفت پیغمبر که با این سه گروه
رحم آرید ار ز سنگید و ز کوه
آنکه او بعد از رئیسی خوار شد
وان توانگر هم که بی دینار شد
وان سوُم آن عالِمی کاندر جهان
1- غزالی، احیاء العلوم، ج ٤، ص21
زان که از عزت به خواری آمدن
پروردگارا، پناه می بریم بر تو از سرافکندگی و ذلت و از تو سربلندی و عزت می خواهیم:
خدایا، به عزت که خوارم مکن
عزیزی و خواری تو بخشی و بس
چو ما را به دنیا تو کردی عزیز
به عُقبی همین چشم داریم نیز
تمنای آمرزش، قبولی حسنات، ورود در بهشت و رهایی از دوزخ و نیز تقاضای نیکو شدن جمیع احوال، برآورده شدن حوایج دنیا و آخرت و توفیق گام برداشتن در صراط مستقیم و همچنین استدعای خیرخواهی در حق دیگران، ازجمله فرازهای دعای شب بیست و هفتم ماه رجب است.
ص: